SARI UYGUR TOPLUMUNDA ETNİK KİMLİĞİN KORUNMA ARAÇLARI: DİL EDEBİYAT VE BOZKIR HAYATI

Yıl 2012, Sayı: 9, 181 - 202, 01.01.2012

Eyüp Sarıtaş

Öz

Sarı Uygur Türkleri ana Uygur kitlesinden ayrıldıktan sonra, yeni yerleştikleri yurtlarında başta Tibetliler olmak üzere Çinliler ve Moğollar ile kültürel münasebetlerde bulunmuşlar ve onlardan önemli ölçülerde etkilenmişlerdir. 19. yüzyılın son yıllarından itibaren başlayan Sarı Uygur kültürü alanındaki araştırmalar ortaya koymuştur ki yukarıda sözü edilen kültürel etkilenme sınırlı kalmış, dolayısıyla Sarı Uygurlar İslami dönemden kalma dil, edebiyat ve bozkır hayatı gibi kültürel zenginliklerini etnik kimliklerini koruma ve devam ettirme araçları olarak etkili bir biçimde kullanmayı başarmışlardır. Sarı Uygurlar, yeni yurtlarındaki komşuları olan Tibetliler, Moğollar ve Çinlilerin dil etkilerinden her ne kadar yüzyıllar boyunca etkilenseler de, kendi dillerini de mümkün olduğunca günümüze kadar yaşatmışlardır. Bu durum edebiyat alanında da geçerlidir. Sarı Uygur şair ve edebiyatçıları yazdıkları edebi ürünlerde, geleneksel inanç ve uygulamalar, göçebe hayvancılığı ve göçebe hayvancılığının hüküm sürdüğü bozkır hayatına dair temaları yoğun olarak işlemişlerdir. Biz bu kısa araştırmamızda Sarı Uygur Türklerinin dil, edebiyat ve bunlara bağlı olarak yazı sistemleri ile geleneksel yaşam tarzları olan bozkır hayatının, geleneksel etlik kimliklerinin koruması ve devam ettirilmesi bakımından nasıl kullandıklarını inceleyeceğiz

SARI UYGUR TOPLUMUNDA ETNİK KİMLİĞİN KORUNMA ARAÇLARI: DİL EDEBİYAT VE BOZKIR HAYATI

Öz

Upon leaving the main Uyghur population behind Yugurs or Yellow Uyghur engaged in cultural relationships primarily with Tibetans followed by Chinese and Mongolians and they were significantly influenced by them. Researches performed in area of Yellow Uyghur’ culture, beginning from the final years of 19th century have proven that the cultural influence mentioned above was limited therefore they succeeded in using them effectively as tools in preserving and maintaining their cultural wealth such as their identity and their language, which they inherited from the Islamic period, their literature and their moorland lifestyle. Despite the fact that the Yellow Uyghur was

Kaynakça

• BA Zhanlong, “Yugu Zu Wenhua Zhong de Gou Chongbai Ji Qi Xianmin de Lang Tuteng (Sarı Uygur Kültüründe Köpek Totem İnancı ve Onların Atalarının Köpek Totemi)”, Xibei Minzu Xueyuan Xuebao (Kuzeybatı Milletleri Enstitüsü Dergisi), 1998 Sayı 1.
• CAI Rangjia-Cao Yingyi, “Gan Qing Teyou Minzu Nongcun Laodongli Zhuanyi Wenti Yanjiu (Gansu ve Qinghai Eyaletlerinde Yaşayan Özel Milletlerin İşgücü Dönüşümü Sorunu Hakkında Araştırmalar)”, Millet Yayınevi, Pekin 2009.
• CHEN Zongzhen, “Xibu Yuguyu Zhong de Zaoqi Hanyu Jieci (Batu Yugurca’ya Erken Dönemde Çince’den Gelen Özdünç Sözcükler)”, Zandan Zhuoga, Cilt II, Lanzhou Üniversitesi Yayınevi, Lanzhou 2002.
• “DAHE Qu Zhi ( Dage Bölgesi Kayıtları)”, Sunan Yuguzu Zızhıxian Dahe Qu Zhı Bianweihui (Sunan Sarı Uygur Otonom İlçesi Dahe Bölgesi Kayıtları Yazım Komisyonu), Ed: Quan Youjun, Zhangye 2008
• DAVUT Rahile, “Batıdan Gelen Yuğurlar (Sarı Uygurlar) Destanı Üzerine I”, Uygurca’dan Türkçe’ye Aktaran: Alimcan İnayet, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 5, Bahar 1998.
• DAVUT Rahile-Komuna Canbuz, “Yuğur (Sarı Uygurlar) Üzerine Notlar”, Uygurca’dan Türkçe’ye Aktaran: Alimcan İnayet, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 5, Bahar 1998.
• HUI Yong, Su Zhu Lian-“Yibu Jieshi Gulao er You Shenqi Shansui de Shiwu Shuxin , (Bir Kısım Eski ve Mükemmel Dağlık ve Sulak Bölgesi Zenginliklerinin Açıklanması)”, Gansu Kültür Yayınevi, Lanzhou 2011.
• KAYMAZ Zeki, “Sarı Uygurca Araştırmalarına Genel Bir Bakış”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, Kanyılmaz Matbaası, İzmir 2005.
• KORMUŞİN İ. V. -D. M. Nasilov,” S. E. Malov’un Hayatı ve İlmi Çalışmalarına Dair”, Çev: Asel Tacibayeva, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, No 11-1. LEI Jinrui-Chen Jinsheng, “Xibei Minzu Wenhua (Kuzeybatı Milletleri Kültür Tarihi)”, Gansu Kültür Yayınevi, Lanzhou 2010.
• LI Yingkui, “Su Zhen Hua Yi Zhı ( Su Zhen’daki Çin-Kuzey Milletleri Kayıtları)”, Yayına Hazırlayanlar: Gao Qian-Tai Huili, Gansu Millet Yayınevi, Lanzhou 2006.
• MA Xueliang-Liang Tingwang-Zhang Gongjin, “Zhongguo Shaoshu Minzu Wenxue Shi (Çin Azınlık Milletleri Edebiyat MEHMET Abdülhekim, “Sarı Uygur Halk Edebiyatı Üzerine Çin’de Yapılan Araştırmalar”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz 2002.
• “SARI Uygur Yazısı”, Çin Gansu Sunan Sarı Uygur Otonom İlçesi Sarı Uygur Kültürü Araştırma Ofisi, Yaoaoer Wenhua (Sarı Uygur Kültürü), 2007 Sayı 1.
• TENİŞEV E. N., “Çağdaş Türk Dillerinin Araştırmacısı S. E. Malov”, Çev: Asel, Tacibaeva, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2004, No 11-1.
• TENİŞEV E. N., “Tujue Yuyan Yanjiu Daolun (Türk Dili Araştırmaları Rehberi)”, Rusça’dan Çince’ye Tercüme Eden:Chen Peng, Çin Sosyal Bilimler Akademisi Yayınevi, Pekin 1981.
• TOHTİ Litip, “Aertai Yuyanxue Daolun (Altay Dilleri Rehberi)”, Shanxi Eğitim Yayınevi, Taiyuan 2004.
• WANG Wenguang, “Zhongguo Gudai de Minzu Shibie (Eski Çin Milletleri Hakkında Bilgiler)”, Yunnan Üniversitesi Basımevi, Kunming 1999.
• WANG Yuanxin, “Lun Yugu Zu de Yuyan Taidu (Sarı Uygurların Dil İle İlgili Tepkilerine Dair)”, Zandan Zhuoga, Cilt II, Lanzhou Üniversitesi Yayınevi, Lanzhou 2002.
• WU Wen, “Yugu Zu Minjian Xisu Zhong de Zongjiao Zhuti (Sarı Uygurların Halk Geleneklerinde Dini Unsurlar)”, Xibei Minzu Yanjiu (Kuzeybatı Milletleri Araştırmaları), 1990 Sayı 2.
• “YUGU Zu Jian Shi (Sarı Uygurların Kısa Tarihi)”, Yazma Ekibi, Minzu Yayınevi, Pekin 2008.
• ZHU Weiguo-Yang Wanshou, “Yugu Zu Minjian Wenxue Gushi, Souji Zhengli Ji Yanjiu Zongshu (Sarı Uygur Halk Edebiyatı Alanında (Hikayeler) Külliyatı, Derlemeleri ve Araştırmaları Hakkında Bir Değerlendirme)”, Hexi Xueyuan Xuebao (Hexi Enstitüsü Dergisi), 2004, Sayı 3.
• ZHONG Jinwen, “Yuguzu Shenhua (Yugur Efsaneleri)”, Zhongguo Aertaiyuxi Zhu Minzu Shenhua Gushi ( Çin Altay Dilleri Konuşan Milletlerin Efsane ve Hikayeleri), Ed: Man Duhu, Minzu Yayınevi, Pekin 1997.