DÎVÂN-I KEBÎR SEÇKİSİ ŞEMSU'L-HAKÂYİK

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 26, 75 - 90, 25.12.2022

Adnan Karaismailoğlu , Güngör Levent Menteşe

Öz

Mevlânâ Celâleddîn Muhammed’in Dîvân-ı kebîr’inden yapılan seçmelerden biri de Kaçarlar döneminin önemli edib, şair ve devlet adamlarından Rızâkuli Hân Hidâyet’e (ö. 1871) aittir. Hidâyet, bu seçkisinin adını Şemsu’l-hakâyik koymuştur.
Kaçar şahı Feth Ali Şah 1829 yılında kendisine “Han” unvanı vermiş ve onu sarayın “Emîru’ş-şuarâ”sı olarak ilan etmiştir. Farklı yıllarda şehzadeler için mürebbi tayin edilerek onların eğitimlerinden sorumlu olması sebebiyle “Lalabaşı” unvanıyla da anılmıştır. Şiirinde kullandığı Hidâyet mahlasıyla ün kazanmıştır.
Hidâyet, şairliğinden daha çok devlet adamlığı ile telif ettiği tarih, edebiyat ve sözlük alanlarındaki çeşitli eserler ve neşrettiği klasik eserlerle ün kazanmıştır. Yüzlerce şairin hayat hikâyelerini ve örnek şiirlerini içeren hacimli Mecma’u’l-fusehâ ile sufi şairleri tanıtıp şiirlerinden örnekler verdiği Riyâzu’l-ârifîn, edebiyat tarihinin önemli kaynaklarındandır.
Bu yazının konusu olan Şemsu’l-hakâyik, Hidâyet’in dikkat ve tercihleriyle oluşturduğu Mevlânâ’nın Dîvân-ı kebîr’inden yaptığı bir seçmedir. Hidâyet’in 1260/1844 yılında oluşturduğu bu kitabın çeşitli baskıları ve Türkçeye çevirisi bulunduğu gibi, Ali ile ilgili içerdiği şiirler sebebiyle bazı çevrelerce İran’da ve Türkiye’de özel ilgiye mazhar olmuştur.
Bu seçkide bulunan, ancak Dîvân-ı kebîr baskılarında yer almayan şiirlerin tespit edilerek yol açtıkları tartışma ve iddialar açısından bir araya getirilmesi gerekli görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şemsu’l-hakâyik, Dîvân-ı kebîr, Mevlânâ, Rızâkuli Hân Hidâyet

Kaynakça

• A. Naci Tokmak, Rıza Kulı Hân, DİA, XXXV, 64-65.
• Çeşme-i Hurşîd, Gazeliyyât-i purgavgâ-yi Mevlânâ Şems-i Tebrîzî, nşr. Husrev-i Bâbâî, Tahran, 1366hş., 1368hş., 1377hş.
• Hidâyet Rizâkuli b. Muhammed Hâdî, Mesnevî-i Hidâyetnâme, tashih ve mukaddime: Pigâh Muslih-Lîdâ Şucâ’î, Tahran, 1393hş.
• Hidâyet, Rızâkuli Han, Mecma’u’l-Fusahâ, I-II, nşr. Muzâhir-i Musaffâ, Tahran, 1382hş. (İntişârât-i Emîr-i Kebîr).
• Hidâyet, Rizâkuli, Riyâzu’l-ârifîn, nşr. Mehdîkuli Hidâyet, Tahran, 1316 (2. Baskı, Kitâbhâne-i Mehdiyye).
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed b. Hüseyn-i Belhî-i Rûmî ma’rûf be Mevlevî, Nüsha-i Konya, I-II, Tevzîhât, fihrist ve keşfü’l-ebyât Tevfîk H. Sübhânî, Tahran (Encümen-i âsâr ve mefâhir-i ferhengî), 1386hş./2007.
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed, nşr. B. Fu¬rûzânfer Külliyât-ı Şems yâ Dîvân-i Kebîr, ilk baskı I-VII, Tah¬ran, 1336- l345 hş./1957- 1966; VIII. cilt Rubâ’iyât, 1342hş/1963; IX, X. ciltler Fehâris, 1346hş/1967, İntişârât-i Dânişgâh-i Tehrân.
• Mevlânâ Celâleddin, Dîvân-ı Kebîr, Çeviri Abdülbâki Gölpınarlı, I-VII, İstanbul, 1957–1974.
• Mevlânâ Celâleddîn, Mektûbât, Çev. Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul, 1999. Mevlânâ Celâleddin, Rubâîler, Çev. Abdülbaki Gölpınarlı, Ankara, 1982.
• Mevlânâ, Divan-ı Kebir’den Seçme Şiirler, I-III, çev. Midhat Bahari Beytur, İstanbul: MEB. Yay., 1959-1965; 1989-1990, 1995. Mevlânâ, Şemsu’l-Hakâyik, nşr. Hidâyet Rizâkuli, Tebriz, 1281/1864. Nizârî, Dîvân-i Hekîm Nizârî-i Kuhistânî, nşr. Muzâhir Musaffâ, Tahran, 1371 (İntişârât-i İlmî).
• Paul E. Losensky, Hedāyat, Reżāqolı Khan, the Encyclopedia Iranica, Vol. XII, Fasc. 2, pp. 119-121.
• Sa’dî-i Şîrâzî, Külliyât-i Sa’dî, nşr. Muzahir-i Musaffâ, Tahran, 1383hş.
• Sadîk-Behzâdî, Mândânâ, Kitâb-şinâsî-i Mevlevî, Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1370 hş
• Sultan Veled, Dîvân, nşr. F. Nafiz Uzluk, İstanbul, 1941, s. 372.
• Şems-i Magribî, Dîvân, Tahran, 1348hş.
• Yahyâ Âryenpûr, ez Sabâ tâ Nîmâ, Tahran, 1357hş.