ESKİ UYGUR TÜRKLERİNDE TERCÜME FAALİYETLERİ HAKKINDA KISA BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2011, Sayı: 7, 5 - 16, 01.01.2011

Eyüp Sarıtaş

Öz

Zengin bir kültürel hayata sahip olan Uygur Türkleri Maniheizm, Budizm ve İslam gibi değişik inanç dünyalarına dahil olmaları ve başta Çinliler olmak üzere Hintliler, Tibetliler ve Batı Bölgeleri’nde yaşayan diğer milletlerle olan siyasi, kültürel ve ekonomik ilişkilerde bulunmaları sebebiyle sadece edebi ve dini kitaplar yazmakla kalmamışlar, dahil oldukları dinler ve komşuları tarafından kaleme alınan çok sayıda eseri dillerine tercüme etmişler, diğer taraftan kendi yazdıkları önemli sayıdaki eseri de başka dillere tercüme etmişlerdir. İlgili kaynaklar incelendiğinde Uygur Türklerinin tercüme faaliyetleri arasında dini eserler ve edebi tercümelere büyük önem verdiklerini, bunların yanında sayıları kısıtlı da olsa tıp ve tarih alanlarında da değerli çeviri eserleri otaya koydukları anlaşılmaktadır. Bu kısa araştırmada Gaochang Uygur Kağanlığı zamanından başlamak üzere Uygur Türklerinin Budizm, Maniheizm, Nestoryanizm, tıp edebiyat ve tarih alanlarında gerçekleştirdikleri tercüme faaliyetleri hakkında kaynak ve araştırma eserleri ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Uygur, Türk, Tercüme

ESKİ UYGUR TÜRKLERİNDE TERCÜME FAALİYETLERİ HAKKINDA KISA BİR ARAŞTIRMA

Öz

Uighur Turks, whose cultural life was very well-endowed, didn’t contain with just writing literary and religious novels for having political, cultural and economical relationships with primarily the Chinese, Hindus, Tibetans and other nations living on the Western Territories and translated numerous number of literary work written by their neighbors and religions that they have gotten involved in into their own language for being involved in different belief worlds such as Manichaeism, Buddhism and Islam and had significant number of important literary work translated into other languages. When related sources are analyzed; it is understood that Uyghur Turks paid very much regard to religious and literary translations in their translation activities and they also produced, although in limited amount according to others, valuable translations on areas of medicine and history. An attempt has been made to review and evaluate translating activities of Uyghur Turks on areas of Buddhism, Manichaeism, Nestorians, medicine, literature and history in light of resources and research articles in this short research study

Anahtar Kelimeler

Uighur, Turk, Translate

Kaynakça

• ARAT Reşit Rahmeti, “Eski Türk Şiiri”, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986.
• BALAT Kahar, “Huigewen Yi Ben Xuan Zang Zhuan de Faxian Yu Yanjiu Qingkuang” (Xuan Zang’ın Uygurca Biyografisinin Tercüme Nüshasının Bulunuşu ve Bununla İlgili Araştırmaların Durumu), Zhongguo Lishı Yanjiu Dongtai (Çin Tarih Araştırmalarının Trendi), 1986, Sayı XI.
• CHENG Suluo, Tang Song Huige Shi Lunji (Tang Song Döneminde Uygur Tarihi İle İlgili Yazılar), Halk Yayınevi, Pekin 1994.
• GUMILOV Lev Nikolayeviç, “Eski Türkler” :Çev: D. Ahsen Batur, Birleşik Yayıncılık,İstanbul 1999.
• İZGİ Özkan, Kutluk Bilge Kül Kağan-Bögü Kağan ve Uygurlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
• LI Yinggguo, Menggu Xi Zheng Dui Weiwuer Zu Wenhua de Yingxiang ( Moğolların Batıyı İstilalarının Uygur Kültürüne Etkileri), Lanzhou Daxue Xuebao (Lanzhou Üniversitesi Dergisi), 1994, Sayı 22, s. 126.
• METNİYAZİ Rezzak, Xiyu Fanyi Shi (Batı Bölgeleri Tercüme Tarihi), Xinjiang Üniversitesi Yayınevi, Urumçi 1994.
• MOTİ İbrahim, Weiwuerzu Gudai Fanyijia Senggu Sali Pingshu (Eski Uygur Tercümanı Singku Sali Hakkında Bir Değerlendirme) Jinjiang Shihui Kexue (Doğu Türkistan Toplum Bilimleri Dergisi), 1983, Sayı I.
• NIU Ruji, Dunhuang Tulufan Huige Fojiao Wenxian Yu Huigeyu Da Zang Jing (Dunhuang Turfan Uygur Budist Belgeleri ve Uygurca Da Zang Jing), Xi Yu Yanjiu (Batı Bölgeleri Araştırmaları), 2002, Sayı II.
• NIU Ruji, Huige Fojiao Wenxian (Uygur Budist Belgeleri), Doğu Türkistan Üniversitesi Yayınevi, Urumçi 2000.
• SERTKAYA Osman Fikri, Uygur Tıp Metinlerine Toplu Bir Bakış”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, 4-7 Eylül 1989 Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1997.
• SHI Yang-Ming Xing, Huige yu Tubo Wenhua Lianxi Shulun (Uygurlar İle Tibetliler Arasındaki Kültürel İlişkiler Hakkında Bir Deneme), Xibei Minzu Xueyuan Xuebao (Kuzeybatı Milletleri Enstitüsü Dergisi), 1994, Sayı III.
• TEKİN Şinasi, Mani Dininin Uygurlar Tarafından Devlet Dini Olarak Kabul Edilişinin 1200. Yıldönümü Dolayısı İle Birkaç Not, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1962.
• TEKİN Şinasi, Uygur Bilgini Singju Seli Tutung’un Bilinmeyen Yeni Bir Çevirisi Üzerine, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1965.
• TIAN Weijiang, “Gaochang Huige Shı Gao (Gaochang Uygurları Tarihi Hakkında Metinler)”, Doğu Türkistan Halk Yayınevi, Urumçi 2006.
• TIAN Weijing, Lun Yuan Dai Weiwuerren Dui Fazhanzhong Huawenhua de Lishı Gongxian (Yuan Döneminde Uygurların Çin Kültürünün Gelişmesine Katkıları Hakkında Düşünceler), Xibei Minzu Yanjiu (Kuzeybatı Milletleri Araştırmaları), 1993, Sayı I.
• GENG Shimin, “Xinjiang Lishı Yu Wenhua Gailun (Doğu Türkistan Tarihi ve Kültürüne Giriş)”, Merkezi Milletler Üniversitesi Yayınevi Pekin 2006.
• WANG Hongwei, Yuan Dai Weiwuer Fanyijia An Zang Kao (Yuan Döneminde Yaşamış Olan Mütercim An Zang Hakkında Bire Araştırma), Dunhuangxue Jikan (Dunhaung Koleksiyonu Dergisi), 2008, Sayı 4.
• WEIWUERZU Jian Shı (Uygurların Kısa Tarihi), Doğu Türkistan Halk Yayınevi, Urumçi 1991.
• YANG Fuxue, Bainian Lai Huiguwen Wenxue Yanjiu Huigu (Yüzyıldan Bu Yana Uygurca Belgelerle İlgili Araştırmalara Genel Bir Bakış), Xi Yu Yanjiu (Batı Bölgeleri Araştırmaları), 2000, Sayı 4.
• YANG Jianxin-Wang Hongmei, Yuan Dai Huige Zang Chuan Fujiao Wenxian Yanjiu Gaikuang (Yuan Döneminde Uygur-Tibet Budist Belgeleri Hakkındaki Araştırmaların Genel Durumu), Lanzhou Daxue Xuebao (Lanzhou Üniversitesi Dergisi, Sayı 1.
• ZHANG Tieshan, Wo Guo Huigewen Ganjiu Gaishu (Çin’de Uygurca Araştırmalarının Genel Durumu Hakkında), Zhongguo Shi Yanjiu Dongtai (Çin Tarihi Araştırmalarının Trendi), 1988, Sayı 9.
• ZHANG Tieshan, Wo Guo Shouzang Kanbu de Huihewen Wenxian Jiqi Yanjiu, (Çin’de Muhafaza Edilen Uygurca Belgeler ve Bunlarla İlgili Araştırmalar), Xinjiang Shihui Kexue (Doğu Türkistan Sosyal Bilimler Dergisi), 1989, Sayı IV.