A General Analysis of the Right to the City from a Theoretical and Legal Perspective

Yıl 2025, Sayı: 85, 153 - 170, 20.07.2025

Eren Akarçay

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1631246

Öz

The right to the city refers to individuals' entitlement to have a say in urban affairs, to transform cities, and to participate in urban life on the basis of equality and justice. Additionally, the aforementioned right today functions not only as a legal instrument that enables individuals to develop their social identities, but also holds a significant place in modern societies as a supranational human right that grants individuals the ability to engage in both the physical and social dimensions of urban life. Moreover, the right to the city has evolved throughout its historical development through various supranational legal documents, and its current form has been shaped in particular by international and regional legal instruments such as the European Urban Charter and the Universal Declaration of Human Rights, which have contributed significantly to the development of this right. Thus, the right to the city has acquired an institutional and enforceable character from a legal perspective. The main objective of this study, titled “A General Analysis of the Right to the City from a Theoretical and Legal Perspective”, is to analyze the right to the city within the scope of human rights and within the framework of international and regional legal regulations, by analyzing its historical roots, its development in the international arena, and its significance from both a theoretical and legal standpoint. In this regard, the study has been developed based on research and review literature, aiming to examine both the legal content and social dimensions of the right to the city, thereby contributing to research on human rights, public administration, and urbanization policies. Finally, this study is a qualitative research and has been conducted using the document analysis method.

Anahtar Kelimeler

City , Right to the city , Urban rights , Human rights , Collective rights.

Teorik ve Hukuki Açıdan Kent Hakkı Üzerine Genel Bir Analiz

Öz

Kent hakkı, bireylerin kentlerde eşitlik ve adalet temelinde söz sahibi olma, kentleri dönüştürme ve kentsel yaşama katılım hakkını ifade etmektedir. Bununla birlikte adı geçen hak, günümüzde bireylerin kentsel yaşamın hem fiziksel hem de toplumsal boyutlarına müdahil olma hakkı olarak modern toplumlarda önemli bir ulusalüstü insan hakkı kategorisinde yer almasının yanı sıra onların toplumsal kimliklerini geliştirmesine olanak tanıyan hukuksal bir araç işlevi de görmektedir. Ayrıca kent hakkı, ortaya çıktığı tarihsel süreç içerisinde birtakım ulusalüstü hukuki belgelerle evrilerek bugünkü halini almış ve özellikle Avrupa Kentsel Şartı’yla İnsan Hakları Evrensel Bildirisi gibi milletlerarası veya bölgesel hukuki belgeler, bu hakkın gelişimine katkıda bulunmuştur. Böylelikle kent hakkı, hukuksal açıdan kurumsal ve uygulanabilir bir niteliğe sahip olmuştur. “Teorik ve Hukuki Açıdan Kent Hakkı Üzerine Genel Bir Analiz” başlıklı bu çalışmanın hazırlanmasındaki esas amaç; kent hakkını insan hakları kapsamında, milletlerarası ve bölgesel hukuki düzenlemeler çerçevesinde teorik ve hukuki açıdan ele alarak bu hakkın tarihsel kökenlerini, uluslararası alandaki gelişimini ve önemini genel bir biçimde analiz etmektir. Bu doğrultuda çalışma, araştırma ve inceleme eserlerinden yararlanılarak oluşturulmuş ve çalışmayla kent hakkının hukuki içeriğiyle sosyal boyutları incelenerek insan hakları, kamu yönetimi ve kentleşme politikalarına ilişkin araştırmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır. Son olarak bu çalışma, nitel bir çalışma olup, doküman analizi yöntemiyle hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kent , Kent hakkı , Kentli hakları , İnsan hakları , Kolektif haklar.

Kaynakça

• Akarçay, E. (2025). Sosyal devlet ilkesi ve 1961 Anayasası (1. Baskı). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Akkoyunlu Ertan, K. (1997). Kentli hakları. Amme İdaresi Dergisi, 30(3), 31-48.
• Akkoyunlu Ertan, K. (2008a). Kent hakkı üzerine düşünceler. Amme İdaresi Dergisi, 41(4), 125-141.
• Akkoyunlu Ertan, K. (2008b). Kentli hakları ve kente karşı suç bağlamında kentli etiği. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), 20, 1-22.
• Attoh, K. A. (2011). What kind of right is the right to the city?. Progress in Human Geography, 35(5), 669-685.
• Aybay, R. (2015). İnsan hakları hukuku (2. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bayındırlık ve İskân Bakanlığı. (2009). Kentleşme şûrası 2009: Kentlilik bilinci, kültür ve eğitim komisyonu raporu. Erişim Adresi: https://webdosya.csb.gov.tr/db/kentges/editordosya/kitap9.pdf, (E.T.: 17.11.2024).
• Birinci, G. (2017). İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin kısa tarihi I: Milletler Cemiyeti’nden Birleşmiş Milletler’e. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 7(2), 50-81.
• Bozkurt, Y. (2014). Yerel demokrasi aracı olarak Türkiye’de kent konseyleri: Yapı, işleyiş ve sorunlar. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40, 229-239.
• Brown, A. ve Kristiansen, A. (2009). Urban policies and the right to the city. Erişim Adresi: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000178090, (E.T.: 10.11.2024).
• Budak, B. (2018). Paris Komünü’ndeki demokrasinin analizi. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 140-155.
• Corbusier, L. (2009). Atina Anlaşması (A. Yörükân, Çev.) (1. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çakır, E. M. (2020). Üçüncü kuşak hak olarak kalkınma hakkının gelişimi ve sorunları. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 21(46), 160-177.
• Çüçen, A. K. (2011). İnsan hakları (1. Baskı). Bursa: MKM Yayıncılık.
• Dinçer, Ö. (2016). Sürdürülebilir kentleşme tartışmaları ve kent hakkı. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(10), 73-84.
• Emini, M. E. (2004). Hak kavramı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 203-216.
• Erbay, Y., Arapgirlioğlu, K. ve Alataş, Z. (2023). Yenilenen Avrupa Kentsel Şartı ve belediyeler (1. Baskı). İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Gemalmaz, M. S. (1990). Ulusalüstü insan hakları hukuku. İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, 15(18), 155-164.
• Geray, C. (1998). Kentsel yaşam kalitesi ve belediyeler. Türk İdare Dergisi, 70(421), 323-345.
• Gökpınar, M. (2015). Bir kavram olarak insan hakları ve çeşitli açılardan sınıflandırılması. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 120, 11-72.
• Gönüllü, G. (2014). Çevresel-kentsel hakların gelişimi: Dünyada ve Türkiye’de kentsel haklar. İnsan Hakları Yıllığı, 32, 31-52.
• Gözler, K. (2012). Hukuka giriş (9. Baskı). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gözler, K. (2025). İnsan hakları hukuku (6. Baskı). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Güler, M. (2011). Kentsel haklar, kapitalizm ve katılım. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(1), 49-71.
• Harvey, D. (2008). The right to the city. Erişim Adresi: https://newleftreview.org/issues/ii53/articles/david-harvey-the-right-to-the-city, (E.T.: 09.11.2024).
• Harvey, D. (2013). Asi şehirler: Şehir hakkından kentsel devrime doğru (A. D. Temiz, Çev.) (1. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2016). Kent deneyimi (E. Soğancılar, Çev.) (1. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Hayta, Y. (2016). Kent kültürü ve değişen kent kavramı. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 165-184.
• Hekimoğlu, M. M. (2003). İnsan haklarının tarihsel perspektif içerisindeki gelişimi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 73-92.
• Kaboğlu, İ. Ö. (1997). İnsan hakları. J. Baysal (Ed.), Çağdaş toplum değerleri içinde (ss. 13-44) (1. Baskı). İstanbul: Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Yayınları 11.
• Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı (2019-2023): Kentsel yaşam kalitesi özel ihtisas komisyonu raporu (1. Baskı). Ankara: Kalkınma Bakanlığı Yayınları.
• Kapani, M. (1993). Kamu hürriyetleri (7. Baskı). Ankara: Yetkin Yayınları.
• Karakuzulu, Z. (2011). Sürdürülebilir kentler ve kasabalar, yerel gündem 21 ve Bursa örneği. A. Özçağlar vd. (Ed.), Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu bildiriler kitabı içinde (ss. 397-406) (1. Baskı). Ankara: Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Karasu, M. A. (2008). Kentli haklarının gelişimi ve hukuki boyutları. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 78, 37-52.
• Kaya, Y. (2018). İklim değişikliğine karşı kentsel kırılganlık: İstanbul için bir değerlendirme. International Journal of Social Inquiry, 11(2), 219-257.
• Keleş, R. (2021). Kentbilim terimleri sözlüğü (3. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
• Koçak, H. (2009). Coğrafi bilgi sistemlerinin kentsel yaşam kalitesinin yükseltilmesine etkileri üzerine bir değerlendirme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 141-147.
• Korkut, H. ve Öner, Ş. (2021). Küreselleşme sürecinde kentli haklarının uluslararası metinlere yansıması. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 16(56), 910-942.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson-Smith, Transl.) (1st Edition). Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell.
• Lefebvre, H. (2013). Kentsel devrim (S. Sezer, Çev.) (1. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi (I. Ergüden, Çev.) (1. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Mutlu, A. (2002). Avrupa Peyzaj Sözleşmesinin kentli hakları bakımından önemi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 11(3), 33-58.
• Mutlu, A. (2020). Kenti anlamak: Kent kültürü sorunu ve politikası (1. Baskı). Ankara: Palme Yayıncılık.
• Mutlu, A., Reyhan, H. ve Doğan, H. H. (2016). Kentleşme (1. Baskı). Ankara: Palme Yayıncılık.
• Olgun, H. (2010). Ütopya’dan distopya’ya “Modern şehircilik” ve kritiği. İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, 1(1), 96-111.
• Öndül, H. (2008). Kentli haklarının kavramsal temelleri. Erişim Adresi: https://www.ihd.org.tr/kentlhaklarinin-kavramsal-temeller/, (E.T.: 09.11.2024).
• Önkal, G. ve Sümer, O. (2013). Kentsel dönüşüm, dönüşen yurttaşlık ve kent hakkı. A. Demirci, İ. Parlak ve N. Değirmenci (Ed.), Siyaset bilimi araştırmaları teori ve Türkiye uygulamaları içinde (ss. 101-126) (1. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Özbek, M. (2002). Kentsel mekân, toplum, bilişsel harita ve planlama. D. İncedayı (Ed.), Çevre tümdür (Çok boyutlu bir olguya bütüncü bakış) içinde (ss. 175-208) (1. Baskı). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Özcan, S. (2023). Felsefi temelleri bakımından iki farklı hak anlayışı: Mill ve Kuçuradi’nin düşüncesinde hak kavramı. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar Dergisi, 16(2), 1-34.
• Özdemir Metlioğlu, S. (2021). Kentte insan hakları ve kent hakkı. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(40), 2731-2743.
• Pallemaerts, M. (1997). Stockholm’den Rio’ya uluslararası çevre hukuku: Geleceğe doğru geri adım mı? (B. Duru, Çev.). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 52(1), 613-632.
• Pektaş, E. K. ve Akın, F. (2010). Avrupa Kentsel Şartları perspektifinde bir kentli hakkı olarak “Katılım hakkı” ve Türkiye. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(2), 23-49.
• Purcell, M. (2002). Excavating Lefebvre: The right to the city and its urban politics of the inhabitant. GeoJournal, 58, 99-108.
• Razavizadeh, N. ve Azimi Hashemi, M. (2012). Urban charter codification: The experience of Islamic city of Mashhad. OIDA International Journal of Sustainable Development, 3(11), 89-104.
• Saatci, S. (2021). Kent hakkı. E. Akyüz (Ed.), Farklı boyutlarıyla kent ve kentleşme içinde (ss. 130-151) (1. Baskı). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Sadıç, V. (2023). İnsan haklarında gelişimin son halkası: Kentli hakları. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(1), 373-387.
• Sadri, H. (2013). Kent hakkından kentte insan haklarına. S. Kalem Berk ve P. Uyan Semerci (Ed.), Kentsel dönüşüm ve insan hakları içinde (ss. 73-85) (1. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sur, A. M. (1993). İnsan hakları kavramındaki gelişmeler. İzmir Barosu Dergisi, 3, 40-45.
• Szpak, A. (2016). Right to the city as a new paradigm within the concept of human security. Polish Political Science Yearbook, 45, 367-381.
• Şakacı, B. K. (2009). Unutulan bir sosyalist deneyim: Paris Komünü. Toplum ve Hekim Dergisi, 24(4-5), 245-250.
• Taştekin, A. (2020). Kentli hakları bağlamında kentsel güvenlik hakkı. Econharran Harran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(5), 47-65.
• Tekeli, İ. (2002). İnsan haklarının yerleşmeye ve mekana ilişkin boyutları üzerine. F. Yıldırım (Ed.), İnsan, çevre, kent. içinde (ss. 15-29) (2. Baskı). İstanbul: Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi Yayınları.
• Tekeli, İ. (2011). Kent, kentli hakları, kentleşme ve kentsel dönüşüm (1. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Topal, A. K. (2004). Kavramsal olarak kent nedir ve Türkiye’de kent neresidir?. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 276-294.
• Toprak, Z. (2003). Yenilikçi-düşünen kentler ve toplumsal ilişkiler. Türkiye Belediyeler Birliği İller ve Belediyeler Dergisi, 2, 14-15.
• Toprak, Z. (2016). Kent yönetimi ve politikası (9. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Tuğaç, Ç. (2018). İnsan hakları temelinde kentli haklarına ilişkin uluslararası çalışmaların Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Sözleşmeleriyle ilişkisi. İnsan Hakları Yıllığı, 36, 31-74.
• Tuğaç, Ç. (2020). Avrupa Kentsel Şartı’ndan Avrupa Yeşil Sözleşmesi’ne: Avrupa’da kentsel politikaların gelişim süreci ve geleceği. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 19(1), 225-267.
• Turhan, A. (2013). İnsan hakkı kuşakları arasındaki tamamlayıcılık ilişkisi. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 357-378.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük (10. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye Barolar Birliği. (2014). Uluslararası çevre koruma sözleşmeleri (2. Baskı). Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
• Türkiye Belediyeler Birliği. (2023). Avrupa Kentsel Şartı III (2023): Dönüşümler çağında kentsel yaşam. Erişim Adresi: https://www.tbb.gov.tr/File/ContentFile/401/Avrupa Kentsel Şartı-III.pdf, (E.T.: 16.11.2024).
• Yahyagil, M. Y. (1998). Kentlerin kültürün gelişmesindeki etkileri. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 25, 105-120.
• Yücel, Y. F. (2010). Hak ve menfaatler üzerine bir inceleme. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 91, 335-357.
• Zengin, N. (2023). Stockholm Bildirgesi’nden günümüze çevre bilinci, kentsel dönüşüm ve koruma bağlamında Mersin kentinde bir araştırma. G. Sandal Erzurumlu (Ed.), Kentsel tasarım öğelerine mimari bakış içinde (ss. 160-201) (1. Baskı). Ankara: BİDGE Yayınları.