Senâî-yi Gaznevî'nin Hadîkatü'l-hakîka'sının Bölümleri

Yıl 2021, Sayı: 15, 201 - 241, 27.07.2021

Nurdan Kaban

Öz

Senâî-yi Gaznevî (ö. 525/1131), V. (XI.) yüzyılın ikinci ve VI. (XII.) yüzyılın ilk yarısında dinî ve tasavvufi konularda kaleme aldığı eserleriyle, Fars tasavvuf edebiyatının en önemli sûfî şairidir. V. (XI) yüzyılın ortalarında Gazne’de dünyaya gelen Senâî, oldukça iyi bir eğitim almıştır. Kadılık makamında memurluk yapmak için yetiştirilmesine rağmen meslek olarak şairliği seçmiştir. Gençlik yıllarında babasının isteğiyle Belh’e gitmiştir. Belh’ten ayrılmak zorunda kalmasının ardından da uzun yıllar boyunca Horasan’ın çeşitli şehirlerine yolculuklar yapmıştır. Mutasavvıf bir şair olarak olgunlaşmasını ve gelişmesini sağlayan bu yolculukların tamamlanmasıyla Gazne’ye geri dönmüş ve bir müddet yaşadıktan sonra vefat etmiştir.
Senâî hayatının son evresinde, Gazne’de Dîvân’ını bir araya getirmiş ve en meşhur eseri Hadîkatü’l-hakīka’yı yazmıştır. On babdan oluşan bu eserde dinî, tasavvufi, felsefi, ahlaki ve ilmî konuların yanında adalet ve geçim sıkıntısı gibi toplumsal konular da yer almaktadır.
Bu çalışmada, Senâî’nin hayatı ve eserleri hakkında kısaca bilgi verilmiş ve ünlü eseri Hâdîka’nın bölümleri ve bu bölümlerde işlenen konular anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Senâî-yi Gaznevî, Hadîkatü’l-hakīka, tasavvuf, mesnevi

Kaynakça

• Ateş, Ahmet, “Senâî’nin Hal Tercümesinin Meseleleri”, Necati Lugal Armağanı, 7 (50), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1968, 115-150.
• Bedîuzzaman Furûzanfer, Ehâdîs ve Kısas-i Mesnevî I-VI (Tsh. Huseyin Dâvudî), Müessese-i İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahran 1381 hş. Beşîr, Ali Asgar, Seyrî der Mulk-i Senâî, İntişârât-i Beyhakî, Tahran 1356 hş.
• Bilgin, Azmi, “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”, İlmi Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, Fatih Sultan Mehmet Kütüphanesi, S. 1, İstanbul 1995, 61-82.
• Canan, İbrahim, Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi I-XVIII (6. Baskı), Akçağ yayınları, Ankara 2014.
• Değirmençay, Veyis, Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü, Kurtuba Kitap, İstanbul 2017.
• --------, Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebî, Aktif Yayın Evi, Ankara 2014.
• Devletşâh-i Semerkandî, Tezkîretu’ş-şu‘arâ (Tsh. Edward Brown), İntişârât-i Esâtîr, Tahran 1382 hş.
• Dirâyetî, Mustafa, Terceme-i Tasnîf-i Gureru’l-Hikem ve Dureru’l- Kelim, Merkezü’n-neşru’t-Tâbi‘ li Mektebi’l-‘İlâmi’l-İslâmî, Kum 1366 hş.
• Durrî, Zehra, Şerh-i Duşvârîhâyî ez Hadîkatu’l-Hakīka-i Senâî, İntişârât-i Zevvâr, Tahran 1392 hş.
• Ebu’l-Mecd Mecdûd b. Âdem es-Senâî-yi Gaznevî, Hadîkatu’l-hakīka ve Şerî‘atu’t-tarîka I-II (Tsh. Muderris-i Razavî), Çâphâne-yi Sipehr, Tahran 1394 hş.
• Ebu’l-Mecd Mecdûd b. Âdem-i Senâî-yi Gaznevî, Hadîkatu’l-hakīka ve Şerî‘atu’t-tarîka (Tsh. Ali Muhammed Sabirî-Rukiyye Teymûriyân-Behzâd Sa‘îdî), Kitâbhâne-yi Meclis-i Şûrâ-i Millî, Tahran 1389 hş.
• Ebu’l-Mecd Mecdûd Senâî-yi Gaznevî, Mecmu‘e-i Çehâr Kitâb-i Nâyâb (tsh. Gulâm Celâlî), Metbe-i Senâî, Dânişgâh-i Kâbil, Gazne 1332 hş.
• El- Kārî, Nureddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Sultân Muhammed Ali, Mirkatu’l-mefâtîh I-XI, Dâru’l-kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2015.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, Sahîhu’l-Câmi‘ı’s-Sagīr ve Ziyâdâtüh I-II, el-Mektebü’l-İslâmî, Kahire 2006.
• Erdemir, Ayşegül Demirhan, “Ahlât-ı Erbaa”, DİA, İstanbul 1989, II, 24.
• Hakîm Senâî-yi Gaznevî, Dîvân (Tsh. Pervîz-i Bâbâyî), Müessese-i İntişârât-i Nigâh, Tahran 1375 hş.
• Hakîm Senâî-yi Gaznevî, Seyru’l-‘ibâd ile’l-me‘âd (Tsh. Sa‘îd-i Nefîsî), İntişârât-i Mecelle-i Edebî-yi Nesîm-i Sebâ, Tahran 1316 hş.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, İhyâu ‘Ulûmiddîn I-IV (6. Baskı) (Tsh. Mueyyiddin Muhammed Hârezmî), İntişârât-i ‘İlmî ve Ferhengî, Tahran 1386 hş.
• İmam Hafız el-Münzirî, Hadislerle İslam Tergîb ve Terhîb I-VI (2. Baskı) (Çev. Ahmet Muhtar Büyükçınar, Durak Pusmaz, Ahmet Arpa, Abdullah Yücel), Huzur Yayınevi, İstanbul 2019.
• Kânûnî, Hamid Rızâ, “Nigeriş-i Senâî be Dâstân der Hadîka ve Dîvân”, Faslnâme-i Tahsîsi-yi Mutâle‘ât-i Dâstânî, S. 4, Tabistân 1992-93. 89-105.
• Mâzenderânî, Mevlevî Muhammed Sâlih, Şerh-i Usûl-i Kâfî I-XII, El-Mektebetü’l-İslâmiyye, Kahire 1660.
• Muzafferî, Ali Rıza-Mîlân, Dilâî, “Berresî-yi Mebânî-yi Felsefî, İrfânî Hestî-şinâsî-yi Senâî der Hadîka”, Zebân ve Edeb-i Farsî-yi Dânişgâh-i Tebrîz, S. 228, Tebriz 1392 hş., 165-184.
• Rebhânî, Mevlana Muhammed, Riyâd’ün Nâsıhîn (Çev. A. Faruk Meyan), Berekat Yayınevi, İstanbul 1980.
• Refî‘î, Dâvud, Tahkîk der Dîvân-i Senâî-yi Gaznevî (Pâyannâme), Dânişgâh-i Terbiyet-i Muallim-i Tebrîz, Dânişkede-i Edebiyyât ve ‘Ulûm-i İnsânî, Tebriz 1390 hş.
• Rieu, Charles, Catalogue of Persian Manuscripts I-II, British Museum, London 1879.
• Safâ, Zebîhullah, Târîh-i Edebiyyât der Îrân I-V, İntişârât-i Firdevs, Tahran 1371 hş.
• Savi, Saime İnal, “Senâî”, DİA, İstanbul 2009, XXXVI, 502-503.
• Seccâdî, Seyyid Ziyâuddîn-Şiârî, Câfer, Nâmeger-i Hadîka-i ‘İrfân, Guzîde-i Eş‘âr-i Senâî, İntişârât-i Suhen, Tahran 1374 hş.
• Tuğyânî, İshâk, Şerh-i Muşkilât-i Hadîka-i Senâî, İntişârât-i Dânişgâh-ı İsfahan, İsfahan 1381 hş.
• Zerrînkûb, Abdulhuseyn, Bâ Kârvân-i Hulle, İntişârât-i ‘İlmî, Tahran 1343 hş.
• ------------ Custucû der Tasavvuf-i Îrân, İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahran 1386 hş.
• Yıldırım, Nimet, Fars Edebiyatında Kaynaklar, Fenomen Yayınları, Erzurum 2012.
• Zernuci, İmam Burhaneddin, Ta’lîm’ül-Müteallim (Çev. Ali Kara), Şifa Yayınevi, İstanbul 2008.