ENDÜLÜS KÜLTÜR HAVZASINDAN İBERYA-AVRUPA KÜLTÜRLERİNE GEÇEN KELİME VE KAVRAMLAR-I

Yıl 2013, Sayı: 12, 45 - 94, 01.06.2013

Lütfi Şeyban

Öz

Bu çalışmada yer verilen kelime ve kavramların büyük ekseriyeti Doğu İslam ülkesinden Maşrık ziyade Endülüs kültür havzasından Mağrib veya Endülüs Arapçası’ndan İspanyolca’ya ya da İspanya’daki yerel diller ile Portekizce, İtalyanca, Fransızca ve İngilizce gibi diğer Avrupa dillerine geçmiş olan kelimelerdir. Bu çalışmanın amacı, İslam medeniyetinin içerisinde veya çevresinde yer almış olan gayrimüslimlerin İslam kültüründen nasıl etkilendiklerine ışık tutan kelime veya kavramlara dikkat çekmektir. Bugün artık hem doğu hem de batı bilim dünyasında genellikle kabul edilmektedir ki, Endülüs ve İslam dünyasında insana hizmet amacıyla geliştirilen bilim, teknik ve âletler çağdaş Batı uygarlığının temelinde mevcut olan uygarlık mirasının en önemli parçasını teşkil etmektedir. Bu çalışmada ele alınan kelimeler göstermektedir ki, Endülüs kültürü özellikle tarım, ticaret, şehirleşme, bilim ve sanat alanlarında çağdaşlarına nisbetle bâriz bir üstünlüğe sahip olmuştur. İber Yarımadasında görece çok ilkel şartlarda yaşayan toplulukları ve onların tarihî uzantısı olan Franklar ile diğer Avrupa halklarını derinden etkilemiştir. Asırlarca süren bu etkileme süreci içinde, Endülüs-İslam medeniyetinin taşıyıcısı rolünü oynayan Arapça’dan, fakat özellikle ve büyük oranda Endülüs kültür havzasından diğer Avrupa dillerine her alanda sayısız kelime ve kavram geçmiştir. Bu kelime ve kavramlar, çağdaş Batı uygarlığının beslendiği ana alana işaret eden önemli delillerden yalnızca birisidir. Dolayısıyla bu kelimeler bize Ortaçağ’da Müslümanların eriştiği yüksek medeniyetin resmini de tasvir etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Endülüs, İslam medeniyeti, İspanya, Endülüs Arapçası, İspanyolca, Avrupa dilleri, kelime ve kavramlar, kültür geçişi, Avrupa uygarlığının oluşumu, İber Yarımadası

ENDÜLÜS KÜLTÜR HAVZASINDAN İBERYA-AVRUPA KÜLTÜRLERİNE GEÇEN KELİME VE KAVRAMLAR-I

Öz

The great majority of the words and concepts in this study is the words that have passed the part of it from Eastern Islamic Mashreq culture but more from Andalusian culture basin or from Andalusian Arabic in Spanish and other local languages in Iberian Peninsula and in other European languages. The purpose of this study, to draw attention to words or concepts which shed light on influence of Non-Muslims which took place in and around the Islamic civilization by Islamic culture. Today, it is generally accepted in both the eastern and western scientific world that the sciences, techniques and tools developed in order to serve the people of Andalusia and the Islamic world are most important part of the heritage of civilization that have on the basis of Western civilization. The words discussed in this article show that, Andalusian culture have had a distinct advantage with respect to its contemporaries especially in the fields of agricultur, trade, urbanization, science, and art. It deeply affected the communities living in relatively primitive conditions in the Iberian Peninsula and Franks and other European peoples that they are their historical extension. In the process spanning centuries have passed numerous words and concepts in every aspect of life in Spanish and other European languages from Arabic playing the role of carrier of Andalusian-Islamic civilization but especially is largely from the Andalusian culture basin. These words and concepts are only one of the most important evidence pointing to the main area affected by modern Western civilization. Therefore, these words depict us a picture of high civilization accessed by the Muslims in the Middle Ages

Anahtar Kelimeler

Al-Andalus, Islamic civilization, Spain, the Andalusian Arabic, Spanish, European languages, words and concepts, culture, migration of the culture, the formation of European civilization

Kaynakça

• Abu-Haidar, J. A., “Los arabismos del castellano en la baja edad media (consideraciones históricas y filológicas)”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London (1985), 48(2), s. 353-354
• Abulafia, David, “The Role of Trade in Muslim-Christian Contact During the Middle Ages”, The Arab Influence in Medieval Europe, ed. Dionisius A. Agius- Richard Hitchcock, Lebanon 1994, s. 1-24
• Allan, James W., “The Influence of the Metalwork of the Arab Mediterranean on that of Medieval Europe”, The Arab Influence in Medieval Europe, ed. Dionisius A. Agius-Richard Hitchcock, Lebanon 1994, s. 44-62
• Anderson, Glaire D. - Mariam Rosser - Owen Brill, Revisiting al-Andalus: perspectives on the material culture of Islamic Iberia and beyond, Brill, Leiden 2007
• “Arabic Language Influence on the Spanish Language”, “List of Arabic loanwords in English”, “List of French words of Arabic origin”, “List of Portuguese words of Arabic origin”, (çevrimiçi) http://en.wikipedia.org, 29 Haziran 2012
• Artz, Frederick B., Orta Çağların Tini 200-1500, çev. Aziz Yardımlı, idea, İstanbul 1996
• Âşûr, S.A., Hadâretü ve nuzumü Avrubbâ el-Usûru’l-Vüstâ, Kâhire 1966
• Bâmmât, Haydar, Mecâlâ’l-İslam, çev. Âdil Züaytir, Kahire, 1956
• Baretti, Joseph, A Dictionary, Spanish and English, and English and Spanish: Containing the signification of words and their different uses; together with the terms of arts, sciences, and trades, (Google e-kitap) http://books.google.com.tr, 02 Temmuz 2012
• Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, çev. M. Ali Kılıçbay, İmge, II, Ankara 1994
• Braudel, Fernand, Medeniyet ve Kapitalizm, çev. Mustafa Özel, İz, İstanbul 1996
• Burnett, Charles, “An Islamic Divinatory Technique in Medieval Spain”, The Arab Influence in Medieval Europe, ed. Dionisius A. Agius-Richard Hitchcock, Lebanon 1994, s. 100-135
• Campbell, D., Arabian Medicine and its Influence on the Middle Ages, I-II, London 1926
• Castro, Americo, The Spaniards, Berkeley 1971
• Constable, Olivia Remie, et-Ticâretü ve’t-tüccâr fî’l-Endelüs, Art. trc. Faysal Abdullah, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad 2002
• Corominas, Joan, Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico, Madrid 1980-1991
• Corriente, Federico, Diccionario de arabismos y voces afines en iberorromance, Madrid 1999
• Corriente, Federico, Dictionary of Arabic and Allied Loanwords: Spanish, Portuguese, Catalan, Galician and Kindred Dialects, Brill, Leiden 2008
• Cuadrado, Luis Teófilo Gil, “La influencia musulmana en la cultura hispano- cristiana medieval”, Anaquel de Estudios Arabes, S. 13 (2002), s. 37-65
• Daniel, Norman, The Arabs and Medieval Europe, Longman, London 1979
• Denedeş, Abdüllatîf el-Endelüs fî nihâyeti’l-Murâbitîn ve müstehilli’l- Müvahhidîn: Asru’t-Tavâifi’s-Sânî (1116-1151), Beyrut 1988
• Diamond, Jared, Tüfek, Mikrop ve Çelik: İnsan Topluluklarının Yazgıları, çev. Ülker İnce, TÜBİTAK, Ankara 2004
• Diccionario De La Lengua Española, Real Academia Española, (22. baskı), Madrid 2009, (çevrimiçi) http://lema.rae.es/drae
• Dozy, Reinhart Pieter Anne (1820-1883) - Willem Herman Englemann, Glossaire des mots espagnols et portugais dérivés de l'arabe, E.J. Brill, Leiden 1869, e-kitap (çevrimiçi) http://www.archive.org/details/glossairedesmot00englgoog, 02 Haziran 2012
• Eguílaz y Yanguas, Leopoldo de, Glosario etimologico de las palabras españoles: (castellanas, catalanas, gallegas, mallorquinas, portuguesas, valencianas y bascongadas) de orígen oriental (arabe, hebreo, malayo, persa y turco), La Lealtad, Granada 1886
• Fehervari, G., “Working in Metal: Mutual Influences Between The Islamic World and The Medieval West”, JRAS: Journal of the Royal Asiatic Society, I, London (1977), s. 3-15
• Ginio, Alisa Meyuhas, Jews, Christians and Muslims in the Mediterranean World After 1492, London 1992
• Gorbea, Antonio Almagro - Hamid Triki - María Jesşs Viguera, Itinerario cultural de Aalmorávides y Almohades: Magreb y Península Ibérica, Fundación El Legado Andalusí, Granada 1998
• Hakimi, M. Rıza, İslam Bilim Tarihi, İnsan Yayınları, İstanbul 1999
• Hamevî, Yâkût, Mu’cemü’l-buldân, I, Mısır 1906
• Hamilton, Rita - Alan David Deyermond, Medieval Hispanic studies presented to Rita Hamilton, Támesis, London 1976
• Hassan, Ahmed Y., “Transfer of Islamic Science to the West”, Foundation for Science Technology and Civilization, FSTC Limited, P.I: 625, www.fstc.co.uk, Eylül 2006
• Hill, Donald R., “Arabic Fine Technology and its Influence on European Mechanical Engineering”, The Arab Influence in Medieval Europe, (ed. Dionisius A. Agius-Richard Hitchcock), Lebanon, Ithaca Press, 1994, s. 25-43
• Himyerî, İbn Abdülmü’min (ö. 900/1495), er-Ravzu'l-mi'târ fî haberi'l-aktâr (Sıfatü Cezîreti’l-Endelüs), thk. İhsan Abbâs, Beyrut 1984
• Hitti, P. Khuri, Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, II, çev. S.Tug, İstanbul 1989
• Houaiss, Antônio, As Projeções da Língua Árabe na Língua Portuguesa, (çevrimiçi) http://www.hottopos.com/collat7/houaiss.htm, 01 Ağustos 2012
• http://www.spanishdict.com/translation, “The World’s largest Spanish- English dictionary, translation, and language learning website”, Curiosity Media Inc., 22 Mayıs 2012
• http://www.wordmeaning.org, Abogados en Bilbao, 22 Mayıs 2012
• Imamuddin, S. M., Some Aspects of the Socio-Economic and Cultural History of Muslim Spain 711-1492 A.D., Brill, Leiden 1965 “Influence of Arabic on Other Languages”, (çevrimiçi) http://en.wikipedia.org, 01 Mayıs 2012
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâleddîn (ö. 711/1311), Lisânü’l-Arab, Dâru Sâdır, I-X, Beyrut (t.y.)
• Johnson, Francis (1796-1876) - Franciszek Meninski (1623-1698) - John Richardson (1741-1811) - Sir Charles Wilkins (1750-1836), A dictionary, Persian, Arabic, and English, Robarts, University of Toronto, 1852, e-kitap (çevrimiçi) http://www.archive.org/details/dictionarypersia00johnuoft, 02 Haziran 2012
• Kinsal, İlyâs, “Kelimât Arabiyye fî’l-Lisâni’l-İsbânî”, Lügatü’l-Arab, XI/1 (1974), s. 182-202
• Lammens, Henri (1862-1937), Remarques sur les mots français dérivés de l'arabe, Beyrouth Imprimerie Catholique, Beyrut 1890, e-kitap (çevrimiçi) http://www.archive.org/details/remarquessurlesm00lammuoft, 02 Haziran 2012
• Lane, E. W. (1863-1876) - S. Lane-Poole (1877-1893), Arabic-English Dictionary, Lexicon, Copious, Eastern Sources, EK'amoos, 1863-77-93, 6-8 v., e- kitap (çevrimiçi) http://www.archive.org/details/ArabicEnglishLexicon.CopiousEasternSources.Enlar gedSuppl.Kamoos.Lane.Poole.1863, 02 Haziran 2012
• Levi-Provençal, Evariste, el-Hadâratü'l-Arabiyye fî İsbânya, çev. Tâhir Ahmed Mekkî, Dâru’l-Maârif, Kâhire 1994
• MacCabe, Joseph, Medeniyyetü’l-Müslimîn fî İsbanya, trc. M. Takiyyüddin el- Hilâlî, Rabat 1985
• Maíllo Salgado, Felipe, Los arabismos del castellano en la Baja Edad Media: Consideraciones históricas y filológicas, Universidad de Salamanca, Salamanca 1991/1998
• Manzano Moreno, Eduardo, “Christian-Muslim Frontier in Al-Andalus: Idea and Reality”, The Arab Influence in Medieval Europe, ed. Dionisius A. Agius-Richard Hitchcock, Lebanon 1994, s. 83-99
• Marcos Marín, Francisco, “Romance andalusí y mozárabe: dos términos no sinónimos”, Estudios de Lingüística y Filología Españolas, Homenaje a Germán Colón, Madrid 1998, s. 335-341
• Marcos Marín, Francisco, “Toledo: su nombre árabe y sus consecuencias lingüísticas hispánicas”, Revista del Instituto Egipcio de Estudios Islámicos en Madrid, XXX, 1998, 93-108
• Mez, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti İslâm’ın Rönesansı, çev. Salih Şaban, İnsan Yayınları, İstanbul 2000
• Murata, Sachiko - William Chittick, İslâm’ın Vizyonu, çev. Turan Koç, İnsan, İstanbul 2000
• Nedvî, Ebu’l-Hasen, Müslümanların Çöküşüyle Dünya Neler Kaybetti, cev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul, Bir, 1986
• O’Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spain, Cornell University Press, Ithaca 1975
• O’Callaghan, Joseph F., Reconquest and Crusade in Medieval Spain, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 2004
• Puig, Roser, “La proyeccion ortografica en los instrumentos astronomicos: del Oriente Islamico a la Europa del Renacimiento”, Mecelletü’l-Ma’hedi’l-Mısrî, Kısmü’l-Frencî, C.XXVI, (Madrid) 1993-94, s. 249-262
• Raguin, Virginia Chieffo, Women's Space: Patronage, Place, And Gender in The Medieval Church, State University of New York Press, Albany 2005
• Robinson, Cynthia - Leyla Rouhi, Under The Influence: Questioning the Comparative in Medieval Castile, Brill, Leiden 2005
• Robinson, Cynthia, In praise of song: the making of courtly culture in Al- Andalus and Provence, 1005-1134 A.D., Leiden 2002
• Roux, Jean-Paul, L’Islam en Occident: Europe-Afrique, Paris 1959
• Runciman, Sir Steven, “Avrupa Medeniyetinin Gelişmesi Üzerindeki İslâmî Tesirler”, çev. Nûşîn Asgarî, Şarkiyat Mecmuası, S. 3, İstanbul (1969), s. 1-12
• Salloum, Habeeb, “Arabic Contributions to the Spanish Language”, The Center for Arab Culture and Dialogue Website, (çevrimiçi) http://www.alhewar.net/Basket/Habeeb_Salloum_Spanish_Language.htm, Ağustos 2012 20
• Sanz, José Luis Martínez, Al-Ándalus, Los Árabes en España, EDIMAT, Madrid 2011
• Sarı, Mevlüt, el-Mevârid Arapça-Türkçe Lügat, Bahar Yayınları, İstanbul 1982
• Sevilla-Sharon, Moshe, Türkiye Yahudileri: Tarihsel Bakış, Jerusalem 1982
• Shaath, Nada, Arabic Influence on the Spanish Language, (çevrimiçi) http://www.arabic-socal.com, 20 Ağustos 2012
• Skeat, Walter William (1835-1912), An etymological dictionary of the English language, Oxford Clarendon Press, Robarts, University of Toronto, London 1888, e- kitap (çevrimiçi) http://www.archive.org/details/etymologicaldict00skeauoft, 02 Haziran 2012
• Sola-Solé, Josep María, Sobre árabes, judíos y marranos y su impacto en la lengua y literatura españolas, Barcelona 1983, s. 279
• Spaulding, Robert K, “How Spanish Grew”, University of California Press, Chapter 5: Arabic Spain, Berkeley 1942/1971, pp. 53-62.
• Trend, J. B., The Civilization of Spain, London 1944
• Türkçe Büyük Sözlük, Türk Dil Kurumu, (çevrimiçi) http://tdkterim.gov.tr/bts, 22 Mayıs 2012
• Wacks, David A., Framing Iberia: Māqamāt and Frametale Narratives in Medieval Spain, Leiden 2007
• Waines, David, “The Culinary Culture of Al-Andalus“,The Legacy of Muslim Spain, ed. Salma Khadra Jayyusi - Manuela Marín, E. J. Brill, Leiden 1992
• Watt, W. Montgomory, The Influence of Islam on Medieval Europe, Edinburgh 1972
• Weekley, Ernest (1865-1954), An Etymological Dictionary of Modern English, J. Murray, Robarts, University of Toronto, London 1921, e-kitap (çevrimiçi) http://www.archive.org/details/etymologicaldict00weekuoft, 02 Haziran 2012
• Weston, Stephen (1747-1830), Remains of Arabic in the Spanish and Portuguese Languages, S. Rousseau, London 1810
• Wulstan, David, “Boys, Woman and Drunkards: Hispano-Mauresque Influences on European Song?”, The Arab Influence in Medieval Europe, ed. Dionisius A. Agius-Richard Hitchcock, Lebanon 1994, s. 136-167