İBN BÎBÎ, EL-EVÂMİRÜ’L-ALÂ’İYYE Fİ’L-UMÛRİ’L-ALÂ’İYYE

Yıl 2019, Sayı: 10, 345 - 350, 04.02.2019

Ayşe Gül Fidan

Öz

İslam Ortaçağı Farsça tarih yazıcılığı geleneğini; Farsçanın edebî, siyasî ve ilmî bir dil olarak resmiyet kazandığı X. yüzyıl Samanî Hanedanı’ndan (874-999) itibaren, Moğol İstilası öncesi ve sonrası olmak üzere iki döneme ayırmak gerekir. İslam Tarih yazıcılığı içerisinde değerlendirilmesi gere-ken İran tarih yazıcılığının, Moğol dönemi öncesinde eski kaynaklardan özetler ve derlemeler olmak üzere daha çok Hindistan idari ağırlığı çerçe-vesinde şekillendiği için Hindistan Ekolü, Moğol dönemi sonrasında ise İlhanlı-Moğol Ekolü olarak ele alınmasını gerekli kılar. Maveraünnehir, Sistan ve Buhara’da hâkimiyet kurmuş olan İran asıllı Samanî Hanedanı mensupları, Farsçaya büyük ilgi göstermiş, Farsça manzum ve mensureserlerin yazılmasını teşvik etmiş ve Arapça eserlerin Farsçaya çevrilme-sini sağlamışlardır. Bu ilk tercüme döneminden kısa bir süre sonra Farsça kaleme alınmış orijinal tarih ve coğrafya kitaplarıyla ansiklopedik eserler gün ışığına çıkmaya başlamıştır. Başlangıçta daha çok Abbasî kültürel ge-lişimi içerisinde şekillenen, mevcut kaynakların özetlerini aktaran, değer-lendirme ve sentezden uzak yazım geleneği yerini yerel hanedan tarihleri, genel konulu tarih kitapları ve hanedanlara ait özel kayıtlara bırakmaya başlamıştır. Samanî Hanedanı’ndan sonra X. yüzyıl ortalarından XII. yüz-yılın sonlarına kadar Horosan, Afganistan ve Kuzey Hindistan’da hüküm süren Türk Hanedanı Gazneli Devleti (963-1186) Fars dili ve edebiyatının gelişmesine katkıda bulunmuştur. Târih-i Beyhakî, Zeynü’l-ahbâr gibi dev-rin öne çıkan tarih kitapları Farsça olarak kaleme alınmıştır. İran Coğrafyasında kurulan bir diğer Müslüman Türk devleti Selçuklu Hanedanı (1040-1157) da eski geleneği devam ettirerek Farsça tarih yazımında önemli rol oynamıştır. Geniş bir coğrafya ve çeşitli diller konuşan kavimleri hâkimiyeti altına alan Selçuklularda Arapça ve Farsça ilim ve edebiyat dili olarak kabul görmüştür. İlim ve edebiyatla yakından ilgilendiklerini bildiğimiz başta Alparslan, Melikşah ve Sencer olmak üzere Selçuklu padişahları, vezirleri ve devlet adamları edebiyatçılara ve ilim adamlarına destek verip onları himaye etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

İBN BÎBÎ

Kaynakça

• CAHEN, Claude, İslamiyet, (Çev. Esat Nermi Erendor), Bilgi Yayınevi, Ankara 1990. CAHEN, Claude, “Selçuklu Devri Tarih Yazıcılığı”, (Çev. Nejat Kay-maz), Ankara Üniv. D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, VII, 12-13, Ankara 1969. DEMİR, Mustafa, “İslam Ortaçağında İran Bölgesindeki Tarih Yazıcılığı”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 34, Erzurum 2007. İBN BÎBÎ, El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye, (Haz. Adnan Sadık Erzi), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1956.