Qütb ilə Fəxrinin “Xosrov və Şirin” tərcümələrinin müqayisəli təhlili

Yıl 2024, , 1 - 7, 17.09.2024

Samire Aliyeva

https://doi.org/10.5281/zenodo.13765507

Öz

Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasının türk dilində ilk tərcüməsi Xarəzmli Qütb və Fəxriyə aiddir. XIV əsrdə yaşamış hər iki şair tərcümə etdikləri əsərə müəyyən əlavələr etməklə, bəzi hissələri ixtisar edib yeni beytlər artırmaqla poemanı türk dilinə çevirmişlər. Bu da orta əsr türk tərcümələrində məqbul hesab edilirdi.
Qızıl Orda şairi Xarəzmli Qütb “Xosrov və Şirin” poemasını ilk dəfə 1341-ci ildə türk dilinə çevirərək Tini bəy və Məleykə xanıma təqdim etmişdir. Qütbün tərcüməsi 1383-cü ildə Misirdə Berke Fəqih tərəfindən yenidən köçürülmüş və redaktə olunmuşdur. Əsərin yeganə nüsxəsi Paris Milli kitabxanasında saxlanılır. (Nəcib, 1979:s.31)
Fəxrəddin Yaqub ibn Məhəmməd Fəxri isə 1367-ci ildə “Xosrov və Şirin” tərcüməsini Aydınoğullar sülaləsindən olan İsa bəyə təqdim etmişdir. Əsər üzərində ilk araşdırmanı almaniyalı alim Barbara Flemming aparmış və 1974-cü ildə Fəxrinin əl yazısı ilə birlikdə elm aləminə təqdim etmişdir. Əlyazmanın yeganə nüsxəsi Almaniyanın Marburg kitabxanasında saxlanılır.
Həm Fəxri, həm də Qütbün Türk dili və ədəbiyyatının zənginləşməsində xidmətləri danılmazdır.

Anahtar Kelimeler

Qütb, Fəxri, tərcümə, “Xosrov və Şirin”, tərcüməçi

Comparative analysis of Gutb and Fakhri’s translations of “Khosrov and Shirin”

Öz

The first translation of the poem "Khosrov and Shirin" by the genius Azerbaijani poet Nizami Ganjavi in Turkish language belongs to Kharezmli Gutb and Fakhri. Both poets who lived in the 14th century translated the poem into Turkish by making certain additions to the work they translated, shortening some parts and adding new verses. This was also considered acceptable in medieval Turkish translations.
The poet of the Golden Horde, Kharezmli Gutb translated the poem "Khosrov and Shirin" into Turkish for the first time in 1341 and presented it to Tini bey and Maleyka khanum. Gutb's translation was retranslated and edited by Berke Fagih in Egypt in 1383. The only copy of the work is kept in the National Library of Paris. (Najib, 1979: p. 31)
In 1367, Fakhreddin Yagub ibn Muhammad Fakhri presented the translation of "Khosrov and Shirin" to Isa Bey from the Aydinogullar dynasty. German scientist Barbara Flemming conducted the first research on the work and presented it to the world science in 1974 together with Fakhri's handwriting. The only copy of the manuscript is kept in the Marburg library in Germany.
Both Fakhri and Gutb have made great contributions to the enrichment of Turkish language and literature.

Anahtar Kelimeler

Gutb, Fakhri, translation, “Khosrov and Shirin”, translator

Kutb ve Fahrinin “Hüsrev ü Şirin” Çevirilerinin Karşılaştırılması

Öz

Dahi Azerbaycan şairi Nizami Gencevinin “Hüsrev ü Şirin” adlı mesnevisinin türkçeye ilk çevirisini yapan Harezmli Kutb ve Fahri olmuştur. 14. yüzyılda yaşayan her iki şair de çevirdikleri esere bazı eklemeler yaparak, bazı bölümleri kısaltarak ve yeni dizeler ekleyerek eseri Türkçeye tercüme etmişlerdir. Ortaçağ türkçesi çevirilerinde de bu durum kabul edilebilir görülüyordu.
Altınordu şairi Harezmli Kutb, “Hüsrev ü Şirin” mesnevisini ilk kez 1341 yılında Türkçeye tercüme ederek Tini bek ve Meleyke Hatuna sunmuştur. Kutbun çevirisi 1383-te Mısırda Berke Fakih tarafından yeniden çevrilerek düzenlendi. Eserin tek nüshası Paris Milli Kütüphanesinde muhafaza edilmektedir.
1367 yılında Fahreddin Yakub bin Muhammed Fahri, Aydınoğullar hanedanından olan İsa Beye “Hüsrev ü Şirin” mesnevisini takdim etmişdir. Esere ilişkin ilk araştırmayı alman bilim insanı Barbara Flemming gerçekleştirdi ve Fahrinin el yazısıyla birlikte 1974 yılında bilim dünyasına sundu. El yazması yegane nüsha olarak Almanyadakı Marburg kütüphanesinde korunmaktadır.
Türk dili ve Edebiyatının zenginleşmesinde gerek Fahri, gerekse de Kutbun katkıları inkar edilemez.

Anahtar Kelimeler

Kutb, Fahri, çeviri, “Hüsrev ü Şirin”, çevirmen

Teşekkür

Teşekkürler

Kaynakça

• Araslı, H. (1958.). Böyük Azərbaycan şairi Füzuli. Bakı: Uşaqgəncnəşr.
• Araslı, N. (1980). Nizami və Türk Ədəbiyyatı. Bakı: Elm.
• Flemming, B. (1974). Fahris Husrev u Şirin. Eine Türkische Dichtung Von 1367. Wiesbaden. 487.
• Gülmez, M. (2003). Fahri’nin “Husrev ü Şirin”i (2317-4683). Metin-Gramer-Sözlük. Yüksek Lisanz Tezi. Konya18.
• Nağısoylu, M. (1985). Orta əsrlərdə Azərbayacanda tərcümə sənəti. Bak: Elm.
• Алиев, Г.Ю. (2000).Темы и сюжеты Низами в литературах народов Востока. Москва, «Наука», 331.
• Бертелсь, Е.Э. (1956). Творческий путь поета. М., Издательство А.Н СССР, 101-128.
• Бертелсь, Е.Э. (1965). Навои и Джами. М. Наука.
• Ганиханов, М. А. (1994). Сравнительный анализ поем «Хосрав и Ширин» Низами и Кутба. Автореферат дисс. Фил. Наук. Ташкент 23 с. (стр 8)
• Зайончковский, .A. (1962). Ближний и Средный Восток. Сборник научных статей/ А. Зайончковский. М (стр 56-62).
• Мухаметзянов, И. М. (2009). Фольклор в поему Кутба «Хосров и Шири6». Диссертация. Канд. филол. наук. Казан. 150 стр (стр 7)
• Наджип, Е.Э. (1979). Историко-сравнительный словарь тюрских языков XIV века. Книга I. Москва. Наука. 479стр. (стр. 31).
• Тагирджанов, А.Т. (1946). «Хосров и Ширин» Кутба: Дис. …канд. филол. наук/ Тагирджанов А.Т Ташкент, 252 стр.
• Теер, Е. (2012). «Низами Гянджеви в польских исследованиях и переводах. Баку. 104 стр. (стр 86).
• Халилов, П. (1987). Низомий «Хусров ва Ширин»ининг Кутб тачжимаси// Узбек тили ва адабиети. Ташкент, «ФАН» №2 (стр. 35-72).
• Шарафиддинов, О. (1978). Низомий ва Кутб. Танланган асарлар. Тошкент. Узбекистон. «Фан» нашриети.