بررسی حیات، ممات و معاد در دیوان فارسی سلطان سلیم اوّل

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 18, 19 - 25, 30.06.2023

Majid Mousazadeh

https://doi.org/10.5152/JIS.2023.22514

Öz

مسئله حیات، ممات و معاد یکی از مهم ّ ترین مباحثی است که بشر از آغاز زندگانی به آن توجه خاصی داشته و برایش همیشه دغدغه و سؤال
ّام، سنایی و ... دیدگاه
بوده ً است. با توجه به تحقیقاتی که قبال در این زمینه صورت گرفتهاست، شاعران و نویسندگانی چون سعدی، حافظ، خی
و فلسفة خاص خودشان را نسبت به زندگی طرح کرده ّ اند. یک عده زندگی در این دنیای فانی را اساس قرار داده و با عدم اعتقاد به دنیای دیگر
به خوشباشی و خوشگذرانی پرداخته ّ اند. عدهای دیگر مرگ را موهبت الهی و یا واسطه و نجات دهندة انسان از این دنیای ناپایدار و رساننده به
دنیای اخروی و ابدی دانستهاند. بعضی از صاحبنظران هم به حیات اخروی و معاد اعتقاددارند و زندگی قبل از آن را ابزار و راهی برای رسیدن
به این مهم میدانند؛ اما در این میان تحقیق و پژوهشی در مورد دیدگاه یک صاحبنظری که دو شخصیت پادشاهی و شاعری را همزمان دارد،
ً ّ در اشعار فارسی خود به حیات دنیوی اشاره دارد. اما حیاتی
ّل، پادشاه و شاعر عثمانی، غالبا
جایش خالی و شایان توجه است. سلطان سلیم او
ً مشتمل بر صد غزل است به خوشباشی
که توأم با پندهای اخالقی و تعلیمی باشد. توضیح اینکه او اگرچه در دیوان شعر فارسی خود که حدودا
ً ناپایداری این دنیا، قضا و قدر حاکم بر این دنیا، ابنالوقت بودن را گوشزد میکند.
و زندگی دنیوی اشاره دارد، اما در کنار این مضامین دائما
همچنین در ابیات پراکنده در مورد مرگ و زندگی پس از مرگ نیز حرف میزند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعة همه
ّل، ابتدا ابیات و نمونههایی که به نگرش و جهانبینی این شاعر اشاره دارد، استخراج شدهاست. سپس
جانبة دیوان شعر فارسی سلطان سلیم او
با تقسیمبندی این نمونه اشعار و ذکر دیدگاه شاعر و پادشاه عثمانی، جهانبینی و نظرات شاعران بزرگ ایرانی که هم ِ نظر با این شاعرپادشاه
هستند یا بهنوعی تأثیر خود را به این شاعر رساندهاند، ذکر شدهاست.

Anahtar Kelimeler

حیات،, شعر فارسی, سلیم اول

Sultan Yavuz Sultan Selim’in Farsça Şiirlerinde Hayat, Ölüm ve Diriliş Konularının İncelenmesi

Öz

Hayat, ölüm ve diriliş konusu, insanoğlunun var olduğu ilk günden beri üzerinde özellikle durduğu
ve her zaman merak ettiği en önemli konulardan biridir. Bu alanda daha önce yapılmış araştırmalara
göre Saʿdî, Hafız, Hayyam, Senâî gibi şair ve yazarlar hayata karşı kendi görüş ve felsefelerini ortaya
koymuşlardır. Bazı insanlar hayatlarını bu ölümlü dünya üzerine kurmuşlar ve başka bir dünyaya
inanmadan eğlenmişler. Bazıları da ölümü ilahi bir hediye veya insanın bu istikrarsız dünyadan
ahirete ve ebedi dünyaya götüren bir aracı ve kurtarıcısı olarak kabul etmişlerdir. Bazı uzmanlar da
ahirete ve dirilmeye inanırlar ve bundan önceki hayatı bu amaca ulaşmanın bir yolu olarak görürler;
Ancak bu arada kral ve bir şairin iki karakterini aynı anda taşıyan bir âlimin bakış açısıyla ilgili
araştırmalar boş ve dikkate değerdir. Osmanlı padişahı ve şairi Sultan I. Selim, Farsça şiirlerinde sık
sık dünya hayatına atıfta bulunur. Ama ahlaki ve eğitici tavsiyelerin eşlik ettiği hayat. Açıklaması
şudur ki, yüz kadar soneden oluşan Farsça şiiri Dîvân'da saadete ve dünyevi hayata atıfta bulunsa
da, bu dünyanın sürekli istikrarsız bu temaları ile birlikte hakim olan İbnü'l-vakt olduğuna da
dikkat çeker. Bu dünyanın kaderi. Ayrıca dağınık ayetlerde ölümden ve ölümden sonraki yaşamdan
bahseder. Bu makalede, betimsel-analitik bir yöntemle ve Sultan I. Selim'in Fars şiiri Divanı'nın
kapsamlı bir incelemesi ile bu şairin tutum ve dünya görüşüne gönderme yapan ayet ve örnekler
çıkarılmıştır. Daha sonra bu şiir örneği bölünerek şairin ve Osmanlı padişahının görüşlerinden
bahsedilerek, bu şair-kral ile aynı fikirde olan veya bir şekilde bu şairi etkilemiş olan büyük İranlı
şairlerin dünya görüşlerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hayat, ölüm, diriliş, Sultan I. Selim, Fars şiir