The Weft of Hope, the Warp of Pain: Remembrance and Collective Memory in the Film of Sen Türkülerini Söyle

Yıl 2025, Sayı: 26, 22 - 40, 23.05.2025

Ahsen Deniz Morva Kablamacı

https://doi.org/10.26650/4boyut.2025.1651626

Öz

This study explores the role of filmmakers as "witnesses" in contexts where collective memory is suppressed, remembrance is restricted, and victims struggle to make their voices heard. Grounded in the theoretical framework that considers remembrance not only as an individual but also as a social act, this research examines how directors function as alternative sources of memory beyond official narratives. The study posits that when filmmakers are regarded as "witnesses" and films are understood as acts of "testimony," two key questions emerge: what is transmitted from communicative memory to collective memory, and what films remember and remind audiences of. This study addresses these questions through an analysis of Sen Türkülerini Söyle, a seminal film that depicts the 1980 Turkish military coup. A hermeneutic analysis is employed to examine the film in relation to its depiction of the social and political transformations in post4September 12 Turkey, as well as its representations of victims of torture, exiles, those who remained silent, and those who adapted to the new regime. The protagonist’s most defining memory of the coup experience is torture, his solidarity with fellow prisoners, and the informant who betrayed him. The film's central message to the audience is encapsulated in the protagonist's words to his family before going into exile: that he has done nothing to be ashamed of.

Anahtar Kelimeler

Collective Memory , Remembrance , Witness , Şerif Gören , Sen Türkülerini Söyle , September 12 Films

Umudun Atkısı, Acının Çözgüsü: Sen Türkülerini Söyle Filminde Hatırlama ve Toplumsal Bellek

Öz

Bu çalışma, hatırlamanın yalnızca bireysel değil, aynı zamanda toplumsal bir etkinlik olduğu kuramsal çerçevesinden hareketle, toplumsal belleğin bastırıldığı, hatırlama yasaklarının konulduğu ve mağdurların sesini duyuramadığı du4 rumlarda, yönetmenlerin "tanık" olarak resmi bellekler dışındaki alternatif belleklerden biri olarak rolünü merkeze almaktadır. Yönetmen “tanık”, filmler de “tanıklık” olarak ele alındığında yönetmenlerin iletişimsel belleğinden toplumsal belleğe ne aktarılmaya çalışıldığı ve filmlerin neyi hatırladığı ve hatırlattığı sorusu, 12 Eylül dönemine ilişkin yapılan ilk filmlerden biri olan Sen Türkülerini Söyle üzerinden incelenmiştir. Hermeneutik analiz ile hatırlama kavramı çerçevesinde incelenen film, 12 Eylül sonrası Türkiye’deki değişimleri, işkence görenleri, sürgüne gidenleri, sessiz kalanları ve yeni düzene uyum sağlayanları resmetmektedir. Filmin ana karakterinin 12 Eylül deneyimiyle ilgili hatırladığı ana olgu işkencedir, kendisi gibi işkence gören mahkûm arkadaşlarıyla dayanışmasıdır, kendisini ele veren muhbirdir. Seyirciye hatırlattığı ana mesaj ise sürgüne giderken ailesine söylediği gibi utanılacak bir şey yapmadığıdır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Bellek , Hatırlama , Tanık , Şerif Gören , Sen Türkülerini Söyle , 12 Eylül Filmleri

Kaynakça

• Adanır, O. (1996). Gerçeklerden kaçamayız. S. M. Dinçer (Haz.). Türk sineması üzerine düşünceler içinde (3-17). Ankara: Doruk Yayınları. google scholar
• Andrew, D. (1984). Film in the aura of art. Princeton: Princeton University Press. google scholar
• Aristoteles (2004). Doğa bilimleri üzerine (E. Günçe, Çev.). (2. Basım). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. google scholar
• Aristoteles, (2019). Ruh üzerine (Ö. Aygün, Y.G. Sev, Çev.). (2. Basım). İstanbul: Pinhan Yayıncılık. google scholar
• Assmann, A. (2020). Kanon ve arşiv (Z. Can, Çev.). Kolektif hafıza kitabı içinde. Ankara: Dipnot Yayınları, 283-287. google scholar
• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Barash, J. A. (2007). Belleğin kaynakları (Ş. Öztürk, Çev.). Cogito Dergisi, 11-22. google scholar
• Bekle Beni (1986). Bekle Beni içinde [Albüm]. İstanbul: Kalan Müzik. google scholar
• Belge, M. (1990). 12 Eylül filmi henüz yapılmadı, Beyazperde Dergisi (8), 3-8. google scholar
• Belge, M. (1993). 12 yıl sonra 12 Eylül (3. Baskı). İstanbul: Birikim Yayınları. google scholar
• Benjamin, W. (1993). Proust imgesi (O. Koçak, Çev.). Son bakışta aşk içinde, 217-248. google scholar
• Benjamin, W. (2004). Tarih kavramı üzerine (A. Cemal, Çev). (5. Baskı). Pasajlar içinde, 37-49. google scholar
• Benjamin, W. (2020). Hikaye anlatıcısı: NikoLey Leskov’un eseri üzerine gözlemler (T. Turan, Çev.). Kolektif hafıza kitabı içinde, 127-133. google scholar
• Bergson, H. (2007). Madde ve beLLek (I. Ergüder, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi YayınLarı. google scholar
• BirincioğLu, Y. D. (2010). Darbenin sinemadaki izdüşümleri: hatırlama kültüründen unutma kültürüne. (Yüksek Lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• BodweLL, D. (1989). Making meaning: Inference and rhetoric in the interpretation of cinema. Cambridge: Harvard University Press. google scholar
• Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıL anımsar? (Ö. Arıkan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Çalışkan, M. (2006, 7 Haziran). YeşiLçam 12 Eylül ile yüzleşiyor”, Haber7. Erişim adresi: https://www.haber7.com/kultur/haber/161998-yesilcam-12-eyLuLLe-yuzlesiyor. google scholar
• Çayırlı, K. (2006/2007). Peliküle düşen siyaset: 12 Eylül sineması var mı?. Yeni İnsan Yeni Sinema Dergisi, (18/19), 147-149. google scholar
• Elsaesser, T. (2014). German cinema - terror and trauma: Cultural memory since 1945, New York: Routledge. google scholar
• Esen, Ş. (2019). 80’ler Türkiyesi’nde sinema. (3. Baskı). İstanbul: Su Yayınları. google scholar
• Friedlander, S. (2016). Nazi Almanyası ve yahudiler Cilt 1 (A. Selman, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Gadamer, H. G. (2009). Hakikat ve yöntem Cilt 2 (H. Arslan, İ. Yavuzcan, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları. google scholar
• Görücü, B. (2007). 12 Eylül’ü anlamak. Yeni Film Dergisi, (13), 27-25. google scholar
• Grainge, P. (2003). Memory and popular film, Manchester: Manchester University Press. google scholar
• Gürbilek, N. (2007). Vitrinde yaşamak (4. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Halbwach, M. (2017). Kolektif hafıza (B. Barış, Çev.). Ankara: Heretik Yayınları google scholar
• Halbwach, M. (2022). Hafızanın toplumsal çerçeveleri (3. Baskı). (B. Uçar, Çev.). Ankara: Heretik. google scholar
• Halbwachs, M. (2007). Kolektif bellek ve zaman (Ş. Demirkol, Çev.). Cogito Dergisi, (50), 55-76. google scholar
• Hirsch, M. (1997). Family frames: Photography, narrative, and postmemory. Cambridge: Harvard University Press. google scholar
• Hirsch, M. (2012). The generation of postmemory: Writing and visual culture after the holocaust, New York: Columbia University Press. google scholar
• Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık anıları. (K. Atakay, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Huyssen, A. (2003). Present past. Stanford: Stanford University Press. google scholar
• Kaplan, E. A. (2005). Trauma culture: The politics of terror and loss in media and literatüre. NJ: Rutgers University Press. google scholar
• Kara, M. (2012). Sinema ve 12 Eylül. Ankara: Klaros Yayınları. google scholar
• Karadağ, N. (2008). Toplumsal belleğin sinematografik sunumu: 2000 yılı sonrası Türk sinemasında 12 Eylül filmleri. (Yüksek Lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Karadoğan, A (2005). Film çeviriyorum abi. Ankara: Phoenix Yayınevi. google scholar
• Kayalı, K. (2005). Önsöz: gecikmiş bir Şerif Gören kitabı. Film çeviriyorum abi içinde (A. Karadoğan). Ankara: Phoenix Yayınevi, 1-7. google scholar
• Kilbourn, R. (2010). Cinema, memory, modernity: The representation of memory from the art film to transnational cinema, New York: Routledge. google scholar
• King, N. (2000). Hermeneutics, reception aesthetics, and film interpretation, in Film Studies (J. Hill and P. C. Gibson, eds.), (M. İri, çev.). Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Kocabıyık, İ. (2007). 12 Eylül filmlerinde mazi kalbimde bir yaradır. Yeni Film Dergisi, (13), 36-42. google scholar
• Kuhn, A. (2002). An everyday magic: Cinema and cultural memory, London: I. B. Tauris. google scholar
• Landsberg, A. (2004). Prosthetic memory: The transformation of American remembrance in the age of mass culture, New York: Columbia University Press. google scholar Maktav, H. (2000). Türkiye Sinemasında tarih ve siyaset. İstanbul: Agora Kitaplığı. google scholar
• Nora, P. (2006). Hafıza mekanları (M.E. Özcan, Çev.). Ankara: Dost Yayınevi. google scholar
• Olick, J. K., Vinitzky- Seroussi, V., Levy, D. (2020). Kolektif hafıza kitabı (A. Can, Ü. Keskin, T. Özbek, Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları. google scholar
• Özen, S. Ç. (2010). Bellek mekanı olarak televizyon: Bu Kalp Seni Unutur mu?, Mülkiye Dergisi, 34 (269), 171-194. google scholar
• Özgüç, A. (bty). Türk filmleri sözlüğü 2. Cilt. İstanbul: Sesam Yayınları. google scholar
• Radstone, S. (2010). Cinema and memory, in Memory: Histories, theories, debates (S. Radstone and B. Schwarz, Eds.), New York: Fordham University Press. google scholar
• Ricouer, P. (2020). Hafıza, tarih, unutuş (M. E. Özcan, çev.). (3. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Sancar, M. (2010). Geçmişle hesaplaşma (3. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Sarlo, B. (2022). Geçmiş zaman. (P.B. Charum, D. Ekinci, Çev.). (2. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Gören, Ş. (1986). (Yönetmen). Sen Türkülerini Söyle [Film]. İstanbul: Uzman Filmcilik google scholar
• Scognamillo, G., Atam, Z., SöyLemez N. (2006/2007). 12 Eylül’den Günümüz Sinemasına: Giovanni google scholar
• Scognamillo ile söyleşi, Yeni İnsan Yeni İnsan Dergisi, (18-19), 150-157. google scholar
• Sinha, A. and McSweeney T. (2009). Millennial cinema: Memory in global film, London: Wallflower Press. google scholar
• Sönmez, S. (2012). TopLumsaL bellek ve sinema: Türkiye sinemasında travmatik temsiller. (Doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. google scholar
• Staiger, J. (1992). Interpreting fiLm: Studies in the historicaL receptin of American cinema, Princeton: Princeton University Press. google scholar
• Sturken, M. (1997). TangLed memories: The vietnam war, the aids epidemic, and the poLitics of remembering, BerkeLey: University of CaLifornia Press. google scholar
• Suner, A. (2016). Hayalet ev. İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Susam, A. (2021). Toplumsal bellek ve sinema (2. Basım). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Sutton, D. (2009). Photography, cinema, memory: The crystal image of time, Minneapolis: University of Minnesota Press. google scholar
• Traverso, E. (2020). Geçmişi kullanma kılavuzu (I. Ergüden, Çev.). (2. Baskı). İstanbul: İLetişim Yayınları. google scholar
• Turim, M. (1989). FLashbacks in fiLm: Memory and history, New York: RoutLedge. google scholar
• Uğur, G. (2016). 12 EyLüL sineması ve parçaLanmış kişiLikLer: Sen Türkülerini Söyle fiLminin travma teorisi çerçevesinden anaLizi, 1(2), SineFilozofi Dergisi, 23-46. google scholar
• WaLker, J. (2005). Trauma cinema: Documenting incest and the hoLocaust, BerkeLey: University of CaLifornia. google scholar
• White, H. (2013). Tarihsel olay (S. Peker, Çev.), Cogito dergisi (73), 61- 86. google scholar
• Yaylagül, L. (2018). Sinema toplum siyaset. Ankara: Dipnot Yayınları. google scholar