POZİTİVİZMİN KANATLARI ALTINDA EDEBİYAT VE BİLİM

Yıl 2009, Sayı: 4, 27 - 38, 01.06.2009

Hasan Aktaş

Öz

Pozitivizm, teolojik ve metafizik alanın dışında var olmaya çalışırken bilimsellik maskesi altında en çok edebiyatı kullanmaya çalıştı. Pozitivizmi edebiyata transfer eden ünlü estetikçi ve eleştirmen Hippolyte Taine’dir. Pozitivist edebiyat onunla başlamıştır denilebilir. Onun Türk edebiyatındaki en önemli öncüsü ve temsilcisi ise Servet-i Fünûn döneminin güçlü nâsirlerinden Hüseyin Cahit Yalçın’dır. Varlığı maddeye indirgeyen Pozitivizm, bir taraftan fenlerle edebiyata yön vermeye çalışırken, öteki taraftan da edebiyat ile kendi ideolojisini yaymaya çalışıyordu. Daha fasih bir ifadeyle Pozitivizm, kendi ideolojisini kitlelere kabul ettirmek için edebiyatı bir aracı kurum olarak görüyordu. Çünkü edebiyat amaca ulaşmak için en uygun nesne/madde idi. Pozitif bilimler her şeyi bilimsel olarak çözümlemeye çalışırken edebî eserde bilimsellikle maddeye hizmet edebilir ve insanları da maddeye inandırabilirdi. Müspet bilimlerin estetiği ve cazibesi ile Pozitivizm dinine iman, kolayca gerçekleşecek ve ortalık pozitivist mü’minlerle dolacaktır. Son dönem Osmanlı sosyal hayatını etkileyen temel faktörlerin başında Pozitivizm gelir. Augouste Comte, Tanzimat döneminin güçlü devlet adamı Mustafa Reşit Paşa’ya yazmış olduğu bir mektupta, kendisini yeni kurmuş olduğu Pozitivizm dinine davet ediyordu. Edebiyat da tebliğ görevini üstlenerek maddeye iman konusunda insanları irşat etmeye çalışıyordu. Pozitivizmin ateşli müritlerinde Hüseyin Cahit Yalçın da Fransızcadan büyük bir imanla çevirmiş olduğu bir makalede, edebiyatın Pozitivizme yapacağı hizmetlerden dem vuruyordu. Bu yazıya, Pozitivizm ile Edebiyatın uzlaşı metni ya da ortak manifestosu diyebilirsiniz. Bu metinlerde edebiyatın Pozitivizmi etkilemesinden ziyade, Pozitivizmin edebiyatı etkilemesi söz konusudur. Yani sonunda Pozitivizmin fendi edebiyatı yenmiştir. Hüseyin Cahit Yalçın’ın bu metninde Pozitivizm ve Edebiyat mihverinde birbirine oldukça uzak iki disiplinin ilişkisini irdeliyor ve bazı pozitivist tezler ileri sürüyor

Anahtar Kelimeler

Pozitivizm, Edebiyat, Bilim, Augouste Comte, Hippolyte Taine, Servet-i Fünûn, Hüseyin Cahit Yalçın

LITERATURE AND SCINCE UNDER THE WINGS OF POSITIVISM

Öz

While positivism was trying to be out of technological and metaphysic area, it mostly made benefit of literature. Hippolyte Taine who is a well-known critic and aesthete, has transferred positivism into literature. It can be said that he initiated positivist literature. His most important precursor and representative in Turkish Literature is Hüseyin Cahit Yalçın who is an influential prosaist of Servet-i Fünûn period. On one hand, positivism degrading eterne into material, was trying to take turn to literature by science, on the other hand it was trying to spread its own ideology by literature. To tell it in a more fluent way, positivism considered literature as a means institution to make its own ideology accepted among masses. Because literature was the most suitable object/material to reach the goal. While positivist sciences were trying to solve everything in a scientific way, they could also serve material and make people believe in material with being scientific in literary works. With the attraction and aesthetics of positive sciences, belief in positivism credendum will be easy and there will be positivist believers around the world. One of the leading factors that affected late Ottoman social life was positivism. Augouste Comte invited Mustafa Reşit Pasha who was an influential statesman of Tanzimat Reform area, to Positivism religion that he set up lately, with a letter he wrote him. Literature tried to guide people by taking on declaration about belief in material. Hüseyin Cahit Yalçın who was one of the passionate positivism followers talked about what literature would fulfill for positivism in an article he translated from French with a great belief. This study can be thought as a manifest or consensus text of Positivism and Literature. literature doesn’t affect positivizm, rather than, positivism affects literature. That is, force of positivism has beaten literature. Hüseyin Cahit Yalçın examines the relationship of two different disciplines in the axis of Positivisms and Literature in this text and brings forward positivist arguments

Anahtar Kelimeler

Positivizm, Literature, Science, Augouste Comte, Hippolyte Taine, Servet-i Fünûn, Hüseyin Cahit Yalçın

Kaynakça

• Azra Erhat, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1978
• Bilge Ercilasun, Servet-i Fünûnda Edebî Tenkit, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1994
• Dorothy Nelkin, Bilim Nasıl Satılır, Şule Yayınları, İstanbul, 1994
• Erdoğan Erbay, Eskiler ve Yeniler/Tanzimat ve Servet-i Fünûn Neslinin Divan Edebiyatına Bakışı, Akademik Araştırmalar, Erzurum, 1997
• Hilmi Ziya Ülken, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, Hüseyin Cahit, Edebiyat ve Ahvâl-i İktisâdiye, Servet-i Fünûn, 1 Şubat 1316, S. 518 -------------------,Ulûm ve Fünûnun Edebiyata Te'siri, Servet-i Fünûn, 1 Mart 1317, S. -------------------, Ulûm ve Fünûnun Şiire Te'siri, Servet-i Fünûn, S. 523 -------------------, Edebiyatın Ulûm ve Fünûna Te'siri, Servet-i Fünûn, 29 Mart 1317, S. 526 -------------------, Edebiyat ve Hukuk, Servet-i Fünûn, 16 Ekim 1901, S. 553
• Immanuel Wallerstein, vd, Gulbenkin Komisyonu, Sosyal Bilimleri Açın, Çev. Şirin Tekeli, Metis Yayınları, İstanbul, 1996
• Lucretius, Evrenin Yapısı, Çev. Turgut Uyar-Tomris Uyar, Hürriyet Yayınları, İstanbul, 1974
• Kenan Akyüz, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, Tarihsiz Mustafa Nihat Özön, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Maarif Matbaası, İstanbul, 1941
• Olcay Önertoy, Edebiyatımızda Eleştiri/Tanzimat ve Servet-i Fünûn Dönemleri, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1980
• Paul Feyerabend, Özgür Bir Toplumda Bilim, Çev. Ahmet Kardam, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1991
• Şafak Ural, Bilim Tarihi, Kırkambar Yayınları, İstanbul, 1998 SÖZLÜKÇE Alâim-i semâ