Fars Dili ve Şiirinde ’Nigârger ’ Sözcüğünün Eş Anlamlı Kelimeler

Yıl 2021, Sayı: 15, 271 - 295, 27.07.2021

Parisa Sahafıasl

Öz

Diller, erken dönemlerinden itibaren insanların duygu ve düşüncelerini tam olarak aktarabilmek ve insanların bu bağlamdaki ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla yeni kelimeler oluşturarak veya başka bir dille etkileşime girerek kelime hazinelerini daimî biçimde zenginleşmişlerdir. Fars dili de tarihi seyri boyunca aynı yöntemle bu zenginliğini artırmıştır. Bu söylemden hareketle, sanatla ilgili kelimelerin, tıpkı sanatın kendisi gibi her zaman bir yenilik ve dönüşüm halinde olduğu da bir gerçektir. Farsça'da, sanat alanında sıklıkla kullanılan kelimelerinden biri ’minyatür sanatçısı’ anlamındaki ’nigârger’dir. Fars edebiyatının eski metinlerinde oldukça yaygın olan bu kelime, son yıllarda İran sanat edebiyatında ’minyatürist’ kelimesinin Farsça karşılığı olarak popüler hale gelmiştir. Ancak ’minyatür sanatçısı ya da minyatürist’ kelimesinin Farsça'daki karşılığı sadece ’nigârger‘ ile sınırlı değildir. Bu çalışmada, kapsamlı bir literatür taramasının ardından Fars Dili ve Şiiri’nde tespit edilen ’nigârger‘ sözcüğünün otuz üç eş anlamlısı üzerine ‘betimsel’ yöntem kullanılarak ve örneklendirilerek bir değerlendirme yapılması planlanmaktadır. Belirtildiği üzere, literatür taramasının ardından, ’nigârger‘ ile eş anlamlı, bazılarının Farsça, bazılarının Farsça Arapça birleşik, geri kalanının ise Arapça kökenli kelimelerden oluştuğu otuz üç kelime tespit edilmiş ve bu kelimelerin Fars Şiiri’nde kullanımlarına ilişkin örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nigârger, Fars Dili, Fars Şiiri, Eş Anlamlı Kelimeler, Etimoloji

مترادف های واژگانی "نگارگر" در زبان و شعر فارسی

Öz

از آغاز تا کنون، پرباری زبانها پیوسته یا از طریق ایجاد واژگان نو یا تعامل با دیگر زبان ها رخ داده است. این موضوع باعث تسهیل ساز و کار انتقال احساسات و افکار سخنگویان یک زبان شده است. زبان فارسی نیز در طول تاریخ خود با همین روش بر غنای خود افزوده است. بر همین اساس، می توان گفت که واژگان مربوط به ساحت هنر نیز، مانند خود هنر، پیوسته دچار دگرگونی بوده اند. یکی از واژگان زبان فارسی که اغلب در زمینه هنر مورد استفاده قرار گرفته است واژه "نگارگر" به معنی "هنرمند مینیاتوریست" است. این واژه که کاربرد آن در متون کهن ادبیات فارسی رایج بوده است، در سالهای اخیر در ادبیات هنری ایران به عنوان معادل فارسی واژه "مینیاتوریست" مورد استفاده قرار گرفته است. معادل های فارسی واژه "مینیاتوریست" محدود به"نگارگر" نیست. در این مطالعه، پس از مرور بسیاری از نمونه های شعر فارسی، با استفاده از روش توصیفی، سی و سه مترادف واژه "نگارگر" در زبان و شعر فارسی شناسایی شده، مورد ارزیابی قرار گرفته و به بیان مصادیقی از کاربرد آنها در شعر فارسی پرداخته شده است. بر اساس نتایج این تحقیق، برخی از مترداف های واژه "نگارگر"، که همگی به معنای "هنرمند نگارگر" به کار رفته اند، فارسی، برخی از آنها حاصل ترکیب واژگان فارسی و عربی و بقیه دارای ریشه عربی اند.

Anahtar Kelimeler

نگارگر, زبان فارسی, شعر فارسی, واژگان مترادف, ریشه ‌شناسی

The Synonyms of the ’Negargar’ in Persian Language and Poetry

Öz

From the beginning until now, the proliferation of languages has occurred continuously, either through the creation of new words or interactions with other languages. This has facilitated the mechanism of transmitting the feelings and thoughts of the speakers of a language. The Persian language has also increased its richness throughout its history in the same way. Accordingly, it can be said that the words related to the field of art, like art itself, have been constantly changing. One of the Persian words that are often used in the field of art is the word "negargar" meaning "miniature artist". This word, which has been used in ancient texts of Persian literature, has been used in recent years in Iranian art literature as the Persian equivalent of the word "miniaturist". The Persian equivalents of the word "miniaturist" are not limited to "negargar". In this study, after reviewing many examples of Persian poetry, using a descriptive method, thirty-three synonyms of the word "painter" in Persian language and poetry have been identified, evaluated and given examples of their use in Persian poetry. According to the results of this research, some synonyms of the word "painter" are Persian, some of them are the result of a combination of Persian and Arabic words and others have Arabic roots.

Anahtar Kelimeler

Negargar, Persian Language, Persian Poetry, Synonym, Etymology

Kaynakça

• ابوالقاسمی، محسن. (1376)، "منقول و مرتجل، مترادف و مشترک". فصلنامه آشنا، شماره 35، 98-85.
• ابوسعيد ابوالخير، بوسعید فضل‌الله بن احمد. (1333). سخنان منظوم ابوسعيد ابوالخير. تهران: شمس.
• اسفرنگی، سیف الدین. (1396). دیوان اشعار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• افصح زاد، اعلاخان. (1378). نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی. تهران: میراث مکتوب.
• اقبال، محمد. (1381). دیوان اقبال لاهوری. تهران: نشر اقبال.
• اعتصامی، پروین. (1368). گزیده‌ای از قطعات پروین اعتصامی. تهران: دی.
• امیر خسرو دهلوی، ابوالحسن یمین ‌الدین بن سیف ‌الدین محمود. (1362). خمسه امیر خسرو دهلوی. تهران: شقایق.
• انورى، اوحد الدین محمد بن محمد. (1337). دیوان انورى. تهران: موسسه مطبوعاتى پیروز.
• اوحدی، رکن‌الدین. (1339). کلیات اوحدی اصفهانی معروف به مراغه‌ای. به کوشش سعید نفیسی، تهران: امیر کبیر.
• بهار، محمد تقى. (1335). ديوان اشعارشادروان محمدتقی بهار (ملك الشعرا). جلد دوم، تهران: امیر کبیر.
• بهار، محمد تقى. (1377). ديوان اشعار ملك الشعرا بهار. تهران: ثمر.
• بيدل دهلوی، عبدالقادر بن عبدالخالق. (1376). كليات بيدل. تصحيح: اكبر بهداروند، پرويز عباسی، تهران: الهام.
• حافظ شيرازى، شمس الدين محمد. (1380). ديوان غزلیات. به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
• حزين لاهيجى، محمدعلی. (1386). ديوان حزين لاهيجى. تهران: انتشارات سنایی.
• خاقانى، افضل الدين بديل بن على خاقانى. (1335). ديوان اشعار خاقانى. تهران: امیرکبیر.
• خواجوى كرمانى، محمود بن على. (1373). ديوان اشعار تهران: انتشارات بهزاد.
• دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه؛ دوره پانزده جلدی. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• رونی، ابوالفرج ابن مسعود. (1347). دیوان اشعار. تصحیح: محمود مهدوی دامغانی، مشهد: کتابفروشی باستان.
• سعد سلمان، مسعود. (۱۳۱۸). دیوان اشعار. تصحیح غلامرضا رشيد ياسمی، تهران: شركت كتابفروشی ادب.
• سعدی، مصلح ‌بن‌عبدالله. (1396). کلیات سعدی. ویراستار: محمدعلی فروغی، تهران: کانیار.
• سنایی غزنوى، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1384). دیوان حکیم سنایی غزنوى. تهران: نگاه.
• شبلى، علقمه. (2002). مولانا ابوالكلام آزاد؛ افكار و كردار. کلکته: آکادمی اردو بنگال غربی.
• عراقی، ابراهیم ‌بن ‌بزرگمهر. (1375). کلیات عراقی. ویراستار: سعید نفیسی، تهران: نشر سنایی.
• عرفی شیرازی، محمد. (1345). کلیات اشعار. تصحیح: غلام حسین جواهری، تهران: انتشارات محمد علی علمی.
• عطار نيشابورى، فریدالدین ابوحامد محمد. (1379). ديوان اشعار. تصحیح: بديع الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات نگاه.
• عمعق بخارى، شهاب ‌الدین. (١٣٣٩). ديوان عمعق بخارى. تصحيح: سعيد نفيسی، تهران: نشر فروغی.
• فرخى سيستانى، على بن جلوغ. (1372). گزيده اشعار. تهران: نشر قطره.
• فردوسی، ابوالقاسم. (1398). شاهنامه فردوسی: بر اساس چاپ مسکو. به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• فره وشی، بهرام. (1380). فرهنگ فارسی به پهلوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• قاآنی شيرازى، میرزا حبیب‌الله. (1362). ديوان حكيم قآنى شيرازى. تهران: گلشایی.
• محتشم كاشانى، کمال‌الدین علی. (1343). ديوان اشعار. تهران: نشر محمودى.
• مشیری، فریدون. (1370). از ديار آشتى. تهران: نشر چشمه.
• معزی، ابوعبداﷲ محمد. (1361). ديوان كامل امير معزى. تهران: نشر مرزبان.
• مولوی، مولانا جلاالدین محمد. (1363). کلیات شمس یا دیوان کبیر. تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
• مولوی، مولانا جلاالدین محمد. (1381). مثنوی معنوی؛ دفتر سوم. تصحیح: رینولد آ. نیکولسون، تهران: سعاد.
• ناصرخسرو، ابومعین قبادیانی بلخی. (1394). ديوان اشعار. تهران: انتشارات نگاه.
• نظامی، ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن مؤید. (1332). خسرو و شیرین. تهران: ابن سينا.
• نظامی، ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن مؤید. (1367). شرفنامه. تهران: انتشارات توس.
• نظامی، ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن مؤید. (1371). کلیات نظامی. تصحیح: وحید دستگردی، تهران: نگاه.
• نظامی، ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن مؤید. (1375). هفت پيكر. تصحیح: دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• صائب تبریزی، میرزا محمدعلی. (1364). ديوان صائب تبريزى. جلد دوم، تهران: شركت انتشارات علمى و فرهنگى.
• وحشی ‌بافقی، شمس ‌الدین. (1389). دیوان اشعار. ویراستار: حسین آذران، چاپ دهم، تهران: امیرکبیر.
• هاتف اصفهاني، سید احمد حسینی. (1370). ديوان هاتف اصفهاني. تهران: مشکوه.
• هلالی جغتایی، بدرالدین. (1358). دیوان اشعار. تصحیح: سعید نفیسی، تهران: نشر سنایی.
• Fuzûlî, M. (1869). Külliyat-ı divan-ı Fuzuli. İstanbul: Tasvir-i Efkar Matbaası.
• Pierson, Herbert D. (1989). “Using Etymology in the Classroom”. English Language Teaching Journal, 43 (1), 57-63.
• Taylor, John R. (2001). “Near Synonyms as Co-extensive Categories: ‘High’ and ‘Tall’ Revisited”. Language Sciences. 25 (3), 263-284.