ERKEN DÖNEM FARSÇA MESNEVİLERDE BEZM - I -

Yıl 2015, Sayı: 3, 57 - 132, 01.09.2015

SADIK Armutlu

Öz

Bezm, Arapça bir kelime olan meclisin anlam dünyasıyla eşdeğer olan bir kelimedir. İçki içilen, eğlenilen ve muhabbet yapılan yemekli, büyük şenlik ve eğlencedir. Bir toplumun sosyokültürel tarihi içerisinde önemli bir yeri kapsayan, yazıldıkları devre ait oldukça detaylı bilgiler ihtiva eden, sosyal hayatla ilgili zengin materyaller sunan eğlence ve şenlikler, mesnevilere de yansımış, bir takım izler bırakmıştır. Bu izler, maddî unsurlar olarak toplumun kültürel dünyasını oluşturan sosyal tarih belgesidir. Mesnevilerde bezm olgusu, geniş bir yelpazeden ele alınmıştır. Her şeyden önce bezm, düzenlenmesine vesile olan ve oldukça çok boyutlu gerekçeleriyle başlar. Sonra bezmi düzenleyenler öne çıkar. Katılımcılar da bezmin oluşmasını sağlar. Bezmin işleyişi geniş bir hizmet ehli tarafından sağlanır. Bezme katılımcıların uyması gereken kurallar, bezmin vazgeçilmezlerindendir. Bezmin kendine özge alet ve gereçleri, bezmin görünümünü, konumunu ve pozisyonunu yansıtan unsurlardır. Bezmin düzenlenmesi için mekânlara gereksinim duyulur. Bu mekânlar, süslenir ve dizayn edilir. Bezmde alışkanlık haline gelen, ma’mul olan ve bezmin doğasına uygun olan bazı eylem ve olaylar sergilenir. Bir zaman diliminde başlayan bezm, yine belirli bir zaman ve müddet içerisinde biter

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, bezm, eğlence, kültürel değerler

Kaynakça

• Afîfî, Rahîm, Esâtîr ve Ferheng-i İrân der-Noviştehâ-yi Pehlevî, Tahran 1374 hş.
• Attâr, Ferîduddîn, Dîvân-ı Attâr, (nşr. Takî Tefezzulî), Tahran 1374 hş.
• Avfî, Muhammed, Cevâmi’ul Hikâyât, (nşr. Cafer Şiâr), Tahran 1374 hş.
• Ayyûkî, Varka ve Gulşâh (nşr. Zebihullâh Safâ), Tahran 1343 hş.
• Bahâr, Melikuşşuarâ, “Fehleviyât yâ Terânehâ-yı Millî”, Bahâr ve Edeb-i Fârsî (nşr. Muhammed Gulbîn), Tahran 1351 hş.
• Belamî, Ebu’l Fazl, Târîhnâme-i Teberî, (nşr. Muhammed Ruşen), Tahran 1363 hş.
• Berûmend, Saîd Cevâd, Cur’afeşânî, Tahran 1385 hş.
• Beyhakî, Ebu’l Fazl Muhammed b. Hüseyin, Târîh-i Beyhakî, (nşr. Kâsım Ganî), Tahran 1362 hş.
• Câhız, Ömer b. Bahr, Âyîn-i Kişverdârî der-İrân ve İslâm, (trc. Habibullah Nevbaht), Tahran 1386 hş.
• Christensen, Arthur, “Câm-ı Sihrâmîz” Nomûnehâ-yı Nohistîn-İnsân ve Nohistîn-Şehryâr der-Târîh-i Efsânehâ-yi İrâniyân, (trc. Jâle Amûzgâr- Ahmed Tefezzulî), Tahran 1377 hş.
• Christensen, Arthur, İrân der- Zemân-i Sâsâniyân, (trc. Reşîd Yasemî), Tahran 1370 hş.
• Damgânî, Menuçehrî, Dîvân-ı Menûçehrî Damgânî, (nşr. Muhammed Debîrsiyakî), Tahran 1384 hş.
• Dayf, Şevkî, Târîhul Edebi’l-Arabi/Asru’l-İslâm, Kahire trs.
• Dıraht-i Âsûrîk, (trc. Mâhyâr Nevvâbî), Tahran 1363 hş.
• Dihhodâ, Alî Ekber, Lugatnâme, Tahran 1372 hş., I-L.
• Dihlevî, Emîr Husrev, Dîvân-ı Emîr Husrev Dihlevî, (nşr. İkbâl Selâhuddîn), Tahran 1380 hş.
• Enverî, Hasan, Ferheng-i Bozorg-i Sohen, Tahran 1386 hş.
• Firdevsî, Ebul Kâsım, Şâhnâme, (nşr. Saîd Hamîdyân), Tahran 1375 hş.
• Firdevsî, Ebul Kâsım, Şâhnâme-i Firdevsî, (nşr. Julius Mohl), 1388 hş.
• Gencevî, Nizâmî, Heft Peyker, (nşr. Vahîd Destgerdî), Tahran 1363 hş.
• Gencevî, Nizâmî, Hüsrev ü Şîrîn, (nşr. Vahîd Destgerdî), Tahran 1363 hş.
• Gencevî, Nizâmî, İkbâlnâme, (nşr. Vahîd Destgerdî), Tahran 1363 hş.
• Gencevî, Nizâmî, Kulliyât-ı Nizâmî-i Gencevî, (nşr. Pervîz Bâbâyî), Tahran 1388 hş.
• Gencevî, Nizâmî, Leyla vü Mecnûn, (nşr. Vahîd Destgerdî), Tahran 1363 hş.
• Gencevî, Nizâmî, Şerefnâme, (nşr. Vahîd Destgerdî), Tahran 1363 hş.
• Gerdizî, Ebu Saîd Abdulhay, Târîh-i Gerdizî, (nşr. Abdulhay Habîbî), Tahran 1363 hş.
• Gorgânî, Fahruddîn Esad, Vîs ü Râmîn, (nşr. Muhammed Rûşen), Tahran 1371 hş.
• Gurvî, Alî, “Sayd ve Âdâb-ı Ân der-Şâhnâme-i Firdevsî”, Huner ve Merdum, s: 153-154, Tahran 1353 hş.
• Hosrevî, Zehrâ, Şi’r-i Şikâr der-Edeb-i Arab, Tahran 1383 hş.
• Hourani, Albert, Arap Halkları Tarihi (trc. Yavuz Alagun), İstanbul 2002.
• İbn Batlân, Tercume-i Takvîmus Sıhhat, (nşr. Gulâmhüseyn Yûsufî), Tahran 1382 hş.
• İbn Belhî, Farsnâme, (nşr. Mensûr Restiğâr Fesâyî), Tahran 1374 hş.
• İbn Cevzî, Abdurrahmân b. Alî, Kıssa ve Kıssagûyî Der İslâm (trc. Mehdî Muhabbetî), Tahran 1386 hş.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân, Mukaddime-yi İbn Haldûn, (trc. Muhammed Pervîn Gonâbâdî), Tahran 1345 hş.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim, Uyûnul Ahbâr, Kahire 1930.
• İbn Nedîm, Muhammed b. İshâk, el-Fihrist, (nşr. Muhammed Rızâ Teceddüd), Tahran 1381 hş.
• İhsân, Muhammedİsfahânî, Ebul Ferec, el-Egânî, (nşr. Abdussettâr Ahmed Ferrâc), Beyrut 1965.
• Kılıçlı, Mustafa, Sadrul İslâm ve Emeviler Döneminde Gınâ, Erzurum 1993.
• Kirmânî, Hâcû, Dîvân-ı Eş’âr-ı Hâcû Kirmânî, (nşr. Ahmed Suheyl Hansârî), Tahran 1369 hş.
• Levend, Agah Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1988.
• Lisân, Hüseyin “Şi’r ve Şarâb”, Yağmâ, s: 29, Tahran 1355 hş.
• Mekkî, Muhammed Kâzım, Temeddun-i İslâmî der Asr-ı Abbâsiyân, (trc. Muhammed Sipihrî), Tahran 1383 hş.
• Mesûdî, Hüseyin b. Alî, Murûcu’z-Zeheb (trc. Ebûl Kâsım Pâyende), Tahran 1370 hş.
• Meşhûn, Hasan, Târîh-i Mûsîkî-yi İrân, Tahran 1373 hş.
• Mevlânâ, Celâluddîn Rûmî, Mesnevî-yi Ma’nevî, (nşr. R. A. Nicholson), Tahran trs.
• Mez, Âdâm, Temeddun-i İslâmî der Karn-ı Çehârom-i Hicrî, (trc. Alî Rızâ Vekâletî), , Tahran 1362 hş.
• Mostevfî, Hamdullah, Târîh-i Gozîde, (nşr. Abdurrahmân Nevâî), Tahran 1364 hş.
• Mucmelut Tevârîh, (nşr. Melikuşşuara Bahâr), Tahran 1318 hş.
• Muîn, Muhammed, “Şomâre- i Heft ve Heft Peyker-i Nizâmî”, Mecmû’a- i Makâlât, Tahran 1368 hş.
• Muîn, Muhammed, Ferheng-i Fârsî, Tahran 1360 hş., I-VI.
• Nefîsî, Saîd, Târîh-i Temeddun-ı İrân-ı Bâstân, Tahran 1383 hş.
• Nizâmülmülk, Ebul Hasan, Siyerül Mulûk, (nşr. Cafer Şiâr), Tahran 1364 hş.
• Oşîderî, Cihângîr, Dânişnâme-i Mezdiyesnâ, Tahran 1371 hş.
• Pâdşeh, Muhammed, Ferheng-i Câmi’-i Fârsî/Anendrâc, (nşr. Muhammed Debîrsiyakî), Tahran 1363 hş.
• Râvendî, Mortezâ, Târîh-i İctimâ’î-yi İrân, Tahran 1357 hş.
• Râvendî, Muhammed b. Alî, Rahâtu’s-Sudûr ve Âyetu’s-Surûr, (nşr. Muhammed İkbâl) Tahran 1364 hş.
• Rengçî, Gulâmhüseyn, Gul ve Giyâh der Edebiyyât-ı Manzûm-i Fârsî, Tahran 1372 hş.
• Rızâ, İnâyetullah, “Berresî-yi Câmiaşinâsî-yi İrân Pîş ez İslâm”, s: 19, Abân 1356, 1356 hş.
• Rûdekî, Dîvân-ı Rûdekî, (nşr. Cafer Şiâr), Tahran 1378 hş.
• Sâbî, Hilâl b. Muhsin, Rusûmu Dâru’l-Hilâfe, (trc. Muhammed Rızâ Kedkenî), Tahran 1346 hş.
• Se’âlibî, Abdulmelik b. Muhammed, Yetîmetü’d-Dehr, (nşr. M. Muh- yiddîn Abdulhamîd), Kahire 1956.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed, Târîh-i Se’âlibî/Ahbâr-i Mulûk-i Furs, (trc. Muhammed Fezâ’ilî), Tahran 1368 hş.
• Selmân, Mesûd-i Sa’d, Dîvân-ı Mes’ûd-i Sa’d, (nşr. Pervîz Bâbâyî), Tahran 1374 hş.
• Semerkandî, Nizâmî Arûzî, Çehâr Makâle, (nşr. Muhammed Kazvînî), Tahran 1369 hş.
• Sistânî, Ferruhî, Dîvân-ı Hekîm Ferruhî, (nşr. Muhammed Debîrsiyâkî), Tahran 1371 hş.
• Sitâyişger, Mehdî, Vâjenâme-yi Musîkî-yi İrân, Tahran 1374 hş.
• Şemîsâ, Sîrûs, Ferheng-i İşârât-ı Edebiyyât-ı Fârsî, Tahran 1377 hş.
• Şîrâzî, Hâfız, Dîvân-ı Hâfız, (nşr. M. Kazvînî-K. Ganî), Tahran 1368 hş.
• Şirvânî, Hâkânî , Dîvân-ı Hâkânî-yi Şirvânî (nşr. Ziyâuddîn Seccâdî),Tahran 1374 hş.
• Tûsî, Esedî, Goştâsbnâme, (nşr. Habîb Yağmâyî), Tahran 1354 hş.
• Unsurul Me’alî, Keykâvus b. İskender, Kâbûsnâme, (nşr. Gulâmhüseyin Yûsufî), Tahran 1375 hş.
• Vezinpûr, Nâdir, Nâsır Husrev, Tahran 1362 hş.
• Yakût Hamevî , Mu’cemu’l Buldân, Beyrut, trs.
• Yıldırım, Nimet, Fars Mitolojisi, İstanbul 2008.
• Yıldırım, Nimet, İran Edebiyatı, İstanbul 2012.
• Zeydân, Corcî, Târih-i Temeddun-ı İslâm, (trc. Alî Cevâhir kelâm), Tahran 1382 hş.