HISTORY OF STUDY OF THE LITERARY HERITAGE OF KHAJU KIRMANI

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 20, 34 - 43, 26.03.2024

Zehra Allahverdiyeva

Öz

The literary heritage of the brilliant Azerbaijani poet, Nizami Ganjavi, is not only an exceptionally significant national treasure but also a rare example of universal civilization.
Since the 12th century, the themes, plots, ideas, and artistic criteria in Nizami Ganjavi's works have become one of the leading directions in Near and Middle Eastern literature, over a span of more than five centuries, these elements have sustained a significant influence on literature amidst distinct political, social, and cultural stages, which wasn't a simple feat.
Continuing the themes of Nizami Ganjavi, Amir Khosrov Dahlavi, Khaju Kirmani, Qutb, Fakhri, Avhadi Maragayi, Arif Ardabili, Ahmadi, Sheikhi, Alishir Navai, Abdi Shirazi, Jafar Farahani, Imad Faqih Kirmani, Katibi Turshizi, Nasir Najafabadi, Abdurrahman Jami, Abdullah Hatifi , Muhammad Fuzuli, Shirazi School, Atayi Nevizzadeh, Jalili and hundreds of other talented masters hold significant importance when it comes to studying the development of literary relations in the East.
Firstly, it's important to highlight that the domain of "Literature of Nizami Ganjavi and Oriental Peoples" is a huge field of world oriental studies with multifaceted problems and directions. So far, significant research has been conducted globally, including within Azerbaijani studies of Nizami on the rich aspects of this broad problem. Despite centuries of scientific research conducted by S. Rye, P. Hammer, F. Erdman, Shefer, Bacher, Pitsy, E. Brown, A. Krymski, Y. I. Krachkovski, Y. E. Bertels, H. Arasli, M. Mubariz, M. Rafili, A. S. Lavand, Y. Ripka, Z. Safa, M. Moin, A.S. Khansari, S. Nafisi, K. Ayni, F. Köprülü, A.S. Lavand, G. Begdeli, G. Aliyev, S.N. Kirmani, N. Sayfiyev, H. Ayan, R. Aliyev, R. Azade, X. Yusifli, N. Arasli, A. Abbasov, C. Sasani, M. Mahmudov, I.Hamidov, T.Karimli, M.Kazimov, M.Mahammadi, B. Guliyeva and other Oriental scholars, there is still a serious need for a wider investigation of a number of important aspects of the problem.
This article presents an overview of the research history on Khaju Kirmani, a prominent Persian poet from the 14th century and a follower of the Nizami literary school, and delves into the accomplishments related to the study of Khaju Kirmani's life and work.

Anahtar Kelimeler

Hamse, Nizami Gencevi, Hacu-yi Kirmani, tazkira, araştırma

XACU KİRMANİ İRSİNİN TƏDQİQ TARİXİ

Öz

Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin zəngin bədii irsi müstəsna əhəmiyyətli milli sərvətimiz olmaqla yanaşı, həmçinin ümumbəşər sivilizasiyasının nadir nümunəsidir.
Nizami Gəncəvi əsərlərinin mövzu və süjetləri, ideyaları, sənətkarlıq meyarları XII əsrdən başlayaraq, Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatının aparıcı istiqamətlərindən birinə çevrilmiş, beş əsrdən artıq bir zamanda müəyyən siyasi-ictimai, mədəni – estetik mərhələlərdə ədəbiyyatı öz təsiri altında saxlaya bilmişdir ki, bu heç də sadə məsələ deyildir.
Nizami Gəncəvi mövzularını davam etdirən Əmir Xosrov Dəhləvi, Xacu Kirmani, Qütb, Fəxri, Əvhədi Marağayi, Arif Ərdəbili, Əhmədi, Şeyxi, Əlişir Nəvai, Əbdi Şirazi, Cəfər Fərəhani, İmad Fəqih Kirmani, Katibi Turşizi, Nasir Nəcəfabadi, Əbdürrəhman Cami, Abdullah Hatifi, Məhəmməd Füzuli, Şirazi Məktəbi, Ətayi Nevizadə, Cəlili və yüzlərlə başqa istedadlı sənətkarların yaradıcılığının tədqiqi Şərqdə ədəbi əlaqələrin inkişafının öyrənilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Öncə qeyd etmək lazımdır ki, “Nizami Gəncəvi və Şərq xalqları ədəbiyyatı” mövzusu dünya şərqşünaslıq elminin çoxcəhətli problemləri və istiqamətləri olan nəhəng bir sahəsidir. Bu geniş problemin zəngin aspektləri üzrə indiyədək dünya və Azərbaycan nizamişünaslığında mühüm tədqiqatlar aparılmışdır. Ş.Rye, P.Xammer, F.Erdman, Şefer, Baxer, Pitsi, E.Braun, A.Krımski, Y.İ.Kraçkovski, Y.E.Bertels, H.Araslı, M.Mübariz, M.Rəfili, A.S.Ləvənd, Y.Ripka, Z.Səfa, M.Moin, Ə.S.Xansari, S.Nəfisi, K.Ayni, F.Köprülü, A.S. Ləvənd, Q.Beqdeli, Q.Əliyev, S.N.Kirmani, N.Sayfiyev, H.Ayan, R.Əliyev, R.Azadə, X.Yusifli, N.Araslı, Ə.Abbasov, Ç.Sasani, M.Mahmudov, İ.Həmidov, T.Kərimli, M.Kazımov, M.Məhəmmədi, B. Quliyeva və başqa şərqşünas alimlər tərəfindən aparılmış çoxəsrlik elmi tədqiqatlara baxmayaraq, problemin bir sıra mühüm istiqamətlərinin daha geniş araşdırılmasına hələ də ciddi ehtiyac vardır.
Təqdim olunan bu məqalədə Nizami ədəbi məktəbinin davamçısı, XIV əsrin məşhur fars şairi Xacu Kirmani irsinin tədqiq tarixi nəzərdən keçirilir, Xacu Kirmaninın həyatı və yaradıcılğının öyrənilməsi sahəsində əldə olunan nailiyyətlər qiymətləndirilir.

Anahtar Kelimeler

Xəmsə, Nizami Gəncəvi, Xacu Kirmani, təzkirə, tədqiqat

HACU KIRMANI'NIN EDEBİYAT MİRASININ İNCELENME TARİHİ

Öz

Dahi Azerbaycanlı şair Nizami Gencevi'nin zengin sanatsal mirası, yalnızca olağanüstü önemli bir ulusal hazine değil, aynı zamanda evrensel medeniyetin ender bir örneğidir.
Nizami Gencevi'nin eserlerindeki temalar ve olay örgüsü, fikirler, sanatsal ölçütler, 12. yüzyıldan itibaren Yakın ve Ortadoğu edebiyatının önde gelen yönlerinden biri haline gelmiş ve daha uzun süreler boyunca belirli siyasi-toplumsal, kültürel-estetik aşamalarda edebiyatı etkilemeyi başarmıştır.
Nizami Gencevi konularını devam eden Amir Khosrov Dahlavi, Hacu-yi Kirmani, Qutb, Fakhri, Avhadi Maragayi, Arif Ardabili, Ahmadi, Sheikhi, Alishir Navai, Abdi Shirazi, Cafer Farahani, Imad Faqih Kirmani, Katibi Turshizi, Nasir Najafabadi, Abdurrahman Jami, Abdullah Hatifi, Muhammed Fuzuli, Şirazi Mektebi, Atayi Nevizadeh, Celili ve daha yüzlerce yetenekli sanatçının eserleri, Doğu'daki edebî ilişkilerin gelişimini incelemek açısından büyük önem taşır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, "Nizami Gencevi ve Şark Halkları Edebiyatı" konusu, çok yönlü sorunları ve yönelimleri ile dünya şarkiyat araştırmalarının geniş bir alanıdır. Bu geniş sorunun zengin yönleri hakkında bugüne kadar dünya araştırmalarında önemli çalışmalar yapılmıştır. S. Rye, P. Hammer, F. Erdman, Shefer, Bacher, Pitsy, E. Brown, A. Krymski, Y. I. Krachkovski, Y. E. Bertels, H. Araslı, M. Mubariz, M. Rafili, A. S. Lavand, Y. Ripka , Z. Safa, M. Moin, A.S. Khansari, S. Nafisi, K. Ayni, F. Köprülü, A.S. Lavand, G. Begdeli, G. Aliyev, S.N. Kirmani, N. Sayfiyev, H. Ayan, R. Aliyev, R. Azade, X. Yusifli, N. Araslı, A. Abbasov, C. Sasani, M. Mahmudov, I Hamidov, T. Karimli, M. Kazimov, M. Mahammadi, B. Guliyeva ve diğer bilim adamları tarafından yürütülen yüzyıllardır süren bilimsel araştırmalara rağmen, sorunun bazı önemli yönlerinin daha geniş bir şekilde araştırılmasına hala ciddi bir ihtiyaç vardır.

Kaynakça:
Araslı (1970) Araslı N. Nizami və türk ədəbiyyatı, Bakı,1970, 204 səh.
Ayni (1991)
خواجوی کرمانی. همای و همایون، تصحیح اهتمام بنیاد فرهنگً کمال عینی ، تهران، 1348، 255 س.
Bertels (1962) Бертельс Е.Э. Избр.труды: Низами и Физули.-М.: Изд-во Восточ.лит., 554 с.
Borxes (1984) Борхес Х.Л.Проза разных лет.Москва, 224 c.
Blum (1998) Блум Хэролд Страх влияния. Карта перечитывания: Пер. с англ., сост., примеч., послесл. С. А. Никитина, Екатеринбург. Издательство Уральского Университета, 352 стр.
Braun (1928) Brown E.G. A Literary History of Persia,Vol.3,Cambridge, At The Unıversıty Press, 586 p.
Dəstgerdi (1318)
گنجینه گنجوی یا دفتر هفتم حکیم نظامی گنجوی؛ مشتمل بر شرح حال کامل نظامی و فرهنگ لغات و کتابات و دیوان قصیده و غزل و رباعیات وی یادگار و ارمغان وحید دستگردی، .
تهران،259س.
..........

Anahtar Kelimeler

Hamse, Nizami Gencevi, Hacu-yi Kirmani, tazkira, araştırma

Kaynakça

• Araslı (1970) Araslı N. Nizami və türk ədəbiyyatı, Bakı,1970, 204 səh.
• Bertels (1962) Бертельс Е.Э. Избр.труды: Низами и Физули.-М.: Изд-во Восточ.лит., 554 с.
• Borxes (1984) Борхес Х.Л.Проза разных лет.Москва, 224 c.
• Blum (1998) Блум Хэролд Страх влияния. Карта перечитывания: Пер. с англ., сост., примеч., послесл. С. А. Никитина, Екатеринбург. Издательство Уральского Университета, 352 стр.
• Braun (1928) Brown E.G. A Literary History of Persia,Vol.3,Cambridge, At The Unıversıty Press, 586 p.
• Erdman (1948) Erdman Franz von.Chudshu Qermani and seinedichterische qeisteser reugnisse, vol.II, s. 205-215.
• Əliyev (1985) Алиев Г.Ю.Темы и сюжеты Низами в литературах Народов Востока, Москва, 329 стр.
• Əliyev (1981) Алиев Р.Большой вклад русских ученых и писателей в низамиведение. Выдающиеся русские ученые и писатели о Низами Гянджеви. Баку, издательство «Язычы»,1981,434 стр.
• Hammer (1818) Hammer J.P. Geschichte der schönen Redekünste Persiens mit einer Blüthen-lese aus zweyhundert persischen Dichtern, Vienna, s.248-249.
• Kazımov (2012) Kazımov M. Xacu Kirmani. Farsdilli ədəbiyyatın yeddi əsri, “Nafta-Press” nəşriyyatı, Bakı,2012,391 s. Köprülü (1948) M. Fuad Köprülü, “Hâcû-yi Kirmânî”, İslam Ansklopedisi, V/1, s. 36-41.
• Köprülü (1989) M. Köprülü Fuad. Ədəbiyat araştırmaları, 2, İstanbul, s.633-643.
• Крымский (1909) Крымский А.Е. История Персии, ее литературы и дервишеской теософии. т.3, Москва, 504 стр. Quliyeva (2010) Гулиева Бильгеис.Поэмы Хаджу Кермани «Самнаме» и «Хумай и Хумайун», Баку, «Элм ва тахсил», 2010, 264 стр.
• Latifi (1999) Latifi. Tezkiretü’ş-şuara, Ankara, Akçağ Yayınları.
• M.Fatih Köksal (2003) Derviş Hayali, Ravzatü`l-envar. Hazırlayan:M. Fatih Köksal, İstanbul,435 səh.
• Məhəmmədi (2021) Məhəmmədi, Məsiağa. Xacu və Nizami. Nizami Gəncəvi klassik və müasir tədqiqlərdə / A. A. Bakıxanov, F. Ə. Köçərli, M. H. Rəfili [et al.]; elmi red. R. Hüseynov; ön sözün müəl. Ə. Ələkbərov.- Bakı, 2021.- S. 757-758.
• Nevai (1960) Ali Şir Nevai.Mahbubül-Kulub, IV cilt, Divanlar ilə Hamse dışındakı eserler, Agah Sirri Levend, Türk tarih kurumu basımevi.Ankara,1960,s.229-276.
• Rieu (1879) Rieu.Ch.Cataloque of the Persian mss in the Btitiss Museum.Vol.1-3, London,1879-1883,s.620-622. Pizzi (1894) Pizzi Italo.Storia della Poesia Persiana,Vol.1-3,Turino, s.274-275.
• Schefer (1885)Schefer Ch. “Chrestamathie persane,a lusage des eleves de lecole speci, II, Paris, s.251-256.
• Yarxo (2006) Ярхо Б.И. Методология точного литературоведения, Избранные труды по теории литературы, Москва, Издательство « Языки славянских культур», 958 с.