RELATION BETWEEN PHILOSOPHY AND ILM AL- KALAM IN 16TH CENTURY OTTOMAN THOUGHT

Yıl 2014, Sayı: 5, 89 - 113, 01.06.2014

Fatma Zehra Pattabanoğlu

Öz

Basis of Ottoman thought system is based on the tradition of Islamic and Turkish thought system. It is the infl uence from Ibn Sina and Gazzâlî, Nasir al-Din al-Tusi and Fakhr al-Din al-Râzî to Ottomans in the background of this thought system. Th e assumption, which states that Islamic Philosophy came to a collapsing point with Gazzâlî, can not stand much since a comprehension, which has turned into a philosophic matter, has become to have a command in Ilm al-Kalam. Because Ottoman thought has been in the same parallel in time while Islamic thought has been continuing its existence in the context of Ilm al-Kelâm, philosophy and SuŞ sm. Although there are diff erent views about evaluating the information sources, these two disciplines, which are discussing very similar subjects in metaphysic sense, take on important functions in terms of the development of Ottoman though. Ilm alKelâm and Philosophy relation, which can be dealt as part of philosophy-religion or intelligence-inspiration relationships, had gained an important speed in Ottoman Empire with the “Incoherence tradition”, which started during the time of Mehmet II, and enlightened the horizon of the world “to be about though”. Scholars of that period wrote many works within this framework and made contributions for religion and science. 16th century was not only a period that Ottoman Empire had reached its the most successful political position, it was also a period that in scientiŞ c and cultural areas there was a rise to the top. Th erefore, in regard to the title of the symposium this work will be approached within the context of 16th Century

Anahtar Kelimeler

Ottoman though, philosophy, Ilm al-Kalam, Tehâfüt (incoherence) tradition, Ottoman philosophers

16. YÜZYIL OSMANLI DÜŞÜNCESİNDE FELSEFE-KELÂM İLİŞKİSİ

Öz

Osmanlı düşünce sisteminin temellerini İslâm ve Türk düşünce geleneği oluşturmaktadır. Bu düşünce sisteminin arka planında İbn Sînâ ve Gazzâlî’nin, Nasreddin Tûsi ve Fahreddin Râzi üzerinden Osmanlı’ya ulaşan etkileri söz konusudur. Gazzâlî ile İslâm felsefesinin çökme noktasına geldiği varsayımı, Kelâm’da felseŞ leşmiş bir anlayışın hâkim olmasıyla geçerliliğini pek fazla sürdürememektedir. Çünkü zamanla İslâm düşüncesi kelâm, felsefe ve tasavvuf bağlamında varlığını sürdürürken Osmanlı düşüncesi de aynı paralellikte seyretmiştir. Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi noktasında farklı bakış açıları olsa da, metaŞ zik anlamda birbirine çok yakın konuları ele alan bu iki ilim, Osmanlı düşüncesinin gelişmesi bakımından önemli fonksiyonlar üstlenmişlerdir. Felsefe-din veya akılvahiy ilişkisi kapsamında da ele alınabilecek kelâm-felsefe ilişkisi, özellikle Fatih döneminde başlayan “Tehâfüt geleneği” ile Osmanlı’da önemli bir ivme kazanmış, düşünce dünyasının ufuklarını aydınlatmıştır. Dönemin âlimleri bu çerçevede pek çok eser kaleme alarak, din ve bilim adına katkıda bulunmuşlardır. Zira Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi alanda en parlak noktaya ulaştığı 16.yüzyıl, bilim ve kültür alanlarında da zirveye doğru yükselişin olduğu bir dönemdir. Bu sebeple sempozyum başlığının da önemine binaen çalışma 16.yy kapsamında ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı düşüncesi, felsefe, kelâm, Tehâfüt geleneği, 16yy. Osmanlı düşünürleri

Kaynakça

• ALPER, Ömer Mahir. (2000), İslâm Felsefesinde Akıl-Vahiy Felsefe-Din İlişkisi, İstanbul: Ayışığı.
• ALTAŞ, Eşref. (2009), Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi, İstanbul: İz Yay.
• ARSLAN, Ahmet. (1987), Kemal Paşazâde Tehâfut Haşiyesi’nin Tahlili, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• __________. (2009), İbn Haldun, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• AYDIN, Hüseyin. (1992), “Osmanlılarda FelseŞ Düşünce”, U.Ü. İlahiyat F. Dergisi, C. 4, S.4, ss.1-8.
• BOLAY, Süleyman Hayri. (2011), Osmanlı Düşünce Dünyası, Ankara: Akçağ.
• CÂBİRÎ, Muhammed Âbid. (1999), Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, Çev. Burhan Köroğlu, H. Hacak, E. Demirli, İstanbul: Kitabevi.
• CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif. Hâşiye alâ Şerhi’t-Tecrîd, Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, Süleymaniye Ktp., nr. 801.
• __________. (2011), Şerhu’l-Mevâkıf, Çev. Ömer Türker, C. I, İstanbul: Kırk Gece.
• __________. Mevâkıf Şerhi (Birinci ve İkinci Mersad, Hilmi Ziya Ülken, İslâm Düşüncesi içinde, ss.289-308).
• DENİZ, Gürbüz. (2009), Kelâm-Felsefe Tartışmaları (Tehafütler Örneği), Ankara: Fecr.
• FAHRİ, Macit. (1992), İslâm Felsefesi Tarihi, Çev. Kasım Turhan, İstanbul: İklim.
• __________. (2008 ), İslâm Felsefesi Kelâmı ve Tasavvufuna Giriş, Çev. Filiz Şahin, İstanbul: İnsan.
• FÂRÂBÎ, (1990), İhsâu’l-Ulûm, Çev. Ahmet Ateş, İstanbul: MEB.
• FAZLIOĞLU, İhsan. (2003a), “Osmanlı Düşünce Geleneğinde Siyasi Metin Olarak Kelâm Kitapları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c.I, S.2, ss.379-398.
• __________. (2003b), “Osmanlı Felsefe Biliminin Arka Planı: Semerkant Matematik Astronomi Okulu”, Divan: İlmi Araştırmalar, S.14, ss. 1-66.
• __________. (2007), “ Osmanlılar-İlim ve Kültür” DİA, C: 33, ss. 548-556, İstanbul: TDV.
• GAZZÂLÎ. (1990), el-Munkız mine’d-Dalâl, Çev. Hilmi Güngör, İstanbul: MEB.
• __________. (2009), Tehâfütü’l-Felâsife, Çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Klasik.
• GUTAS, Dimitri. (2008), “İbn Sînâ’ya Göre Kelâm’ın Mantığı”, M.Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, s.34, ss. 247-258.
• HANEFİ, Hasan. (1994), İslâmi Araştırmalar, İstanbul: İnsan.
• HALAÇOĞLU, Yusuf. (1998), XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Taşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• __________. (2005), “Klasik Dönem Osmanlı Bilginlerinin Felsefeye Karşı Tutumu”, Süleyman Demirel Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, S. 14, ss. 1-23. 
• TAFTAZÂNÎ. (1991), Şerhu’l-Akâid, Çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yay.
• TAŞKÖPRÜLÜZÂDE, Ahmed Efendi. (2007), eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d- Devleti’l-Osmâniyye, Çev. Muharrem Tan, İstanbul: İz.
• TOPALOĞLU, Bekir. (1991), Kelâm İlmi, İstanbul: Damla.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya. (2005), İslâm Düşüncesi, İstanbul: Ülken.
• YAKUPOĞLU, Kenan. (2006), Osmanlı Medrese Eğitimi ve Felsefesi, İstanbul: Gökkubbe.
• YAVUZ, Yusuf Şevki. (2002), “Kelâm”, DİA, C.25, ss. 196-203, Ankara: TDV.
• YAZICIOĞLU, M. Sait. (2001), İslâm Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi, Ankara: Akçağ.
• YÜCEER, İsa. (2007), Kelâm Felsefe Uzlaşması, Konya: Tablet.
• WATT, Montgomery. (2010), İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Sarkaç.
• WOLFSON, H. Austryn. (1996), Kelâm Felsefesine Giriş, Çev. Kasım Turhan, İstanbul: Kitabevi.