HÂCÛ-YI KİRMÂNÎ’DE İMGEYE DAYALI BENZETME UNSURU OLARAK ŞEM‘

Yıl 2018, Sayı: 9, 139 - 174, 27.07.2018

Sadik Armutlu

Öz

Klasik Fars şiirinde önemli unsurlardan biri de hayal ve benzetmedir. Hayal, şairin tasarım dünyasını, benzetme de bu dünyanın etkileyiciliğinin, özgünlüğünün ve kalıcılığının göstergesidir. Benzetme diğer adıyla “teşbih” Fars şiirinde çok kullanılan bir edebî sanattır. Yine benzetmeye dayalı bir diğer edebî sanat olan istiare de şiirde rağbet görmüş, şairler tarafından sevilerek kullanılmıştır. Bu şairlerden biri de Hâcû-yı Kirmânî’dir. Hâcû, başka benzetme unsurların yanında hem teşbihi hem de teşbihin en ileri derecesi istiâreyi “şem’/mum” unsuruyla da kullanmıştır.  Bunu yapmasındaki amaç; bir ifadeyi şiire taşırken onu başka bir ifadeyle benzer yönünü sunmak, bir hayali yansıtırken başka bir hayalle benzerlik kurmak, bir olguyu başka bir olguyla benzerlik ilişkisi kurarak yansıtmak, söylemek istediği bir sözü başka bir sözle süsleyerek, bezeyerek tahayyül etmek, bir özelliği açıklamak isterken onunla başka bir özellik arasında bir benzerlik ilişkisi için benzetmeden yararlanmış olabilir. Başka bir ifade ile Hâcû, aralarında ortak özellikler bulunan iki unsura veya bu unsurlardan birine yer vererek, söylemi ve anlatımı güçlendirmek veya etkili kılmak için benzetme sanatını “şem’/mum” unsuru üzerinden de ortaya koymuştur. Ayrıca unsurların benzetme yönlerini yani benzeyenle kendisine benzetilen arasındaki ortak yönlerini göstermeyi de öne çıkarmıştır. Hâcû’nun benzetmeleri herkes tarafından anlaşılabilecek bir konumda olmasından dolayı “mübtezilî/âmiyye”dir. Benzetmeleri hayalî bir ilgiye dayandığından dolayısıyla “tahkikî” değil “tahyilî” dir. Benzeyen ile kendisine benzetilen arasındaki ilgi yani benzetme yönü; alışılmış bağdaştırmaya dayandığından, başka bir ifade ile “mana mübhemiyeti” olmadığından “baîd-i garîb” değildir. Bundan dolayı benzetmeleri orijinal olmasa da anlama anlatım zenginliği katmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hâcû, Benzetme, Teşbih, İstiâre

Kaynakça

• Afîfî, Rahîm 1391 hş., Ferhengnâme-i Şi’rî, İntişârât-ı Surûş, Tahran. Ahmed Gazzâlî 1942, Kitâb-ı Sevânih, (nşr.Helmut Ritter), İstanbul Üniversitesi yayınları, İstanbul. Amîd, Hasan 1388 hş., Ferherng-i Amîd, İntişârât-ı Ferhengnumâ, Tahran Armutlu, Sadık 2009, “Kelebeğin Ateşe Yolculuğu, Klasik fars ve Türk Edebiyatında Şem’ ü Pervâne Mesnevileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 39, Erzurum. Ateş, Süleyman 1991, Yüce Kuran’ın Çağdaş Tefsiri, Yöneliş Yayınları, İstanbul.