AVARIZ DEFTERLERİNE GÖRE XVII. YÜZYILDA KÜTAHYA

Yıl 2016, Sayı: 48, 199 - 232, 28.04.2016

Meltem Aydın

Öz

Osmanlı Devleti’nde klasik dönem
olarak bilinen XV ve XVI. yüzyıllarda vergi yükümlüsü halkı tespit etmek
amacıyla yapılan sayımların sonuçları tahrir defterlerine kaydedilirdi. XVI.
yüzyılın sonlarından itibaren uzun süren savaşlar ve iç isyanların bir sonucu
tımar sistemi hızla çökünce klasik tahrir uygulaması sona erdi. O zamana kadar
olağanüstü hallerde alınan avarız vergisi sürekli hale geldi. Yapılan avarız
sayımlarının kaydedildiği defterler Osmanlı iskân ve nüfus yapısının
araştırılması bakımından oldukça önemli istatistikî bilgiler içermektedir. Bu
çalışmada 1622-1676 yıllarına ait avarız defterlerine dayalı olarak, Anadolu
Beylerbeyliğinin merkezi olan Kütahya sancağı, merkez kazası ile nahiyelerinin
iskân ve nüfus yapısı ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Avarız, Kütahya, Anadolu Beylerbeyliği

KÜTAHYA ACCORDING TO AVARIZ DEFTERS IN THE XVII. CENTURY

Öz

The results of the censuses, which were made in
order to determine taxpayers, had been recorded on the tahrir defters in the
Ottoman State in the XV and XVI. centuries known as classical era. The
classical tahrir application was abandoned after rapid collapse of the manorial
system because of the long standing wars and revolts since the end of XVI.
century. The State started to collect the avarız taxes as a continuous or
annual tax whereas the avarız taxes had been collected in exceptional
circumstances up until that time. The avarız defters on which the censuses were
recorded has important statistical information in the sense of examination of
the structure of inhabiting and population in the Ottoman State. In this study,
it is aimed to investigate the structure of inhabiting and population of the
Sanjak of Kütahya, central district and sub-districts of the Kütahya Sanjak
where was the center of the Anatolian State based on the avarız defters in the
years of 1622-1676.    

Anahtar Kelimeler

Avarız Defters, Kütahya, Anadolu State

Kaynakça

• BOA, DMKF 27429 Numaralı Kütahya İcmal Avarız Defteri.
• BOA, KK 2693 Numaralı Kütahya İcmal Avarız Defteri.
• BOA, MAD 2498 Numaralı Kütahya Mufassal Avarız Defteri.
• 82 Numaralı Mühimme Defteri (1026-1027), (2000): (Haz. YILDIRIM H.O., ATİK V., CEBECİOĞLU M., ÖZYURT A., SERİN M., YAVUZ F., YEKELER N.) Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) I, (1993): Kütahya, Kara-Hisâr-i Sâhib, Sultan-önü, Hamîd ve Ankara Livaları, (Haz. ÖZKILINÇ A., COŞKUN A., ÇALIK S., KARAZEYBEK M., SİVRİDAĞ A., YÜZBAŞIOĞLU M.), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• AKGÜNDÜZ A. (2006). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, I, İstanbul.
• BARKAN Ö. L. (1997). Avarız, MEB, İslâm Ansiklopedisi, II, Eskişehir, (13-19).
•  (2001). Osmanlı Malî Sayımları Üzerine Araştırma, Çev. Mehtap Özdeğer, İstanbul Üni. İktisat Fak. Mecmuası, Cilt, 51, S. I. İstanbul, (13-24).
• BAYARTAN M. (2009). Osmanlıdan Günümüze Kütahya Şehrinin Yapı Taşları: Mahalleler. İstanbul Üni. Edebiyat Fak. Coğrafya Böl. Coğrafya Dergisi, Sayı.18, İstanbul, (57-70).
• BEHAR C. (2000). Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Editör: Halil İnalcık, Şevket Pamuk, Başbakanlık Devlet İstatistik Ens. Ankara, (61-72).
• BEŞİRLİ M. (2010). Vakıf Kurumunun Önemi ve Tokat’ta Hamza Bey Evkafı Üzerine Bazı Bilgiler, History Studies, Volume 2/1, (32-44).
• BOSTAN M. H. (2002). XVII. Yüzyıl Avarız ve Cizye Defterlerine Göre Of Kazasının Nüfusu ve Etnik Yapısı, XIV. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler, Cilt 2/1. Ankara, (413-429).
• ÇAKAR E.- KARA F. (2005). 17. Yüzyıl Ortalarında Arapgir Sancağında İskân ve Nüfus (1643 Tarihli Avarız-Hâne Defterine Göre), Fırat Üni. Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), Elazığ. (385-412).
• ÇAKIR İ. E. (Summer 2009). 1642 Tarihli Avarız Defterine Göre İspir Sancağı, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 2/8, (109-122).
•  (Güz 2010). Uşak Kazası (1676 Tarihli Avârız Defterine Göre), OTAM, 28, (27-47).
• ÇELİK Ş. (2007). 1070-1071/1659-1660 Tarihli Avârız Defterine Göre XVII. Yüzyıl Ortalarında Turgutlu kazası, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 16, İstanbul (33-66).
• DEMİR A. (2012). 1642 Tarihli Avarız Defterine Göre Koğans Kazası, Gaziantep Üni. Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2), Gaziantep, (505-529).
• DEMİRCİ S. (2012). Karaman Eyaleti Niğde Livâsı Avârızhâneleri Üzerinde Bazı Düşünceler, 1620-1700, History Studies: International Journal of History, Volume 4/2, (135-148).
•  (2012). XVII. Yüzyılda Trabzon Eyaletinin İdarî Taksimatı ve Vergilendirilebilir Nüfus: Giresun, Keşap, Kürtün ve Yavabolu Nam-ı Diğer (Görele) Kazâları Örneği, Süleyman Demirel Üni. Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, 2012/1, Sayı 15, Isparta, (15-29).
• DEVELİOĞLU F. (1982). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara.
• ELİBOL N. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları, Süleyman Demirel Üni. İktisadi ve İdari Bilimler Fak. Dergisi, Cilt 12, Sayı:2 Isparta, (135-160).
• ERTÜRK V. (Güz 2013). 1642 Tarihli Avarız Defterine Göre Vize Sancağı Kazaları, EKEV Akademi Dergisi, Yıl 17 Sayı 57, Erzurum, (209-232).
• FAROQHI S. (1997). İktisat Tarihi, 17. ve 18. Yüzyıllar, Türkiye Tarihi 3, Osmanlı Devleti 1600-1908, İstanbul, (190-216).
•  (2004). Krizler ve Değişim 1590-1699, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. 2, İstanbul, (545-743).
• GÖKÇE T. (Temmuz 2005). Osmanlı Nüfus ve İskân Tarihi Kaynaklarından “Mufassal-İcmal” Avarız Defterleri ve 1701-1709 Tarihli Gümülcine Örnekleri, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt XX, Sayı 1, (71-134).
•  (Aralık 2007). 1695 Tarihli Mufassal Avârız Defterine Göre Filibe Kazasında Nüfus ve Yerleşme Düzeni, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt XXII, Sayı 2, (53-107).
• GÖYÜNÇ N. (1979). Hane Deyimi Hakkında, İstanbul Üni. Edebiyat Fak. Tarih Dergisi, S. 32, İstanbul, (331-348).
• İLGÜREL M. (1993). Celâli İsyanları, TDV İslâm Ansiklopedisi, VII, İstanbul, (252-257).
• İNBAŞI M. (2001). 1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Erzurum Şehri, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı IV, İstanbul, (9-32).
•  (2007). Bayburt Sancağı (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre), Atatürk Üni. Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, Cilt 10/1, Erzurum, (89-118).
• İPŞİRLİ M.(1991). Avarız Vakfı, TDV İslâm Ansiklopedisi, IV, İstanbul, (109).
• İŞBİLİR Ö. (2007). Nüzül, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, İstanbul, (311-312).
• KOÇ Y. (2007). Nüfus, Osmanlı Dönemi, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, İstanbul, (294-299).
• KÜÇÜK L. (2007). Osmanlı Vergi Hukukunda Avarız Kavramı ve Avarızın İdaredeki Rolü, Ankara Üni. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• KÜPELİ, Ö. (2012). Klasik Tahrirden Avârız Tahririne Geçiş Sürecinde Tipik Bir Örnek: 1604 Tarihli Manyas Kazası Avârız Defteri, Belgeler, Cilt 32, S. 36, (113-199).
• McGOWAN B. (2010). Economic Life in Ottoman Europe Taxation Trade and The Struggle for Land 1600-1800, Cambridge Uni. Press.
• ORAT J. A. (2012). Avârız Vergisi Üzerine Bir Çalışma: 18. Yüzyıl Başlarında Ankara Uygulamaları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 5 Sayı.22 (219-232).
• ÖKE M. K., DEMİRCİOĞLU S., BİLGİN S. (2006). Tarihin Tanıklığında Evliya Çelebi’nin Kütahya’sı (Belgeler), İstanbul.
• ÖNTUĞ M. M. (2003). XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Balıkesir Şehrinin Fizikî, Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Selçuk Üni. Sosyal Bilimler Ens. Basılmamış Doktora Tezi, Konya.
• ÖZ M.-ACUN F. (2008). Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları VII, Karahisar-ı Şarkî Sancağı Mufassal Avârız Defteri (1642-43), Ankara, TTK.
• ÖZCAN A. (2010). Şahincibaşı, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII, (277-278) İstanbul.
• ÖZEL O. (2000). Avarız ve Cizye Defterleri, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Editör: Halil İnalcık, Şevket Pamuk, Başbakanlık Devlet İstatistik Ens. Ankara, (33-50).
• ÖZTÜRK T. (2008). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısı Trabzon Sancağı Nüfus Tespitinde Avarız ve Cizye Defterlerinin Kullanılabilirliği, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı 5, (93-112).
• POLAT S. (Yaz 2013). Osmanlı Taşrasında Bir Celâli Yıkımının İzleri: Tavil Halil’in Kütahya (Kazaları) Baskını ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları, Akademik Bakış, VI/12, (35-50),
• SAHİLLİOĞLU H. (1991). Avarız, TDV İslâm Ansiklopedisi, IV, (108-109) İstanbul.
•  (1989). Akçe, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul, (224-227).
• ŞAHİN İ. (2006). Nahiye, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII, İstanbul. (307).
• UZUN A. (2006). İstanbul’un İaşesinde Devletin Rolü: Ondalık Ağnam Uygulaması,(1783-1857), Ankara.
• UZUN E. (2008). XVII. Yüzyıl Anadolu İsyanlarının Şehirlere Yayılması; Sosyal ve Ekonomik Hayata Etkisi, Ankara Üni. Sosyal Bilimler Ens. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• UZUNÇARŞILI İ. H. (1932). Kütahya Şehri, İstanbul.
• VARLIK, M. Ç. (1980). XVI. Yüzyılda Kütahya Sancağı, Atatürk Üni. Basılmamış Doçentlik Tezi. Erzurum.
•  (1991). Anadolu Eyaleti, TDV İslâm Ansiklopedisi, III, İstanbul, (143-144).
•  (1996). Germiyanoğulları, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIV, İstanbul, (33-35).
•  (2002). Kütahya, TDV İslâm Ansiklopedisi, XVI, Ankara, (580-584).
• Tavşanlı Belediyesi 2011 Yılı Faaliyet Raporu, www.tavsanli.bel.tr.
• www.bigpara.com/ 16.03.2016.