Loading [a11y]/accessibility-menu.js
FARS ŞİİRİNDE “TÜRK” KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR
Yıl 2020 ,
Sayı: 12, 51 - 90, 24.02.2020
Sadık Armutlu
Öz
Türklerin tarih sahnesine çıktığı andan itibaren Türk kelimesi üzerinde gerek Doğu’da gerekse Batı’da çeşitli çalışmalar yapılmış ve değişik görüşler öne sürülmüştür. Adı geçen kelime daha çok tarihi ve filoloji çalışmaların kapsama alanına girmiştir. Bunların dışında Türk kelimesi edebî metinlerde de yer almıştır. Bu kelime, Türklerin Hilafet çevrelerinde yani Abbasiler döneminde halifelerin dikkatini çekmeleri üzerine hem olumlu hem de olumsuz yönleri ile bir taraftan İslâm tarihlerinde diğer taraftan
da Arap edebiyatı içerisinde yer almıştır. Câhız ile başlayan Türkün edebî yansıması, zaman içerisinde şairlerin de dikkatini çekmiş, Türk kelimesi
ve onun anlam dünyası onların şiirlerini süsleyen önemli bir motif ve imaj olmuştur. Arap şiirinde tematik olarak daha çok kahramanlık, yiğitlik ve savaşçılık yönleri öne çıkmıştır. Zemahşeri, Türk kelimesine yeni bir anlam yükleyerek, bir ırka dayalı güzelin fizyolojisinin resmini çizer ve bu resmin görüntülerine Divanı’nda oldukça fazla yer verir. Arap edebiyatında dolayısıyla da şiirinde yer alan Türk kelimesi, yeni Fars şiirinin oluşumuyla birlikte adı geçen edebiyatta da yerini alır. Bu kelime, başlangıçta Fars şiirinde gerçek anlamında kullanılmış, semantik seyri itibariyle zamanla mecâzî bir anlama bürünmüş, daha çok mecâz yönüyle ele alınmış işlenmiş ve sevgili yerine kullanılan “güzel” tipi olarak şiirdeki yerini almıştır.
Anahtar Kelimeler
Türk , Türkler , Arap şiiri
Kaynakça
Akün, Ömer Faruk (2013), Divan Edebiyatı, İsam Yayınları, İstanbul.
Armutlu, Sadık (2017), “Klasik Arap, Fars ve Türk Şiirinde Sevgili Proto
Tipleri”, Doğu Esintileri, Sayı 7, 2017/2, Erzurum.
Atalay, Mehmet (2014), İran Edebiyat Tarihi Başlangıçtan Gaznelilere Kadar, Demavend Yayınları, İstanbul.
Baharazî, Ebû’l-Hasen, Dumyetu’l-Kasr ve Usretu Ehli’l-Asr (neş. Sâmî
Mekkî el-Anî, Kuveyt.
Bakırcı, Selami (1997), IV. Abbasi Döneminde Edebi Çevre, Atatürk Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
Bârûdî, Mahmûd Sâmî Paşa (1404), Muhtâratu’l-Bârûdî, Mekke.
Burhân, Muhammed b. Hüseyin (1393), Burhân-ı Kâtı’ (neş. Muhammed
Mu’în), İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran.
Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr (1991), Resâ’ilu’l-Câhız (neş. A. Muhammed Hârûn), Kahire.
Cevherî, İsmâ’îl b. Hammâd (2007), Mu’cemu’s-Sıhah, Beyrut.
Cüzcânî, Osmân b. Sirâciddîn (1984), Tabakât-i Nâsırî (ter. Abdulhay
Habîbî), Dünyâ-yı Kitâb, Tahran.
Demirel, Hamide (1977), “ İran Edebiyatında İlk Şiir Söyleyenler”, Ankara
Üniversitesi DTCF Doğu Dilleri Dergisi, Sayı II/3, Ankara.
Ebiverdî (trs.), Dîvân (neş. Alî Muhammed el-Becâvî), Dâru’l-İhyâu’l- Kutubi’l-Arabiyye, Beyrut.
Edîb Sâbir-i Tirmizî (1343), Divân (neş. Muhammed Alî Nâsıh), İntişârâtı İlmî, Tahran.
Enverî (1372), Dîvân (neş. Muderris-i Redavî), İntişârât-ı İlmiyye, Tahran.
Enverî, Hasen (1312), Ferheng-i Kinâyât-Suhen, İntişârât-ı Suhen, Tahran.
Ferâhidî, Halîl b. Ahmed (2004), Kitâbu’l-Ayn, Beyrut.
Ferrûh, Ömer (1981), Târîhu’l-Edebi’l-Arâbî, Beyrut.
88 DR. ÖĞR. ÜYESİ SADIK ARMUTLU
Ferruhî-yi Sistânî (1349), Dîvân (neş. Muhammed-i Debîrsiyâkî), İntişârât-ı Zevvâr, Tahran.
Firdevsî (2009), Şehnâme (ter. Necati Lugal), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
Gıyâsu’d-Dîn Muhammed, Celâlu’d-Dîn b. Şerefu’d-Dîn Râmpûrî (1363),
Gıyâsu’l-Luğât (neş. Mansûr Servet), İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran.
Hâcû-yı Kirmânî (trs.), Dîvân-ı Eş’âr (neş. Ahmed Suheylî Hânsârî),
Çâphâne-i Heyderî, Tahran.
Hâfız-ı Şîrâzî (1387), Dîvân (neş. M. Kazvînî-K. Ganî), İntişârât-ı Mürekkeb-i Sefîd), Tahran.
Hâkânî-yi Şirvânî (1375), Dîvân (neş. Cihângîr-i Mansûr), İntişârât-ı
Nigâh, Tahran.
Hilâlî-yi Çağatayî (1375), Divân (neş. Sa’îd-i Nefîsî), İntişârât-ı Senâmî,
Tahran.
Hunkan, Ömer Soner (2005), “Orta Asya’da X-XIII. Yüzyıllarda Türk Adı
Üzerine Kayıtlar”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, Haziran 2005, Ankara.
İbn Dureyt (2005), Cemheretu’l-Luga, Beyrut.
İbn Hallikân, Şemsu’d-Dîn Ebû’l-Abbâs (1968), Vefeyâtu’l-ayân (neş İhsân
Abbâs), Beyrut.
İbn Havkal (1345), Sûretu’l-Arz (neş. Ca’fer Şi’âr), İntişârât-ı Bunyâd-ı Ferheng-i İrân, Tahran.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâ’îl (1966), el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut.
İbn Manzûr (trs.), Lisânu’l-Arab, Beyrut.
İbnu’l-Esîr, İzzuddîn Ebû’l-Hasen (1966), el-Kâmil fî’t-Târîh, Beyrut.
Karaismailoğlu, Adnan (2002), “İslâmiyet Sonrasında İlk Farsça Şiirlerde
Türkler”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul.
Kartal, Ahmet (2016), Türk-Fars Edebi İlişkileri, Hakikate Düşen Gölge,
Doğu Kütübanesi, İstanbul.
Kedkenî, Rızâ Şefî’î (1370), Suver-i Hayâl der Şi’r-i Farsî, İntişârât-ı Âgâh,
Tahran.
Kemâl-i Hocendî (1337), Dîvân (neş. Azîz Devletâbâdî), Tahran.
FARS ŞİİRİNDE “TÜRK” KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR 89
Keykâvus, Emîr Unsuru’l-Me’âlî (1342), Kâbûsnâme (neş Sa’îd-i Nefîsî),
Kitâbfurûşî-yi Furûğî), Tahran.
Kisâyi-i Mervezî (1368), Gozîde-yi Eş’âr-ı Kisâyi-i Mervezî (neş Ca’fer
Şi’âr), Tahran.
Kowalski, Tadeusz (1983), “Şehnâme’de Türkler” (ter. Harun Güngör),
Kayseri İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 1, Yıl 1, Kayseri.
Mansûr Servet (1379), Ferheng-i Kinâyât, İntişârât-ı Suhen, Tahran.
Menûçihrî-yi Dâmgânî (1385), Divân (neş. Muhammed-i Debîrsiyâkî), İntişârât-ı Zevvâr.
Molh, Jules (1388), Şâhnâme-yi Firdovsî, İntişârât-ı Tahrân, Tahran.
Mudebbirî, Mahmûd (1370), Şerh-i Ahvâl ve Eş’âr-ı Şâ’irân-ı Bîdîvân, Tahran.
Muhammed Pâdşâh (1335), Ferheng-i Câmi’-i Fârsî (neş. Muhammed-i
Debîrsiyâkî), İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran.
Mu’izzî (1362), Kulliyât-ı Emîr Mu’izzî (neş. Nâsır-ı heyyirî), İntişârât-ı
Merzbân, Tahran.
Nâsır-ı Hüsrev (1368), Dîvân (neş. Müçtebâ Mînûvî-Mehdî-yi Muhakkık),
İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahrân, Tahran.
Nefîsî, Alî Ekber (1355), Ferhebg-i Nefîsî (neş. Muhammed Alî-yi Terakkî), Kitâbfurûşî-yi Hayyâm), Tahran.
Nu’mânî, Şiblî (1336), Şi’ru’l-Acem (ter. Muhammed Takî Fahr-ı Dâ’î-yi
Gilânî, Dünyâ-yı Kitâb, Tahran.
Râdûyânî, Muhammed b. Ömer (1949), Kitâb Tercumân Al-Balâga (neş.
Ahmet Ateş), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Reşîdî, Abdu’r-Reşîd Abdu’l-Gafûr el-Huseynî (trs.), Ferheng-i Reşîdî
(neş. Muhammed-i Abbâsî), İntişârât-ı Kitâbfurûşî-yi Bârânî, Tahran.
Rûdekî-yi Semerkandî (1388), Dîvân (neş. Sa’îd-i Nefîsî-Y. Braginsky),
Tahran.
Safâ, Zebihullah (1351), Târîh-i Edebiyât der İrân, İntişârât-ı Emîr Kebîr,
Tahran.
Se’âlibî, Ebû Mansûr Muhammed b. İsmâ’îl (1403), Yetîmetu’d-Dehr (neş.
Mufîd Muhammed), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Kahire.
90 DR. ÖĞR. ÜYESİ SADIK ARMUTLU
Selmân-ı Sâvecî (1389), Dîvân (neş. Abbas Alî Vefâyî), İntişârât-ı Suhen,
Tahran.
Subkî (trs.), Tabakâtu’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kubrâ (tah. Mahmûd M. et-TenâhîAbdulfettah M. el-Huluv), Beyrut.
Sûzenî (1388), Dîvân (neş. Nâsıruddîn Şâh Huseynî), Tahran.
Şemîsâ, Sîrûs (1370), Seyr-i Gazel der Şi’r-i Farsî, İntişârât-ı Nuvîd, Şîrâz.
Şemîsâ, Sîrûs (1387), Ferheng-i İşârât-ı Edebiyât-ı Farsî, İntişârât-ı Mîtrâ,
Tahran.
Vezînpûr, Nâdir (1374), Medh Dâğ-ı Neng Ber Simâ-yı Edeb-i Fârsî, İntişârât-ı Mu’în, Tahran.
Yaltkaya, Şerefeddin (1936), “Türklere Dair Şiirler”, Türkiyat Mecmuası,
c. V, İstanbul.
Yârşâtır, İhsân (1334), Şi’r-i Farsî der Ahd-i Şâhrûh, İntişârât-ı Dânişgâh-ı
Tahrân. Tahran.
Zamahşerî, Mahmûd b. Ömer Cârullah (1429), Dîvân (neş. Fâtıma Yûsuf
el-Haymî), Dâr Sâdır, Beyrut.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ (1306), Tâcu’l-Arûs Min Cevâhiri’l-Kâmûs,
Kahire
Toplam 1 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
Birincil Dil
Türkçe
Konular
Dilbilim
Bölüm
Makale
Yazarlar
Sadık Armutlu
Bu kişi benim
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ
Türkiye
Yayımlanma Tarihi
24 Şubat 2020
Gönderilme Tarihi
26 Ocak 2020
Yayımlandığı Sayı
Yıl 2020
Sayı: 12
Kaynak Göster
APA
Armutlu, S. (2020). FARS ŞİİRİNDE “TÜRK” KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR. Doğu Esintileri (12 ), 51-90.
AMA
Armutlu S. FARS ŞİİRİNDE “TÜRK” KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR. Doğu Esintileri. Şubat 2020;(12):51-90.
Chicago
Armutlu, Sadık. “FARS ŞİİRİNDE ‘TÜRK’ KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR”. Doğu Esintileri, sy. 12 (Şubat 2020): 51-90.
EndNote
Armutlu S (01 Şubat 2020) FARS ŞİİRİNDE “TÜRK” KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR. Doğu Esintileri 12 51–90.
IEEE
S. Armutlu, “FARS ŞİİRİNDE ‘TÜRK’ KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR”, Doğu Esintileri , sy. 12, ss. 51–90, Şubat 2020.
ISNAD
Armutlu, Sadık. “FARS ŞİİRİNDE ‘TÜRK’ KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR”. Doğu Esintileri 12 (Şubat 2020), 51-90.
JAMA
Armutlu S. FARS ŞİİRİNDE “TÜRK” KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR. Doğu Esintileri . 2020;:51–90.
MLA
Armutlu, Sadık. “FARS ŞİİRİNDE ‘TÜRK’ KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR”. Doğu Esintileri, sy. 12, 2020, ss. 51-90.
Vancouver
Armutlu S. FARS ŞİİRİNDE “TÜRK” KELİMESİNE YÜKLENEN ANLAMLAR. Doğu Esintileri. 2020(12):51-90.