ARDÂVÎRÂF VE ARDÂVÎRÂFNÂME

Yıl 2008, Sayı: 1, 37 - 56, 01.01.2008

Nimet Yıldırım

Öz

Mezdiyesnâ inanırları tarafından kutsal, üstün nitelikli, dürüst ve kötülüklerden sakınan bir kişilik olarak bilinen Ardâvîrâf, Zerdüşt geleneğinde büyük mûbedler arasında yer alır. Ardâvîrâf, Mezdiyesnâ din adamları ve mûbedler üst kurulu tarafından seçilerek özel bir görevlendirmeyle dinî konulara ilişkin birtakım bilgiler getirmesi ve dindaşlarına sunması amacıyla metafizik evrenin “cennet”, “cehennem” ve “a’râf” adlarıyla bilinen bölgelerine, bir başka ifadeyle “diriler dünyası”ndan “ölüler diyarı”na gönderilmiş bir kutsal, bir azizdir. Çeşitli milletlerin edebiyatlarında önemli bir yeri bulunan dinî edebiyatın temel konularından biri de, ölüm sonrası hayatı keşfetme amacıyla görünmeyen dünyalara, fizik ötesi coğrafyalara, göklere, kabir ötesine, yerin derinliklerine ziyaretlerde bulunmak ve dünyaya geri dönüşte de izlenimlerini sözlü ya da yazılı olarak dindaşlarına aktarmaktır. Bu tür metafizik ve çoğu rüya aleminde gerçekleştirilen yolculuklar ilkel kavimlerin de dikkatlerini çekmiştir. Ardâvîrâfnâme, içeriği açısından Zerdüşt inanırları için oldukça önemli bir eserdir. Değişik dönemlerde İngilizce, Fransızca, Hintçe, Farsça ve Gocerât Dili başta olmak üzere değişik dünya dillerine çevrilmiş olması da, özellikle bu din bağlıları için eserin ne denli önemli olduğunu gösterir. Sonsuz hayat arayışı, bu bağlamda maddî hayatın sona ermesinin ardından yaşanacak yepyeni ve gizemli fizik ötesi hayat, eski dünya milletlerinin edebiyatlarında son derece ilgi çekici konular arasında yer alır. Ardâvîrâfnâme, özellikle Hindistan’da yaşayan Zerdüşt inanırları arasında daha fazla önemsenmekte ve İran’da olduğundan daha çok araştırmalara ve yorumlara konu olmaktadır. Öte yandan Ardâvîrâfnâme, yer verdiği konular, Pehlevice dil ve yazı özelliklerinin yanı sıra; dinî, tarihî ve dilbilim konusundaki ayrıntıları açısından da doğubilimciler tarafından önemsenmektedir. Eserin bir diğer önemli özelliği de, konusunda Sâsânîler çağından günümüze kadar gelmeği başarmış alanındaki tek eser olmasıdır. Ardâvîrâf’ın ruhuyla gerçekleştirdiği bu kutsal yolculuk ardından anlattıkları, birtakım farklılıklarla Hz. Muhammed’in mirâc yolculuğunda gördükleriyle benzerlikler de gösterir. Ardâvîrâfnâme’nin dünya edebiyatları açısından dikkat çeken önemli bir özelliği de, değişik coğrafyalarda kaleme alınmış benzer eserler üzerindeki doğrudan ya da dolaylı etkisidir. Bu yapıtlar arasında; Ebu’l-Alâ el-Ma’arrî’nin , Risâletu’l-ğufrân; Senâî-yi Ğaznevî’nin ö. 525/ 1130 , Seyru’l-ibâd ile’l-meâd; Dante Alighieri’nin ö. 1321 , İlahi Komedya adlı eserleri yer almaktadır

Anahtar Kelimeler

Ardaviraf, ardavirafname, metafizik yolculuk, zerdüşt miracnamesi, islam öncesi iran edebiyatı, Ardaviraf'ın miracı

ARDAVİRAF AND ARDAVİRAFNAME

Öz

Ardaviraf known as a holy, excellent, honest, far away from badness by Mezdiyesna believers is one of the most important spiritual being in the tradition of Zarathustra. Ardaviraf who is a holy and saint, was chosen by Mezdiyesna reverends and superior committee of spirituals with a personel mission to bring some information about religious subjects and to present them to his coreligionists, and was sent to metaphysics world known as cennet heaven , cehennem hell and araf purgatory ; in other words from the world of alives to the world of deads.

Anahtar Kelimeler

Ardaviraf, Ardavirafname, Metaphysics Journey, Ascension, Iran Literature before Islam, The Ascension of Ardaviraf.

Kaynakça

• Âbâdânî, Abdullâh Mubelliğî, Târîh-i Edyân ve Mezâhib-i Cihân, Tahran 1377 hş., I- III.
• Afîfî, Rahîm, Ardâvîrâfnâme Yâ Bihişt ve Duzeh Der Âyîn-i Mezdiyesnâ, Meşhed 1342 hş.
• Afîfî, Rahîm, Esâtîr ve Ferheng-i Îrânî Der Niviştehâ-yi Pehlevî, Tahran 1374 hş.
• Bahâr, Melikuşşuarâ, Sebkşinâsî/Târîh-i Tatavvur-i Nesr-i Fârsî, Tahran 1373 hş., I- III.
• Bahâr, Mihrdâd, Pejûhişî Der Esâtîr-i Îrân, Tahran 1378 hş.
• Boyce, Mary, Târîh-i Kîş-i Zertuşt (çev. Humâyûn-i San’atîzade), Tahran 1998.
• Browne, Edward Granville, A Literary History of Persia, Cambridge 1924, I-IV.
• Christensen, Arthur, Îrân Der Zamân-i Sâsâniyân (çev. Yasemî, Reşîd), Tahran 1332 hş.
• Dihhudâ, Alî Ekber, Luğatnâme-yi Dihhudâ, Tahran 1346 hş. I-L.
• Dusthâh, Celîl, Avestâ, Tahran 1381 hş., I-II.
• Ebu’l-Kâsımî, Muhsin, Râhnumâ-yi Zebânhâ-yi Bâstânî-yi Îrân, Tahran 1375 hş.
• Efşâr, Ğulâmhuseyn-i Sadrî-Hakemî, Nesrîn-Hakemî, Nesteren, Ferheng-i Fârsî-yi İmrûz, Tahran 1377 hş.
• Encyclopaedia Iranica/EIr., Komisyon, New York 1985-2000, I-IX
• Enverî, Hasan, Ferheng-i Bozorg-i Sohen, Tahran 1381 hş., I-VIII.
• Gignoux, Phlippe, Ardâvîrâfnâme (çev. Âmûzgâr, Jâle), Tahran 1383 hş.
• Hânlerî, Pervîz Nâtil, Târîh-i Zebân-i Fârsî, Tahran 1324 hş., I-III.
• Hinnells, John Russells, Şınâht-i Esâtîr-i Îrân (çev. Amûzgâr, Jâle-Tefezzulî, Ahmed), Tahran 1382 hş.
• İftihârzâde, Mahmûd Rızâ, Îrân, Âyîn ve Ferheng, Tahran 1377 hş.
• Kerîmân, Huseyn, Pejûhişî Der Şâhnâme (nşr. Alî-yi Mîr Ensârî), Tahran 1375 hş.
• Kiyâyî Nejâd, Zeynuddîn, Cilvehâ-yî Ez ‘İrfân Der Îrân-i Bâstân, Tahran 1377 hş.
• Mahcûb, Muhammed Cafer, “Bûye-yi Pervâz”, İrânnâme, II/4 (Washington 1984)
• Mu’în, Mehdûht, Mecmu‘a-yi Makâlât-i Doktor Muhammed-i Mu’în, Tahran 1368 hş., I-II.
• Mu’în, Muhammed, Ferheng-i Fârsî, Tahran 1375 hş., I-VI.
• Mu’în, Muhammed, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, Tahran 1338 hş., I-II.
• Oranskii, Iosif Mikhailovich, Fıkhu’l-luğa-yi Îrânî (çev. Kerîm-i Keşâverz), Tahran 1379 hş.
• Oşîderî, Cihângîr, Dânişnâme-yi Mezdiyesnâ, Tahran 1371 hş.
• Rızâzâde-yi Şafak, Sâdık, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân, Tahran 1352 hş.
• Rypka, Jan, History of Iranian Literature, Dordrecht 1968.
• Rypka, Jan, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân (çev. Kerîm-i Keşâverz), Tahran 1370 hş.
• Şemîsâ, Sîrûs, Ferheng-i İşârât-i Edebiyyât-i Farsî, Tahran 1375 hş.
• Tefezzulî, Ahmed-Âmûzgâr, Jâle, Zebân-i Pehlevî, Edebiyyât ve Destûr-i Ân, Tahran 1375 hş.
• Turâbî, Seyyid Muhammed, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân Pîş Ez İslâm, Tahran 1373 hş.
• Vehmen, Ferîdûn, Vâjenâme-yi Artâyvîrâfnâmek, Tahran 2535 şş.
• Yâhakkî, Muhammed Ca'fer, Ferheng-i Esâtîr ve İşârât-i Dâstânî der Edebiyyât-i Fârsî, Tahran 1375 hş.