On Orthography Of A Kitāb-ı Mevāʿiẓ Belonged To Last Perıod Of Chagatai Turkish

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 27, 126 - 158, 21.06.2023

Orhan Türkmen

Öz

Abstract
Chagatai Turkish was used not only as literature and art language but also it was an official and diplomacy language from 1400 to 1923. Chagatai Turkish, which became a written language in the Timurid period, lived its classical period with Ali Şîr Nevâyî and there were lots of works in this written language until 1923. Many works written in Chagatai Turkish have survived and have been published in various countries, particularyl in Turkey. In recent years, studies on the works of this period have increased. Kitâb-ı Mevâʿiz, which is understood to belong to the last period of Chagatai Turkish from its orthography, language features and dates on it (1858-1865), is a hearing book with 149-leaves. The work, written in ta'lik (without vowel points), mainly reflects the characteristics of the Uyghur writing tradition. In the work, there is an inconsistency of orthographic features, sometimes the same words and suffixes written in different forms at the same time. In this study, the orthographic features of Kitâb-ı Mevâʿiz will be examined in detail.

Anahtar Kelimeler

Kitâb-ı Mevâʿiz, Chagatai Turkish, orthographic features

KİTÂB-I MEVÂʿİZ - ALMATI NÜSHASI'NIN YAZIM ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE

Öz

Çağatay Türkçesi, 1400’lerden 1923’lere kadar Türkistan coğrafyasında edebiyat, sanat dili, devlet dili ve diplomasi dili olarak kullanılmıştır. Timurlular döneminde yazı dili olan Çağatay Türkçesi, Ali Şîr Nevâyî’yle birlikte klasik dönemini yaşamış ve 1923’lere kadar bu yazı diliyle çok sayıda eser verilmiştir. Çağatay Türkçesiyle yazılan pek çok eser günümüze ulaşmış ve önemli bölümü başta Türkiye olmak üzere çeşitli ülkelerde yayımlanmıştır. Son yıllarda dönemin eserleri üzerinde çalışmalar artarak devam etmektedir. Yazım, dil özellikleri ve üzerindeki tarihten (1858-1865) Çağatay Türkçesinin son dönemine ait olduğu anlaşılan Kitâb-ı Mevâʿiz 149 varaklık bir vaaz kitabıdır. Harekesiz ta’likle yazılan eser, ağırlıklı olarak Uygur yazım geleneğinin özelliklerini yansıtır. Yazım özelliklerinde tutarsızlık görülen eserde bazen aynı kelime ve eklerin farklı biçimde yazılmış örnekleri bir arada görülür. Bu çalışmada Kitâb-ı Mevâʿiz’in yazım özellikleri detaylı olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Kitâb-ı Mevâʿiz, Yazım Özellikleri, Chagatai Turkish, orthographic features

Kaynakça

• Akar, A. (2012). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Başdaş, C. (2006). Türkiye Türkçesinde Aslî Uzunluk Belirtileri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2004/II, s. 19-30.
• Cirit, H. (2012). “Vaaz” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 42. Cilt, İstanbul: TDV İSAM, s. 404-407.
• Eraslan, K. (1993). “Çağatay Edebiyatı” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8. Cilt, İstanbul: TDV İSAM, s.168-176.