ERZURUM YERLEŞİM ADLARINDA YAŞAYAN TÜRK İNANÇ KODLARI

Yıl 2019, Sayı: 10, 103 - 130, 04.02.2019

Hakan Hadi Kadıoğlu

Öz

Amaç: Türk kültüründe yer adlandırması, genellikle boy, aşiret, oymak veya cemaatlerin adlarının kullanımıyla yapılmaktadır. Bu düşünceden hareketle Erzurum coğrafyasındaki bazı yerleşim yerlerinin adlarıyla eski inançların ve ona mensup olan toplulukların kültürel kodları incelendi.

Gereç yöntem: Çalışma Erzurum siyasi sınırları dâhilinde tutulmaya çalışıldı. Yerleşim yerleri hâlihazırdaki adları ve daha önceki isimleri ile birlikte belirlenerek adlarının arka planındaki kültürel kodlara ulaşılmaya çalışıldı.

Bulgular: Yaklaşık on beş yerleşim yeri adında yedi civarında inanç topluluğu saptandı. Bunların birbirleriyle kendi mantık örgüsü içinde iliş-kili oldukları belirlendi. Belirlenen yer adlarındaki inanç kodlarıyla yerle-şim yerinin günümüzdeki sakinlerinin hiçbir biçimde ilişkilerinin kalma-dığı görüldü.

Sonuç: Türkler, kadim çağlardan beri sıkça Türkeli’nden Anadolu’ya hareket halinde olmuşlardır. Türkler, IX-X. yüzyıldan başlayarak karşılaş-tıkları yeni inanç sistemi ile sahip oldukları inanç ve törelerini sentezle-mişlerdir. Anadolu’nun Türkleşmesi en yoğun biçimde XIII. yüzyılda ce-reyan etmiştir. Horasan Ereni, Abdalan-ı Rûm ve hatta derviş olarak anı-lan Türkmenler bu süreçte rol alan en büyük unsurdur. Göçülen toprak-lara ad vermede boy, aşiret, oymak veya cemaatlerin adlarının kullanı-mına başvurulmuştur. Bundan dolayı verilen isimler sahip olunan inanç ve mensup oldukları millî kimliklerinin birer kaydıdır. Yer adlarının de-ğerlendirilmesinde, özellikle ad değiştirmelerde bunların korunmasına dikkat edilmesi gerektiği kanısındayım.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Erzurum, Yeradı, Toponomi

Kaynakça

• Abdülbaki Gölpınarlı, “Kızılbaş”, İA, cilt 6, s. 789. Abdülbâki Gölpınarlı, Yunus Emre ve Tasavvuf, İnkılâp: İstanbul, 2008 Abdülbâki Gölpınarlı, Yunus Emre, Hayatı ve Bütün Şiirleri, 2. Baskı, Tür-kiye İş Bankası Yay: İstanbul 2009. Abdürrahim Şerif Beygu, Erzurum: Tarihi, Anıtları, Kitabeleri, Bozkurt Ya-yınevi: İstanbul 1936. Ahmet T. Karamustafa, Kalenderiler, Abdallar, Hayderiler: 16. Yüzyılda Bek-taşiliğin Oluşumu (Çev. Derya Öcal). G.Ü. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi. Ahmet T. Karamustafa, Tanrının Kural Tanımaz Kulları, YKY: İstanbul, 7. B, 2016.