KLASİK ARAP, FARS VE TÜRK ŞİİRİNDEGÜZEL/SEVGİLİ PROTO TİPLERİ

Yıl 2017, Sayı: 7, 1 - 68, 16.07.2017

Sadik Armutlu

Öz

Arap şiirinde hep kahramanlıklarıyla bilinen Türkler, zaman içerisinde güzellik timsali olarak öne çıkarak yeni bir güzel tipinin oluşmasında rol oynadılar. Arap edebiyatında görülmeyen fakat erken dönem Fars şii-rinde, çeşitli nedenlerle sıkça gerçekleşen savaşlar, yeni bir sevgili tipinin oluşum zeminini hazırlamıştır. Cahiliyeden Emevilere ve de Abbasilere, Abbasilerden Fars şiirine uzanan çizgide oluşan sevgili prototipleri, klasik Türk şiirine de yansımıştır. Bu tipolojilerin bazıları kullanılmamıştır. İster kullanılan, ister kullanılmayan bu tipler ve yansıttığı güzellik unsurları klasik Türk şiirinde tek bir güzelde toplanmıştır. Bu güzel de yüceltilen ve idealize edilen güzel/sevgilidir.

Klasik Arap-Fars ve Türk şiirinde konu aşk ise sevgili, onun güzelliği ve güzellik unsurları öne çıkar. Öne çıkan bu unsurları şairler tarif ve tas-vir etmek için adeta yarış içine girmişlerdir. Hedef, sevgiliyi, güzelliğini ve güzellik unsurlarını yüceltmektir. Yüceltilen sevgili, ilk kez Arap şii-rinde yer almıştır. Ümmü'l-İyas da ilk prototiptir. Dolgun bedeniyle boy göstermiş, güzelliğiyle dillere destan olmuştur. Başka bir ifadeyle onu etine dolgun bedeni ve bu bedende yer alan güzelliğini yansıtan parça-lar, Cahiliye gazellerinde ilk güzel tipinin doğuşuna zemin hazırlamıştır.

Emeviler dönemindeki sosyolojik değişim Arap şiirinde yeni bir sev-gili tipinin doğuşuna zemin hazırlar. Sosyolojik değisimin en yoğun bir şekilde değişim ve dönüşümü Abbasiler zamanında görülmüştür. Bu dö-nemde yeni bir sevgili tipi doğmuş ve Arap güzellik anlayışı da değişmiş, yerine farklı güzellik algısı oluşmuştur. Adı geçen dönemde yaşanan top-lumsal-kültürel dönüşüm ahlaki bozulmalara sebep olduğundan başka bir sevgili tipinin doğuşuna şahit oluruz.

Anahtar Kelimeler

Sevgili, Türkler, Arap Şiiri, Fars Şiiri

Kaynakça

• Abbâs b. Ahnef, Dîvân, yay. Fâruk et-Tabbâ‘, Dâru’l-Kalem, Beyrut 1418. Ahmet Paşa, Dîvân, yay. Ali Nihad Tarlan, Akçağ Yayınları, İstanbul 1992. Akün, Ömer Faruk, Divan Edebiyatı, İsam Yayınları, Ankara 2013. Atalay, Mehmet, İran Edebiyatı Tarihi Başlangıçtan Gaznelilere Kadar, Dema-vend Yayınları, İstanbul 2014. Baharzî, Ebû’l-Hasen, Dumyetu’l-kasr ve Usretu ehli’l-Asr, yay. Sâmî Mekkî el-Ânî, Kuveyt 1405. Bâkî, Dîvân, yay. Sabahattin Küçük, TDK Yayınları, Ankara 1994. Bârûdî, Mahmûd Sâmî Paşa, Muhtârâtu’l-Bârûdî, Mekke 1404. Bâşâ, Ahmed Teymûr, el-Hûb ve’l-Cemâl İnde’l-Arab, Kahire 1971. Câhız, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr, el-Mehâsin ve’l-ezdâd, Dâru’l-İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1991. Câhız, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr, Resâ’ilu’l-Câhız, yay. A. Muhammed Hârûn, Kahire 1991. Cebbûrî, Yahya, Şi‘ru’l-Câhilî Hasâ’isuhû ve Funûnuhû, Beyrut 1407. Cem Sultan, Dîvân, yay. Halil Ersoylu, TDK Yayınları, Ankara 1989. Cemîl b. Ma‘mer, Dîvân, yay. Fevzi Atevî, Dâr Şa‘b, Beyrut 1980. Cerîr b. ‘Atiyye, Şerhu Dîvâni Cerîr, yay. Tâcuddîn Şelak, Beyrut 1410. Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul 2000. Dayf, Şevkî, Şi‘r ve’l-gınâ fi Medîne ve Mekke li-Asri’l-Benî Umeyye, Kahire 1979. Dehhân, Muhammed Sâmî, el-Gazel, Dâru’l-Ma‘ârif, Beyrut 1981. Demirayak, Kenan, Abbasî Edebiyatı Tarihi, Şafak Yayınevi, Erzurum 1998. Demirayak, Kenan, Arap Edebiyat Tarihi III (Emevîler Dönemi), Fenomen Yayınları, Erzurum 2012. Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi-I (Cahiliye Dönemi), Fenomen Ya-yınları, Erzurum 2009. Demirel, Hamide, “İran Edebiyatında İlk Farsça Şiir Söyleyenler”, Ankara Üniversitesi DTCF Doğu Dilleri Dergisi, sa. II/3, Ankara 1977. Dîb, Rızâ, Letâ’ifu’n-nisâ, Dâru’l-mektebeti’l-ilmiyye, Beyrut 1990. Ebiverdî, Dîvân, yay. Alî Muhammed el-Becâvî, Dâru’l-ihyâi’l-kutubi’l-Arabiyye, Beyrut ts. Ebû Nuvâs, Dîvân, yay. Omer Fâruk et-Tabbâ’, Dâru’l-kalem, Beyrut 1418. Ebû Rihâb, Hasen, el-Gazel inde’l-Arab, Matbaatu Mısriyye, Kahire 1366.