TÜRK EDEBİYATINDA ŞERH EDİLEN METİNLER ARASINDA MESNEVİ-Î ŞERİF’İN YERİ

Yıl 2011, Sayı: 7, 167 - 190, 01.01.2011

Can Ceylân

Öz

Türk edebiyatı yazılı kaynaklarının incelenmesinde en yaygın metodlardan biri olan şerh, çoğunlukla dinî ve tasavvufî metinlerin incelenmesinde kullanılmıştır. Şerh metodunun uygulandığı metin türleri arasında da mesneviler ilk sırada yer almaktadır. Şâirlere metin uzunluğu bakımından bir kısıtlama getirmemesi, mesnevi türünde çok eser verilmesine sebep olmuştur. Elbette mesnevi bir edebî tür olsa da, “mesnevi” denilince akla Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Mesnevi-î Şerif’i gelmektedir. Bunun sebebi, bu eserin en çok şerh edilen ve dolayısıyla okunan mesnevi olmasıdır. Mevlânâ, bu eserinde, hikâyeci anlatım tarzını da kullanmış ve vermek istediğini mânevî mesajları sembolikkarakterleraracılığıylahikâyeşeklinde anlatmıştır. Mesnevi-î Şerif’in ilk beyitinde geçen “hikâyet” kelimesi de bunun bir işâretidir. Mevlânâ, bu eserindeki çoğu anonim olan hikâyeleri, beslendiği geniş bir altyapıdan alıp kendi diliyle, derin anlamlar çıkartılacak şekilde anlatmıştır. Farklı coğrafyalarda okunan bir eser olan Mesnevi-î Şerif’deki bu derin anlamlar anlaşılabilsin diye, yüzyıllar boyunca genellikle Mevlevî tarikatına mensup mesnevîhanlar tarafından şerh edilmiştir. Bu şerhlerin bâzıları Mesnevi-î Şerif’in tamamına, bazıları ilk cildine, bâzıları ilk onsekiz beytine, bazıları da belli bölümlerine yapılmıştır

Anahtar Kelimeler

Şerh, mesnevi, Mesnevi-î Şerif, mesnevihan, hikayeci anlatım

TÜRK EDEBİYATINDA ŞERH EDİLEN METİNLER ARASINDA MESNEVİ-Î ŞERİF’İN YERİ

Öz

Commentary, as one of the most common method used in textual analysis, has been applied mostly on religious and mystical texts. Mesnevis are at the top among the types of texts on which commentary method is applied. This is because it does not limit the poets in the sense of the length of the text. Although “mesnevi “is a type of text in the literature, when the word “mesnevi” is used, Mesnevi-î Şerif of Mevlânâ Celâleddin Rûmî is remembered. Mevlânâ, in his Mesnevi-î Şerif, has used story telling as a narrative style and has given the messages he wanted to express through the symbolic characters in these stories. This is apparent from the word “hikayet” in the first couplets of Mesnevi-î Şerif. Mevlânâ has used his rich intellectual background to tell the stories which are most anonymous. He has placed spiritually deep meanings into these stories using his own narrative style. So for these deep meanings to be comprehended by people in various places, Mesnevi-î Şerif has been commentated by the mesnevihans who were mostly connected to Mevlevî lodge. Mesnevi-î Şerif has sometimes been fully commentated, sometimes partially, sometimes only first volume or only first eighteen couplets

Anahtar Kelimeler

Commentary, mesnevi, Mesnevi-î Şerif, mesnevihan, narrative

Kaynakça

• Ankaravî, İsmâil Rüsûhî. (2008). Mesnevî’nin Sırrı – Dîbâce ve İlk 18 Beyit Şerhi, editör Semih Ceyhan, İstanbul: Hayy Kitap. 113 Rûmî, 2007, s. 25-85. 114 Namlı, 2005, s. 441. 115 Güleç, 2008, s. 147. 116 Namlı, 2005, s. 442-443. 117 Güleç, 2008, s. 153
• Baldock, John. (2006). The Essence of Rumi,London: Arcturus Publishing Limited.
• Banarlı, Nihat Sami. (1987). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bayru, Esin Çelebi. (2008). Yüzyıllar Boyu Mevlâna ve Mevlevîlik-Mevlana and Mevlevi Order Throughout Centuries, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Behçet, Osman. (2007). Mevlânâ Celâleddin Rûmî – Hayatı ve Yolu, Konya: Rumi Yayınları.
• Bursevî, İsmail Hakkı. (2007). Mesnevî’nin Rûhu – İlk On Sekiz Beyin Şerhi, editör by Suat Ak, Ankara: Mor Yayınları.
• Büyükkörükçü, Tahir. (1983). Mevlânâ ve Mesnevî, İstanbul: Bedir Yayınları.
• Ceylan, Ömür. (2007). Tasavvufi Şiir Şerhleri, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çelik, İsa. (2005). “Klasiklerimiz/XIII – Mesnevî-i Manevî” in Tasavvuf – İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, issue: 14 (Ocak-Haziran 2005), Ankara: Suf Yayıncılık.
• Dayıoğlu, Server. (2003). Galata Mevlevîhânesi, Ankara: Yeni Asya Yayınları.
• Demirel, Şener. (2005). “Şeyh Rızaeddin Remzi er-Rifaî’nin Tasavvuf Dergisi’ndeki Mesnevi Şerhi” in Tasavvuf – İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, issue: 14 (Ocak-Haziran 2005), Ankara: Suf Yayıncılık.
• Devellioğlu, Ferit. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitapevi.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1973). Mevlana Celaleddin Rumi, Mesnevî ve Şerhi, c.1, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1983). Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul: İnkılap ve Aka Yayınevi.
• Güleç, İsmail. (2006). “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinin Tamamına Yapılan Türkçe Şerhler” in İlmi Araştırmalar Dergisi, issue:22, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Güleç, İsmail. (2007). “Üç Asırda Ne Değişti? 17. ve 20 Asırlarda Yapılan Mesnevî Şerhlerini Karşılaştırma Denemesi” in Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları II: Eski Türk Edebiyatına Modern Yaklaşımlar I, 24 Nisan 2006 Bildirileri, ed. Hatice Aynur, İstanbul: Turkuaz Yayınları, pp.80-97). Also available at
• Güleç, İsmail. (2008). Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Gündoğdu, Cengiz. (2005). “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde “Mânâ Dili”, Mesnevî’nin Türkçe’ye Şerh Geleneği ve Bu Bağlamda Halvetî Şeyhi Abdulmecîd-i Sivâsî’nin Mesnevî Üzerine Çalışmaları” in Tasavvuf – İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, sayı:14 (Ocak-Haziran 2005), Ankara: Suf Yayıncılık.
• Güzel, Abdurrahman. (2006). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Helminski, Edmund Kabir. (1990). Rumi Daylight – A Daybook of Spiritual Guidance, Vermont: Threshold Books.
• Holbrook, Victoria R. (1998). Aşkın Okunmaz Kıyıları:Türk Modernitesi ve Romans, çev: Erol Köroğlu, Engin Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları.
• İleri, Ahmet. (2005). “İsmail Güleç İle Mesnevi Şerhi Üzerine” in Hece Dergisi,sayı:98, February 2005, İstanbul: Hece Yayınları.
• Kabaklı, Ahmet. (2006). “Mevlâna Celâleddin Rûmî” in Tasavvuf, Tarikat, Edebiyat, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Karaçorlu, Mehmet Sait. (2007). Abidin Paşa Mesnevi Şerhi, c.1, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kartal, Ahmet. (2008). “Anadolu Selçuklu Devleti Döneminde Dil ve Edebiyat” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sayı. 1, İstanbul: Divan Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Keklik, Nihat. (1994). “Mevlânâ Niçin Arapça ve Farsça Yazmıştır?”, Mevlana ile İlgili Yazılardan Seçmeler, edited by Vedat Genç, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü, Fuad. (1993). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: DIB Yayınları.
• Lewis, Franklin D. (2003). Rumi, Past and Present, East and West – The Life, Teachings and Poetry of Jalâl al-Din Rumi, Oxford: Oneworld Publications.
• Macit, Muhsin. (2007). Türk Edebiyatı Tarihi, c.2 – “Mesneviler”, ed. Talat Sait Halman, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mermer, Ahmet. (2007). Eski Türk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Namlı, Ali. (2005). “İsmâil Hakkı Bursevî’ye Göre Mevlânâ ve Mevlevîlik” Tasavvuf – İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, sayı:14 (Ocak- Haziran 2005), Ankara: Suf Yayıncılık.
• Nicholson, Reynold A. (1963). The Mystics of Islam, London: Rouledge and Kegan Paul Ltd.
• Okudan, Rifat. (2005). “Mesnevî’yi Okumak; Mevlana’yı Anlamak” Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, sayı:14 (Ocak-Haziran 2005), Ankara: Suf Yayıncılık.
• Öğke, Ahmet. (2005). “Mevlana’nın Mecâlis-i Seb’a’daki Sohbet Metodu” Tasavvuf – İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, sayı:14 (Ocak- Haziran 2005), Ankara: Suf Yayıncılık.
• Öztürk, Nazif. (2008). “Mevlânâ ve Mevlevîlik’in Türk Toplum Hayatındaki Yeri www.mevlanader.org/index.php?option=com_content&task=view&id=49 &Itemid=41) ve Önemi”. (İnternet
• Rifâî, Kenan. (2000). Şerhli Mesnevî-i Şerif, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Rumi, Mevlana Celâleddin. (2007). Yedi Meclis, çev. Hicabi Kırlangıç, İstanbul: Ney Yayınları.
• Saraç, Yekta. (2007). “Şerhler” Türk Edebiyatı Tarihi, c.2 ed. Talat Sait Halman, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Savory, Theodore. (1957). The Art of Translation, London: Jonathan Cape.
• Şentürk, Ahmet Atilla. (2009). “Editör Yazısı” in Divanlar ve Mesneviler, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü, Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tokat, Latif. (2004). Dinde Sembolizm, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
• Ülken, Hilmi Ziya. (1997). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yekbaş, Hakan. (2008). “Metin Şerhi Geleneği Çerçevesine Şarihlerin Divan Şiirine http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s23/yekbas.pdf
• Yaklaşımları”. (İnternet
• Yousofi, Gholam Hosein. (2005). “Bir Hikâyeci Olarak Mevlânâ”, çev:Ramazan Muslu, Tasavvuf – İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Mevlana Özel Sayısı, sayı:14 (Ocak-Haziran 2005), Ankara: Sufi Yayıncılık.