ESKİ İRANDA DİNLER VE DİNSEL İNANIŞLAR-II

Yıl 2010, Sayı: 6, 5 - 26, 01.06.2010

Nimet Yıldırım

Öz

İran‟da Eşkanîler döneminde Mani, yeni bir din kurucusu olarak ortaya çıkmış; temel felsefesi ve inanç esasları görünürde söz konusu bölgede yaygın dinlerin inanç esaslarının bir karışımı olarak gözlenen inanışını insanlara tebliğ etmeğe başlamıştır. Sasanîler döneminde büyük değişimlerin yaşanmasına sebep olan Mani‟den sonra Mazdek‟in ortaya çıkışı da o çağların önemli gelişmelerinden biri olarak kabul edilir. İran Yahudileri, özellikle Ahâmenişler döneminde sahip oldukları birtakım özgürlüklerden Sasanîler döneminde yoksun kalmışlardır. Ancak Sasanîler döneminde de daha çok barış ve özgürlük içerisinde yönetimin destekleriyle varlıklarını sürdürüyorlardı. Eşkanîler döneminde İran‟da yaygınlaşan Hıristiyanlık, öncelikle batı İran bölgesinde yaşayan halk kesimleri tarafından kabul görmüştü. Söz konusu bölgelerde, Fırat‟ın doğusu ve batısındaki coğrafyalarda çok sayıda büyük kilise kuruldu, bu inanış geniş kitlelerce kabul edildi. Hıristiyanlık Sasanîler döneminin sonlarında devletin resmi inanç sistemi Zerdüştîlik karşısında güçlü bir alternatif oluşturma gücüne sahip olabilecek iken İslâm dininin ortaya çımasıyla fazla ilerleme gösteremeden olduğu sınırlarda kaldı

Anahtar Kelimeler

Eski İran‟da din, Maniheizm, Mazdekizm, Hıristiyanlık, Yahudilik, Mitraizm

ESKİ İRANDA DİNLER VE DİNSEL İNANIŞLAR-II

Öz

Manichaeism was one of the major Iranian Gnostic religions, originating in Sassanid Persia. Although most of the original writings of the founding prophet Mani have been lost, numerous translations and fragmentary texts have survived. Mazdakism, was the chief representative of a religious and philosophical teaching called Mazdakism, which he viewed as a reformed and purified version of Zoroastrianism, although his teaching has been argued to display influences from Manichaeism as well. Judaism is one of the oldest religions practiced in Iran and dates back to the late biblical times. Christianity in Iran has had a long history, dating back to the very early years of the faith. Christians of Iran have played a significant part in the history of Christian mission

Anahtar Kelimeler

Religion in Iran, Manichaeism, Mazdakism, Judaism, Christianity

Kaynakça

• Âmûzgâr, Jâle, Târîh-i Esâtîrî-yi Îrân, Tahran 1381 hş.
• Âştiyânî, Celâluddîn, Zertuşt, Mezdiyesnâ ve Hukûmet, Tahran 1381 hş.
• Bâkırî Ferd, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân, Tahran 1385 hş.
• Bâkırî, Mihrî, “Îrân”, Dâ‟iretu‟l-ma„ârif-i Bozorg-i İslâmî, Tahran 1367 hş.
• Beyânî, Şirîn, Târîh-i Îrân-i Bâstân, Tahran 1381 hş.
• Christensen, Arthur, Îrân Der Zamân-i Sâsâniyân (çev. Yasemî, Reşîd), Tahran 1332 hş.
• Dusthâh, Celîl, Avestâ, Tahran 1381 hş., I-II.
• Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, İstanbul 2003, I-III.
• Eliade, Mircea-Couliano, Ioan P., Dinler Tarihi Sözlüğü (çev. Ali Er-baş), İstanbul Firdevsî, Şâhnâme (Dorc 2), “Pâdişâhî-yi Şâpûr”, 15. Bölüm. Hakîkat, Abdurrefî, Târîh-i İrfân ve Ârifân-i Îrânî, Tahran 1375 hş.
• Hânlerî, Pervîz Nâtil, Târîh-i Zebân-i Fârsî, Tahran 1324 hş., I-III.
• İsfehânî, Rızâ, Îrân Ez Zerdüşt Tâ Kıyâmhâ-yi Îrânî, Tahran 1369 hş.
• John B. Noss, Târîh-i Câmi-„i Edyân, (trc. Alî Asğar-i Hikmet), Tahran 1375 hş.
• Meskûb, Şâhrûh, Huviyyet-i Îrânî ve Zebân-i Fârsî, Tahran 1368 hş.
• Meşkûr, Nâme-yi Bâstân, Tahran 1378 hş.
• Mu‟în, Muhammed, Mezdiyesnâ ve Edeb-i Fârsî, Tahran 1338 hş., I-II.
• Narşehî, Ebubekir, Târîh-i Buhârâ, Tahran 1385 hş.
• Neyyir Nûrî, Abdulhamîd, Sehm-i Erzişmend-i Îrân Der Ferheng-i Cihân, Tahran hş., I-II. Oşîderî, Cihângîr, Dânişnâme-yi Mezdiyesnâ, Tahran 1371 hş.
• Öztürk, Mürsel, “İslâmiyyet‟ten Önceki İran Medeniyeti”, Doğu Dilleri (Ankara ). Pûrziya, Resûl, Târîh ve Ferheng-i Îrân-i Bâstân, Tahran 1385 hş.
• Spuler, Berthold, Târîh-i Îrân Der Kurûn-i Nuhustîn-i İslâmî, Tahran 1385 hş.
• Yâhakkî, Muhammed Ca‟fer, Ferheng-i Esâtîr ve İşârât-i Dâstânî der Edebiyyât-i Fârsî, Tahran 1375 hş.
• Yâsemî, Reşîd, Makâlehâ ve Risâlehâ, Tahran 1373 hş.
• Zerrinkûb, Abdulhuseyn, Târîh-i Merdom-i Îrân, Tahran 1371 hş..
• Zerrînkûb, Târîh-i Merdom-i Îrân, I, 18-21, 23. Beyânî, Târîh-i Îrân-i Bâstân, II, 79.