Meybüdî 'nin Keşfü’l-esrâr ve ʿuddetü’l-ebrâr'ının Tefsirinde Akıl ve Aşkın Iraksaklığı ve Yakınsaklığı

Yıl 2021, Sayı: 14, 213 - 242, 31.01.2021

Ahmed Farsbafian

Öz

Üç aşamada Farsça Kuran tefsirinin yapıldığı Meybüdî 'nin "Keşfü'l-Asrar ve Ad'at al-Abrar'ı " VI. yüzyılın önemli kitaplarından biridir. Bu kitabın ilk aşamasında yazar, Kuran ayetlerinin birebir tercümesi ile uğraşmış, ikinci aşamada ise şeriat ve hadis ehlinin kullandığı dilden bahsederek tefsirini sahabelerden nakledilmiş esaslara dayandırmaktadır. Ancak üçüncü aşamada, yani kitabın irfani tefsiri bölümünde, Reşidüddin, özgürce ve hadis ve sünnet dogmatizminin ötesinde tasavvuf şeyhlerinin sözlerinin ve onların ruhsal deneyimlerine dayanan Kuran ayetlerinin mistik ve şiirsel tefsirine özen göstermiş ve Kuran'ın anahtar kelimesiyle kendi manevi dünyasının duygusal bir dil ile keşfeder.
Bu bölümde (irfani tefsir bölümü), Meybüdî 'nin irfani yorumlarındaki ana tema, "akıl ve aşk" ın ortak tartışması ve karşıtlığı veya hizalanmasının niteliğidir. Bu edebi yorum, her an başka bir kesik idol biçiminde bir örtüye bürünür. Keşfü'l-Asrar kitabının irfani yorum bölümünde Meybüdî 'nin ontolojisinin sevgi ve dostluğa dayandığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Aşk, akıl, Felsefe, Keşfü’l-esrâr

واگرایی و همگرایی عقل و عشق در تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار میبدی

Öz

یکی از امهات کتب تفسیری زبان فارسی در قرن ششم، کتاب «کشف الأسرار و عدّة الأبرار » میبدی است که در آن تفسیر قرآن در سه نوبت انجام می‌گیرد. در نوبت اول این کتاب همت نویسنده مصروف ترجمه تحت اللفظی آیات قرآنی گردیده، در نوبت دوم از زبان اهل شریعت و حدیث سخن می‌راند و تفسیر خود را بر مبانی مأثورات قرار می‌دهد. اما در نوبت ثالث، یعنی بخش تفسیر عرفانی کتاب، رشیدالدین با ابتنای بحث بر اقوال مشایخ تصوف و تجربه‌های روحی ایشان، آزادانه و به دور از دگماتیسم قشریت و شریعت به تفسیر عارفانه و شاعرانه از آیات قرآنی اهتمام می‌ورزد و با کلید واژه قرآن به کشف عوالم روحی خود از راهگذر زبان عاطفی می‌پردازد. در این بخش (بخش تفسیر عرفانی) اصلی‌ترین مضمون در برداشت‌های عرفانی میبدی بحث شایع «عقل و عشق » و کیفیت تقابل یا هم سویی آن است که در ساحت فکری و معنوی پیر میبد از غیابت کلامی و فقهی عصر بیرون می‌آید و در تار و پود این تفسیر ادبی هر لحظه به شکل بت عیار دگر، پرده از چهره برمی‌گیرد. می‌توان گفت: در بخش تفسیر عرفانی کتاب کشف الاسرار هستی شناسی میبدی بر عشق و دوستی استوار است. او عارفی جامع‌الأطراف است که در طریق عشق مخاطب را به مقصد طریقت راه می‌برد و از آنجا با سرانگشت محبت او را به منزل حقیقت رهنمون می‌شود. در این مقال، ضمن بررسی بازتاب‌های«عقل و عشق» در کشف الأسرار، زوایا و خبایای واگرایی و همگرایی این دو لطیفه نهانی در جریدة الأبرا میبدی مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.

Kaynakça

• - سجادی، سیدضیاءالدین، (1393)، مبانی عرفان و تصوف، سمت، چاپ نوزدهم، تهران.
• - سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1377)، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، انتشارات دانشگاه، تهران.
• - سنایی، (1389)، (مثنوی های سنایی)، به کوشش عبدالرضا سیف و غلامحسین مراقبی، انتشارات دانشگاه تهران .
• - سهروردی ؛ شهاب الدین ، (1370)، تصحیح و تحشیه و مقدمه : حسین نصر ؛ مقدمه و تجزیه و تحلیل فرانسوی : هنری کربن، نشرقسمت ایرانشناسی انستیتوی فرانسوی پژوهشهای علمی در ایران، تهران.