İŞLEVSEL KURAM BAĞLAMINDA EDHEMÎ’NIN DEH HITÂB ADLI ESERINDE KULLANILAN ATASÖZLERİ İLE İKTİBAS EDİLEN AYET VE HADİSLER

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 27, 45 - 74, 21.06.2023

Muhammed Furkan Şahin

Öz

Atasözleri, atalarımızın yüzyıllar boyunca karşılaştıkları olay ve tecrübelerden aldıkları dersleri bir nasihat şeklinde gelecek nesillere aktardıkları dilden dile dolaşarak kalıplaşmış özlü sözlerdir. Geçmişten geleceğe kültür taşıyıcılığı işlevi gören atasözleri aradan geçen zamana bakmaksızın geçerliliğini korumakta, üretildiği coğrafyadan başka alanlara göçse de anlamından bir şey kaybetmemektedir. Hicri 10. Yüzyılda Anadolu sahasında Farsça şiir söylemiş şairlerinden olan Edhemî, Deh Hitâb adlı eserinde öğüt vermeyi kendisine amaç edinmiş ve bu bağlamda atasözlerinden, kinayelerden, ayet ve hadislerden sıklıkla faydalanmıştır. Çalışmamızda eserde geçen atasözleri, ayet ve hadisler verilecek ve işlevsel kuram açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Edhemî, Atasözleri, İşlevsel Kuram, Farsça Şiir

THE PROVERBS AND THE VERSES AND HADITHS USED IN EDHAMİ'S DEH KHITAB IN THE CONTEXT OF FUNCTIONAL THEORY

Öz

Proverbs are stereotyped aphorisms that our ancestors have passed on to future generations in the form of advice from the events and experiences they have encountered over the centuries. Proverbs, which serve as cultural carriers from the past to the future, maintain their validity regardless of the time that has passed, and they do not lose anything from their meaning even if they migrate to other areas from the geography where they were produced. Edhamî, one of the poets who sang Persian poetry in the Anatolian field in the 10th century Hijri, aimed to give advice in his work called Deh Khitâb, and in this context, he often benefited from proverbs, allusions, verse of the Quran and hadiths. In our study, the proverbs, verse of the Quran and hadiths in the work will be given and the functional folklor theory will be explained.

Anahtar Kelimeler

Persian poetry, Proverbs, Functional Theory, Edhami.

Kaynakça

• Aclûnî: Keşfu’l-Hafâ, C 3, Beka Yay.
• Afîfî, Rahim: Ferhengname-i Şi’rî, İntişarat-î Surûş, 3. bs., C 1, 1391 hş.
• ---------------: Ferhengname-î Şi’rî, İntişarat-î Surûş, 3. bs., C 2, 1391 hş.
• ---------------: Ferhengname-î Şi’rî, İntişarat-î Surûş, 3. bs., C 3, 1391 hş.
• Akalın, Şükrü; Tolkun, Selahittin; Cavkaytar, Serap vd., Türk Dili II, Anadolu Üniversitesi Yayınevi, Eskişehir, 2019
• Aksoy, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I: Atasözleri Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi Yayın, 7.bs.
• Azerlî, Gulâmrıza: Zarbo’l-Meselhay-î Meşhûr-î İran, İntişarat-ı Erguvan, y.y., 1368 hş.
• Azîmî, Sadık; Muhakkîk, Mehdi: Ferhengi Bist Hezar Hikmet, Emsâl ve Îstılah, İntişarat-ı Ferhengi İrşâd-î İslamî, Tehran, 1382 hş.
• Bezirci, Asım: Deyimlerimizin Sözlüğü, Genpaş Yayınları, 1990
• Bursevi, Şeyh İsmail Hakkı: Şerhu’l-Muhammedîye el-müsemmâ bil-Ferah-ur-rûh C 2, Matbaa-i Fünûn-i Ulûm, 1870.
• Çobanoğlu, Özkul: Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yay., Ankara 2008
• Çotuksöken, Yusuf: Atasözlerimiz, Varlık Yayınları, 1988.
• Dihhuda, Ali Ekber: Emsâl û Hikem, C 1, Çaphne-i Sipehr 6. bs., Tahran, 1363 hş.
• ---------------: Emsâl û Hikem, C 2, Çaphne-i Sipehr 6. bs., Tahran, 1363 hş.
• Edhemî: Deh Hitab, Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi Hüdai Efendi Koleksiyonu 1314 Demirbaş Numaralı El Yazma Nüsha
• Ekici, Metin: Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Geleneksel Yay., Ankara, 2007
• el-Ankaravî, İsmail: Kitab-ı Minhac el-Fukara, y.y., 1840.
• el-Askalanî, Bârî İbn. Hacer: Fethu’l-Bari, C 1, Mektebetü’l Melik Fahdel-Vataniyye, Riyad, 1421 h.
• el-Halebî, Ali Hasan; Murad, Hamdi Muhammed; el-Gaysa, İbrahim: El-Hadisu’l Zaife ve’l Mevzû’a, Mektebetül Mearif ve Neşrül tevarih, C 14, Riyad.
• el-Trablusî, Muhammed b. Halil; Ebu el-Mehasîn: Lû’luû’l-Mersu û Mevzû, t.y., y.y.
• es-Segatî: Mevduât-î Segatî, y.y., t.y.
• eş-Şerekavî, Abdullah b. Hicazî: Şerhu Virdi’s-Settâr ve Şerhü’l-Esmaû’l-Hüsna, Darûl Kûtûbil İlmiyye, 2008, Beyrut
• Evhadî, Taki-î: Arafatü’l ‘Âşıkîn vû Ârafatü’l ‘Ârifîn, C.1, Brill, 2019.
• Fesayî, Mansûr Rûstegâr: Envâ-î Şi’ri Farsî, İntîşarât-î Nevîd, 2.bs., Şiraz, 1380 hş.
• Güzelyüz, Ali; Nîrî Hasanzadeh: Örnekli Farsça-Türkçe Deyimler Sözlüğü, Demavend Yayınları, İstanbul 2023.
• ---------------: Farsça-Türkçe Deyimler Sözlüğü, Demavend Yayınları, İstanbul 2019.
• İbnû’l Cevzî: Mevduât-î İbni Cevzi, C 2, Mektebetü’s Selef, Beyrut, 1418 h.
• İzbudak, Velet: Atalar Sözü, Devlet Basımevi, İstanbul, 1936.
• Kaleli, Lütfü: Atasözleri, Deyimler, Deyişler ve Öğütler Sözlüğü, Berfin Yay., İstanbul 2015.
• Kur’an-ı Kerim Mealî, Haz. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 12. bs., Ankara, 2011.
• Muktederi, Muhammed Taki’: Zarbo’l-Meselha-yi Farsî der Afganistan, Çaphane-î Daneşgah, Tahran, 1338hş.
• Nevâî, Alî Şîr: Mecâlisü’n Nefâyis, Haz. Kemal Eraslan, A. Naci Tokmak. TDK yay., 2. Bs., Ankara 2015.
• Şükürzade, İbrahim: Deh Hezar Mesel-i Farsi ve Bist û Penc Hezar Mûadil-î Ânha, Sazıman-î Çap ve İntişarat-î Âstan, Meşhed, 1372 hş.
• Tokmak, Abdurrahman Naci: Teleffuzlu Türkçe – Farsça Ortak Deyimler Sözlüğü, Simurg Yay., İstanbul, 2001.
• Yılmaz, Mehmet: Kültürümüzde Arapça ve Farsça Asıllı Vecizeler Sözlüğü I, Sütun Yay., İzmir, 2008.
• Türk Dil Kurumu, “atasözü”, Erişim Tarihi: 08.03.2023, https://sozluk.gov.tr/