Abbâsî Sarayında Bir Türk Âlimi: Ebu Bekr es-Sûlî ve Kasideleri

Yıl 2025, Sayı: 23, 18 - 37, 22.09.2025

Ali Bani Ali

https://doi.org/10.62425/dogu.1746856

Öz

Kozmopolit bir toplumun, mevali zihniyetinden kopuşu ile birlikte evrensel bir kültür ve edebiyat dairesinde kapsayıcı bir nitelik kazandığı Abbâsî edebiyatının yetiştirdiği önemli âlim ve edebiyatçılardan biri de es-Sûli’dir (d.255/869 – ö.945/335?). O, Bağdat’ta hâfız ve muhaddis kimliğiyle tanınan bir âlim olmuştur. Kısa zamanda birçok halifenin güvenini kazanmış, onların çocuklarına mürebbi olmuş, bu sırada ilmini ilerleterek önemli eserler kaleme almıştır. Yaşamının sonlarında büyük zorluklar yaşamasına rağmen, saray tarafından korunmuş velut bir şair ve âlim olmuştur. Belagat yüklü, methiye, hikmet ve tasvir içeren şiirler yazmış, başka şairlerin şiirlerini de rivayet etmiştir. Bir kısmı günümüze ulaşamasa da edebi, dini ve tarihi alanlarda 76 manzum ve mensur eser yazmıştır. Bu makalede, şairin farklı kaynaklarda dağınık olarak bulunan kasideleri Mısırlı el-Omari tarafından tertiplenen Divan’dan hareketle dil, üslup, muhteva ve şekil özellikleri açısından incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi , Abbâsî Dönemi , es-Sûlî , Kaside , Divan

A Turkish Scientist in the Abbasid Palace: Abu Bakr al-Suli and His Poems

Öz

The Abbasid literature, which emerged in a multi-cultural society, moved beyond the concept of Mawali and evolved into a more inclusive cultural domain. One of the significant scholars and poets cultivated in this environment was Abu Bakr al-Suli (869–945 CE). Known in Baghdad for his mastery of Quranic recitation and hadith narration, he quickly earned the trust of several Abbasid caliphs and served as a tutor to their children. Despite the challenges he faced later in life, al-Suli remained a prolific scholar and poet under palace protection. He composed eloquent poetry, particularly in the genres of eulogy (madīh), wisdom, and imagery, and transmitted the works of other poets. Al-Suli authored 76 works in literature, theology, and history—though not all have survived. This article analyzes a selection of his qasidas, compiled into a Diwan by the Egyptian scholar al-Omari, in terms of language, style, content, and form.

Anahtar Kelimeler

History of Islam , Abbasid Age , al-Suli , Poem , Diwan

Kaynakça

• Armutlu, S. (2019). Mülk-i Suhen veya Müflisân-ı Kimyâ Furûş: Enveri ve Nef’î, Estad Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sayı 1(2), 425-468.
• Bakkâr, Y. (1982). Binâ’u’l-kasîde fi’n-nakdi’l-Arabi el-Kadîm, Dâru’l-endelüs Yayınları, Beyrut.
• Bani Ali, A. (2021). Arap ve Türk Edebiyatında Kaside. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Dayf, Ş. (1966). Târîhu’l-edebi’l-Arabî – el-Asru’l-Abbâsî el-Evvel. Dâru’l-maârif Yayınları.
• Durrâkî, Z. (1994). el-Mufîdu’l-gâlî fi’l-edebi’l-Câhilî. Divânu’l-matbû’ât el-Câmi’iye Yayınları.
• el-Anbârî, K. (1985). Nüzhetu’l-udebâ’ fi Tabakâti’l-udebâ’. (thk. İbrahîm es-Sâmiraî). Maktabatu’l-manâr Yayınları.
• el-Bağdâdî, H. (1931). Târîhu Bağdâd. Dâru’l-kutub el-ilmiye Yayınları.
• el-Hamavî, Y. (1936). Mu’camu’l-udebâ’. Vezâretü’l-Maârif Yayınları.
• el-Hanbelî, A. (1989). Şezerâtu’z-zeheb fi Ahbâri men Zeheb. (thk. Mahmut el-Arnâ’ût). Dâru İbn Kesîr Yayınları.
• el-Havâtmeh, A. (2010). Ebu Bekr es-Sûlî ve cuhûduhu en-Nakdiyye. Câmi’atuş-Şarku’l-Evsat, Yayımlanmamış YL Tezi.
• el-Kayravânî, İ. (1981). el-Umde fi Mahâsiniş-şi’ri ve Âdâbihi ve Nakdihi. (thk. Muhammed Abdulhamîd). Dâru’l-cîl Yayınları.
• el-Merzübânî. (1960). Mu’cemu’ş-şu’arâ’. (thk. Abdusattâr Farrâc). el-Hey’etü’l-‘âmme li-kusûri’s-sakâfe Yayınları.
• el-Omarî, Ahmed Camâl. (trs). Ebu Bekr es-Sûlî Hayâtuhu ve Edebuhu ve Dîvânuhu, Dâru’l-maârif Yayınları. es-Sem’ânî. (1912). el-Ensâb. (thk. Abdurahmân el-Yemânî vd). Dâru’l-mâarif el-Osmâniyye Yayınları.
• es-Sûlî, E (1977). Şerhu’s-Sûlî li-dîvâni Ebu Temmâm. (thk. Halef Numân). Dâru’l-Câhiz Yayınları.
• es-Sûlî, E. (1958). Ahbâru’l-Buhturî. (thk. Sâlih el-Aştar). el-Mecma’u’l-ilmî Yayınları.
• es-Sûlî, E.(1979). Kitâbu’l-Evrâk, (nşr. Hurt Den). Dâru’l-mesîre Yayınları.
• Farrûh, Ö. (1968). Târihu’l-edeb el-Arabî. Dâru’l-ilm li’l-melâyîn Yayınları.
• Garib, C. (1981). el-Câhiliye Edeb ve Fen ve Târîh. Dâru’l-ilm Yayınları.
• İbn Halikân. (1970) Vefayâtu’l-ayân ve Enbâ’u Ebnâ’u’z-zamân. (thk. İhsân Abbâs). Dâru Sadir Yayınları, Beyrut. İbn Manzûr. (trs) Lisânu’l-Arab. Dâru Sâdir Yayınları.
• İbnu’l-Asîr. (1966). el-Kâmil fi’t-Târîh. Dâru Sâdir Yayınları.
• İbnu’l-Cevzî. (1992). el-Müntazam fi Târihi’l-Mülûk. (thk. Muhammed Atâ). Dâru’l-Kütubi’l-ilmiyye Yayınları.
• Özaydın, A. (2009) “Sûlî Ebu Bekir”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/492-293. TDV Yayınları.
• Savran, A. (1995). Abbâsi Edebiyatında Sûliler ve Ebu Bekr es-Sûlî. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Subhi, H. (1975). Ebu Bekr es-Sûlî Nâkiden. Dâru’l-Câhiz Yayınları.