Şarkılarda Ömer Hayyam

Yıl 2021, Sayı: 15, 101 - 119, 27.07.2021

Ayşe Hilal Kalkandelen

Öz

Ömer Hayyâm (1048-1132?), İran’ın Nişabur kentinde doğmuş, öğrenimini Semerkant’ta yapmış; Belh, Merv, Herat gibi şehirlere seyahat ettikten sonra Selçuklu sultanı Melikşah’ın ölümüne kadar Isfahan’da yaşamıştır. Isfahan’da bir rasathane kurup, gökyüzü, meteoroloji ve değerli madenler ile ilgili çeşitli çalışmalar yapan Hayyâm, yaratılış ve varlık hakkında eserler vermiş; cebir, geometri, astronomi, fizik, tıp ve müzikle de uğraşmıştır. Felsefesi ve daha sonradan tanındığı şairliği ile şöhret bulan Hayyâm’ın rubailerinin kendine özgü edebî özellikleri bulunmaktadır. O, az sözle çok şeyden; yalın dille çok derin konulardan bahsetmiştir. XIX. yüzyıldan itibaren Türkiye’de Hayyâm rubâîlerine olan ilgi artışıyla rubailer konusunda birçok yazı yazılmış ve rubailerin pek çok tercümesi yapılmıştır. Onun içten, canlı, özlü, eskimeyen, zaman geçtikçe yenilenen, sanat zevki ve şiirsel yeteneği ile oluşmuş rubaileri bestelenmiş ve günümüzde dillerde dolaşmaktadır. Dikkat çekici olan bu eserleri biz de incelemek ve bu rubailerden ne kadar etkilenildiğini göstermek için Farsça orjinalinden yapılan Türkçeleri ile karşılaştırmak istedik.

Anahtar Kelimeler

Ömer Hayyâm, Rubailer, Farsça, Şarkı.

UMAR K̲H̲AYYAM IN SONGS

Öz

Umar K̲h̲ayyam (1048-1132) was born in Nishapur in Iran, received his education in Samarkand, and after travelling to cities such as Balkh, Marw and Herāt, he lived in Isfahan until the death of Malik-Shah, the sultan of the Seljuk Empire. Having founded an observatory in Isfahan and making various researches about sky, meteorology and valuable mines, K̲h̲ayyam produced books about creation and existence, and he was interested in algebra, geometry, astronomy, physics, medicine and music. The rubais of K̲h̲ayyam, who later became famous thanks to his philosophy and his poetry, have unique literary characteristics. He wrote with a concise yet complete tone, and though he used a simple language he addressed quite deep matters. Starting from the 19th century, due to the increase in the interest to the rubais of K̲h̲ayyam, many articles have been written about rubais and many translations of the rubais have been made. His rubais, which are sincere, vivid, laconic, timeless, regenerating and formed with ability in poetry and good taste of arts, have been composed and today these are commonly known. In order to analyse these attention-grabbing works and to show how influential these have been, we wanted to compare translations into Turkish with original Persian version.

Anahtar Kelimeler

ʿUmar K̲h̲ayyam, Rubaiyat, Persian, Song Poems.

Kaynakça

• Can Gox. 06.07.2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=ENY-7bnVk8s adresinden erişildi.
• Ceylan Ertem. 06. 07. 2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=x7k6a_QjroE adresinden erişildi.
• Dâniş, Hüseyin. (2017). Ömer Hayyam Rubailer. Mehmet Kanar (Çev.).İstanbul: Şule Yayınları.
• Eyüboğlu, Sabahattin. (2003) Ömer Hayyam Dörtlükler – Rubailer-. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fazıl Say. 06.07.2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=4KVY2xNDzvE adresinden erişildi.
• Fazıl Say. 06. 07. 2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=k2EMD8ahAKc adresinden erişildi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (tsz.) Hayyam ve Rubaileri. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Güzelyüz, Ali. (2012) Ömer Hayyam Rubailer. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Hayyam Rubâileri. 30.03.2020 tarihinde https://ganjoor.net/khayyam/robaee/sh43/ adresinden erişildi.
• Hidayet, Sadık. (2016). Hayyam’ın Teraneleri. Mehmet Kanar. (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kemal, Yahya. (1963). Rubailer, Hayyam Rubailerini Türkçe Söyleyişlerle. İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
• Kırlangıç, Hicabi. (2007). “Ömer Hayyam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 34, s. 68-70. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kuan. 06.07.2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=iVRK1xl4gbA adresinden erişildi.
• Leyla The Band. 06. 07. 2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=RrGjK28-2TY adresinden erişildi.
• Mehmet Güreli. 06.07.2021 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=h_GbtBt9pag adresinden erişildi.
• Muhammed Ali-yi Furȗğî; Kasım-ı Gani; Ali Asgar-ı Halebi. (2002). Hayyam hayatı, felsefesi ve gerçek rubaileri. Hasan Çiftçi- Orhan Başaran (Çev.). Erzurum: Babil Yayınları.
• Unat, Yavuz. “Ömer Hayyam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 34, s. 66-68. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yasa, Metin. (2009). Hayyam’ın Rubaileri, Din Felsefesi Açısından Bir Çözümleme. Ankara: Elis Yayınları.