»مخور غم) »ÜZÜLME) REDİFLİ GAZELLER

Yıl 2020, Sayı: 12, 91 - 142, 24.02.2020

Veyis Değirmençay

Öz

Aynı veya yakın zaman ve mekânda yaşayan, birbirleriyle görüşen, şiirlerini okuyup nazireler yazan, Selmân-ı Sâvecî, Cihân Melik Hâtun, Hâfız-ı Şîrâzî ve Sultan Ahmed Celâyir’den oluşan şairler topluluğu; bunların son dönemlerine yetişen İmâdüddin Nesîmî ve bunlardan iki buçuk üç asır sonra yaşayan Sâib-i Tebrîzî, kendilerinden önce muhtemelen Şemseddin Cüveynî tarafından yazılmış olan »مخور غم) »üzülme) redifli bir gazele aynı vezin, kafiye ve redifte nazireler yazmışlardır. «مخور غم «redifli gazellerde bir tür kendini veya başkalarını teselli etme eylemi vardır. Aslında Cüveynî, Selmân, Hâfız, Cihân Melik ve hatta Sultan Ahmed’in
şiirleri, genellikle korku ve ümit içindeki insanın ümit yönünün ağır basmasını öğütler niteliktedir. Nesîmî ise, kurtuluş reçetesinin Hakk’ın Fazl’ında yani Fazlullah-ı Hurûfî’ye bağlanmada olduğunu bildirir ve ayrılık derdinden dolayı takatsiz kalan, hastalığa yakalanan kişinin Fazlullah’a bağlanıp sabrettiği takdirde sıkıntılardan kurtulacağını, sevgilisine kavuşup mutlu olacağını söyler. Sâib de, «خط «kelimesini gereğinden fazla kullandığı şiirinde kendisini veya âşığı teselli ve teskin eder.

Anahtar Kelimeler

Şemseddin Cüveynî Selmân-ı Sâvecî, Cihân Melik Hâtun

Kaynakça

• Adnan Karaismailoğlu, “Selman-ı Sâvecî”, DİA, İstanbul 2009, XXXVI, 446-447. Aclûnî, İsmâil b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ’ I-II, Haleb, ts. Afîfî, Rahîm, Ferhengnâme-i Şi‘r-i Fârsî I-III, Tahran 1391 hş. Ali Mîrensârî, “Cihân Melik Hâtun”, Dâiretu’l-meârif-i Bozorg-i İslâmî, XIX, 50-51. Aliof, Rüstem, Dîvân-ı Fârsî-yi Fazlullâh-ı Naîmî ve İmâduddîn Nesîmî-yi Şîrvânî, İntişârât-ı Dunyâ, Tahran 1353 hş. Armutlu, Sadık, Sultan Ahmed Celâyir, Hayatı, Divanının Tenkitli Metni ve Tahlili (Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum 1990. Ayan, Hüseyin, Nesîmî Divanı, Ankara 1990. Berzeger Hâligī, Muhammed Rızâ, Şâh-ı Nebât-ı Hâfız, İntişârât-i Zevvâr, Tahran 1382 hş. Burslan, Kıvamüddin ve Erdem, Hasan Hüsnü, Riyâzu’s-sâlihîn ve Tercemesi I-III, Ankara 1981. Davud İsfehâniyân, “Hândân-i Cüveynî der Destgâh-i İlhânân”, Neşriyyei Dânişkede-i Edebiyyât ve Ulûm-i İnsânî-i Dânişgâh-i Tebriz, Tebriz 1369 hş., S. 134, s. 1-26. Değirmençay, Veyis, Selmân-ı Sâveci’nin Masnu‘ Kasidesi Bedâyi’u’l-Eshâr, Erzurum 1999. -------, Kitâbu’l-garbiyyât (Altıncı Divan), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2000. -------, Sultan Ahmed Celâyir, Kitâbu Levâmi‘ı’l-envâr (Yedinci Divan), Erzurum 2001. -------, İmâdüddin Nesîmî ve Farsça Divanı, İstanbul 2013. Dîvân-ı Hâce Hâfız-ı Şîrâzî (tsh. Ebul-Kāsım İncû-yi Şîrâzî), İntişârât-i Câvîdân, Tahran 1367 hş. Dîvân-ı Hâce Şemsuddin Muhammed Hâfız-ı Şîrâzî (tsh. Seyyid Ali Muhammed Refî‘î), İntişârât-i Stâregân, Tahran 1372 hş. Dîvân-ı Hâfız (tsh. Seyyid Ali Muhammed Refî‘î), Sitâregân Yayınları, Tahran 1372 hş. Dîvân-ı Hâce Şemsuddin Muhammed Hâfız-ı Şîrâzî (nşr. Muhammed Kazvînî-Kāsım Ganî), İntişârât-i Pûryâ, Tahran 1375 hş. Dîvân-ı Sâib-i Tebrîzî I-VI (haz. Muhammed Kahraman), Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî, Tahran 1368 hş. Dîvân-ı Selmân-ı Sâvecî (Haz. Mansur Müşfik; Mukaddime: Takî Tefazzulî), İntişârât-i Safî Alişah, Tahran 1367 hş. Esedî, Zehra, “Bânû-yi Gazel-i Fârsî der Asr-i Hâfız”, Ferheng, Tahran, Bahar 1385 hş., S. 57, s. 1-22. Gulistâne, Mahmûd b. Mahmûd b. Ali el-Hasenî, Enîsu’l-vahde ve Celîsu’lhalve (tsh. Muctebâ Mutahharî “İlhâmî”), Kitâbhâne-i Meclis-i Şûrâ-yi İslâmî, Tahran 1395 hş. Gölpınarlı, Abdülbâki,“Nesîmî”, İA (İslam Asiklopedisi), İstanbul, 1964, IX, 206-207. Hamîdiyân, Sa‘îd, Şerh-i Şovk (Şerh ve Tahlîl-i Eş‘âr-i Hâfız) I-V, Neşr-i Katre, Tahran 1391 hş. Hurremşâhî, Bahâuddin, Hâfıznâme I-II, İntişârât-i Surûş, Tahran 1366. İbn Mâce, Ebû ‘Abdillah Muhammed, Sünen I-II (nşr. Muhammed Fu’âd ‘Abdullah), İstanbul 1992. Karaman, Hayreddin, ve dğr., Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir I-V, Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları, Ankara 2008. Kulliyât-ı Selmân-ı Sâvecî (tsh./mukaddime: Abbâsali Vefâyî), Şirket-i Çâpı Ferşîve, Tahran 1376 hş. Kürkçüoğlu, Kemal Edib, Seyyid Nesîmî Dîvânı’ndan Seçmeler, Ankara 1985. Latîfî, Latîfî Tezkiresi (haz. Mustafa İsen), Ankara 1990. Mehmedzâde, Hamîd, Dîvân-ı Fârsî-yi Nesîmî, Bakü 1972. Muzaffer Ürekli, “Celâyirliler”, DİA, İstanbul 1993, VII, 264-265.