COMMENTARY AL-RISALA AL-QUSHAYRIYA THAT HAD BEEN OVERLOOKED IN THE LATE OTTOMAN PERIOD

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 30, 86 - 103, 28.12.2024

Emine Öztürk

Öz

The work known as the “Al-Risala Al-Qushayriya” authored by Abdülkerim Kuşeyrî (d. 465/1072), one of the early Sufis, narrates the lives and miracles of eighty-three individuals, while also explaining the fundamental concepts of sufism. This treatise, also known as “the Risalah” has become one of the classical reference sources in the field of sufism since it was written in the 11th century, indirectly influencing our religious and sufi literature up to the present day.
The work we will introduce in this article is the “Translation and Commentary of the Al-Risala Al-Qushayriya”, written by es-Sayyid, eş-Şeyh Mehmed Tevfik Efendi (d. 1274/1858), a regular visitor of the Murad Molla Dergâhı, at the request of Bezmiâlem Valide Sultan (d. 1853), known for her charitable and philanthropic activities in the late Ottoman period.
As explained in the introduction section, the work was written in a simple style specifically for students at the Dârü’l-Maarif, Tıbbiye, Harbiye, Bahriye, and Adliye schools who do not have a strong command of Arabic, to facilitate their understanding. It is also suitable for students studying in all madrasas and mosques in Istanbul.
Mehmed Tevfik Efendi, who lived in the 19th century, was a scholar, memorizer of the Quran, and Sufi. In his commentary on the “Al-Risala Al-Qushayriya” which had not been previously researched, he explained the original “the Risalah” sentence by sentence in a free translation style. He made the text more comprehensible with verses, hadiths, poems and legendary examples from the lives of Sufis.

Anahtar Kelimeler

Al-Risala Al-Qushayriya, Sayyid Mehmed Tevfik Efendi, Bezmiâlem Vâlide Sultan, Commentary, Murad Molla Tekke, Masnavihan

OSMANLI’NIN SON DÖNEMİNDE, GÖZLERDEN IRAK KALMIŞ BİR KUŞEYRÎ RİSÂLESİ ŞERHİ

Öz

Özet
Abdülkerim Kuşeyrî’nin (ö. 465/1072) ilk dönem sûfîlerinden seksen üç kişinin hayatını ve menkıbelerini anlattığı, ayrıca tasavvufun temel kavramlarını izah ettiği er-Risâle namıyla da bilinen Kuşeyrî Risâlesi adlı eseri, yazıldığı on birinci asırdan günümüze kadar tasavvuf sahasında klasikleşmiş, dinî-tasavvufî edebiyatımızı dolaylı olarak etkilemiş temel başvuru kaynaklarından biridir.
Bu makalede tanıtacağımız eser, Osmanlı’nın son dönemlerinde hayır, hasenat çalışmalarıyla adını ebedileştiren Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın (ö. 1853) isteği üzerine, Murad Molla Dergâhı müdavimlerinden es-Seyyid, eş-Şeyh Mehmed Tevfik Efendi (ö. 1274/1858) tarafından yazılan Kuşeyrî Risâlesi Tercüme ve Şerhi’dir. Eser, sebeb-i te’lif bölümünde izah edildiği üzere, Dârü’l-Maarif, Tıbbiye, Harbiye, Bahriye ve Adliye mekteplerinde bilhassa Arapçayı çok iyi bilmeyen talebenin mütalaası için sade bir üslupla kaleme alınmıştır. Ayrıca Âsitane’deki tüm medrese ve camilerde ilim tahsil eden talebeye okutulmak için de uygundur.
Mehmed Tevfik Efendi, on dokuzuncu asırda yaşamış âlim, hâfız, mutasavvıf bir şahsiyettir. Şimdiye kadar üzerinde hiçbir araştırma yapılmamış olan Kuşeyrî Risâlesi Şerhi’nde şârih er-Risâle’yi serbest tercüme usulüyle cümle cümle açıklamış, âyet, hadis, şiirler ve mutasavvıfların hayatlarından verdiği menkabevî örneklerle metni daha kolay anlaşılır bir hale getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kuşeyrî Risâlesi, Seyyid Mehmed Tevfik Efendi, Bezmiâlem Vâlide Sultan, Şerh

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Tezâkir 40 - Tetimme (Haz. Cavid Baysun). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• Ahmed Remzi (Akyürek). Miftahü’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi, İstanbul 1346.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn, Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn. 2 cilt. Beyrut: Dâri İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1955.
• Bilgin, Azmi. “Mehmed Tevfîk Efendi’nin Mecmûatu’t-Terâcim’inin Edebiyat Tarihimizdeki Önemi”. İlmî Araştırmalar 0/17 (2004), 83-88. BOA, İ.DH 398/26312.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri (Haz. M.A. Yekta Saraç). 3 cilt. İstanbul: TÜBA Yayınları, 2016.
• Fatma Aliye Hanım. Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı. İstanbul 1332.
• Göçer, Kenan. Sosyo-Ekonomik Yönleriyle Bezm-i Âlem Valide Sultan Vakıf Gureba Hastanesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Hüseyin Vassaf. Sefine-i Evliyâ-i Ebrâr (Haz. Mehmed Akkuş, Ali Yılmaz). 5 cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2015.
• Mehmed Murad Nakşibendî. Mâ Hazar, Süleymaniye Ktp., Mehmed Ârif Koleksiyonu, nr. 260.
• Mehmed Murad Nakşibendî. Vekâyi-nâme, Millet Ktp., Ali Emiri Koleksiyonu, nr. 103.
• Özdil, Hatice. Tasavvuf Edebiyatı Terminolojisi Açısından Mehmed Murad Nakşibendi’nin Şerhleri. İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Öztürk, Cemil. “Dârülmuallimîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/551-552. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Seyyid Mehmed Tevfik Efendi. Neş’e - Molla Câmî Şiirlerinin Şerhi (Haz. İsmet İpek). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2019.
• Sezer, Arzu. Bezm-i Âlem Valide Sultan. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Uçman, Abdullah. “Encümen-i Dâniş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/176-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• M. Baha Tanman. “Mesnevîhâne Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/334-336. Ankara: TDV Yayınları 2004.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Vakfiye Defteri, nr. 634.
• “Valide Sultanlar” Yazma Eser Sergisi Kataloğu, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2024.
• Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yücer, Hür Mahmut. “Bir İbn Arabî Müdafaası: Çerkeşîzâde Mehmed Tevfîk Efendi ve Levâyihü’l-Kudsiyye fî Fedâili’ş-Şeyhi’l-Ekber Adlı Eseri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 9/21 (2007), 331-351.
• Zübeyiroğlu, Ruhsar. Mecmûatü’t-Terâcim, Mehmed Tevfik Efendi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.