OSMANLI MODERNLEŞMESİ VE EDEBİYAT

Yıl 2007, Sayı: 18, - , 20.06.2015

Ali Budak

Öz

The first movements towards the modernization in Ottoman thought have been witnessed at the beginning of the 18th century. In this period when the new western values have been shaped under the military, political and executive targets, the tendency for the positive sciences has been crystallized and many essential books have been translated respectively.The first decades of the 18th century, which has been depicted as the wakening in Turkish Enlightenment, naturally, has been the beginning of the process which penetrate many European components from the architecture to home garden decoration, from the food and beverage to the wearing. Thus, firstly Court and the street have been confronted with the gradual transformation. This great transformation is supposed to be reflected in literature as the mirror of the life. Especially the poetry has exceeded the traditional boundaries since the Tulip Revolution. In this study, firstly, modernization process will be analyzed within the extent of Europe and Ottoman comparatively and the explained its reflections on the literature with different dimensions

Anahtar Kelimeler

Modernity, modernization, Europe and modernization, Ottoman and modernization, literature and modernization, Enlightenment, west, reform

OSMANLI MODERNLEŞMESİ VE EDEBİYAT

Öz

Osmanlı düşüncesinde modernleşmeye zemin oluşturabilecek ilk kıpırdanışlar 18. yüzyıl başlarında görülmektedir. Yeni batı değerlerinin askerî, siyasî ve idarî hedefler olarak şekillenmeye başladığı bu dönemde, pozitif bilimlere doğru bir eğilim de belirginleşmiş, bir çok temel eser birbiri ardına çevrilmiştir. Türk aydınlanmasında bir uyanış devri olarak nitelendirilebilecek olan 18. yüzyılın ilk çeyreği, tabiatıyla, mimariden ev ve bahçe dekorasyonuna, yiyecek içecekten kılık kıyafete birçok Avrupaî unsurun hayatımıza girdiği bir sürecin de başlangıcı olmuştur. Böylece, önce Saray, sonra sokak, dalga dalga değişmeye ve dönüşmeye yüz tutmuştur. Bu rüzgârdan, bir bakıma hayatın aynası demek olan edebiyatın etkilenmemesi düşünülemezdi. Lale Devri’nden itibaren özellikle şiir geleneksel sınırları epeyce zorlamıştır.Bu çalışmada, modernleşme, önce, Avrupa ve Osmanlı eksenlerinde ayrı ayrı değerlendirilecek, sonra da edebiyata nasıl yansıdığı sorusuna yanıt aranacaktır

Anahtar Kelimeler

Modernite, Modernleşme, Avrupa ve Modernleşme, Osmanlı ve Modernleşme, Edebiyat ve Modernleşme, Aydınlanma, batı, reform

Kaynakça

• Adıvar, A.Adnan; (1982), Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul.
• Akün, Ömer Faruk; (1994), “Divan Edebiyatı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 9, İstanbul.
• Akyüz, Kenan;(1979), Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860–1923) I, Ank. 3. baskı.
• Andrews, Walter G.;(2000), Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, İst. , İletişim.
• Berkes, Niyazi;(1978), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İst., Doğu-Batı.
• Bilgegil, M. Kaya; (1975), “Hüsn ü Aşk’a Dair”, Şeyh Galip, Hüsn ü Aşk,
• Haz. Orhan Okay-Hüseyin Ayan, İst., Dergah Yayınları. Budak, Ali; (2004), Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını:
• Münif Paşa, İst. , Kitabevi. Cevdet Paşa, Tarih, C: VIII, s. 446–449. Çiğdem, Ahmet; (1997), Aydınlanma Düşüncesi, İst., İletişim Yayınları.
• D’ohsson, M. De M.: XVIII. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Âdetler, İst. , Tercüman 10001 Temel Eser.
• Demir, Ömer; (1992), Bilim Felsefesi, İstanbul.
• Demir, Remzi; (2001), Osmanlı’da Bilimsel Düşüncenin Yapısı, Ankara, Epos Yayınları.
• Demirhan, Ahmet; (1992), Modernlik, İstanbul.
• Gibb, E.J.W.; (1999), Osmanlı Şiir Tarihi, Tercüme. Ali Çavuşoğlu, C: III- V, Ankara.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin;(1992), “Tanzimat Öncesi ve Tanzimat Dönemi
• Osmanlı Bilim ve Eğitim Anlayışı”, 150. Yılında Tanzimat, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara, TTK. İnaç, Hüsamettin; (2005), AB’ye Entegrasyon Sürecinde Türkiye’nin Kimlik
• Problemleri, Ankara, Adres Yayınları. İnalcık, Halil; (2005), “ Osmanlı Tarihi Üzerinde Kamuoyunu İlgilendiren
• Bazı Sorular” Doğu Batı, Makaleler I, Ankara. İnalcık, Halil : “Padişah”, İslam Ansiklopedisi, C: IX, İstanbul, MEB, s. 491–495. İnalcık, Halil; (2005), “Kültür Ekileşimi, Küreselleşme”, Doğu Batı Makaleler I, Ankara.
• İnalcık, Halil; (1992), “Some Remarks on the Ottoman Turkey’s
• Modernızatıon Process”, Transfer o Modern Science & Technology To The Muslım World, Haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, İst., İRCİCA, Jearniere, Abel; (1994), “Modernite Nedir?”, Çev. Kilmün Tutal, Modernite
• Versus Postmodernite, Derleyen: Mehmet Küçük, Ankara, Vadi Yayınları. Kaplan, Mehmet; (1971), Tevfik Fikret; Devir-Eser-Şahsiyet, , İst.
• Karal, Enver Ziya; (1988), Osmanlı Tarihi, C: V, Ank. , TTK.
• Karal, Enver Ziya; (1999), “Tanzimattan Evvel Garplılaşma Hareketleri ( 1718-1839), Tanzimat I , Komisyon, ikinci baskı, İst. , MEB.
• Katip Çelebi; (1306), Mizânü’l-Hak fi İhtiyâri’l- Ahakk, İst.
• Koçi Bey Risalesi, Ebuzziya basımı. Kur’an-ı Kerim, Enfâl, 60. Levend, Agâh Sırrı; (1980), Divan Edebiyatı, 3. basım, İst.
• Levend, Agâh Sırrı; (1988), Türk Edebiyatı Tarihi, C: I, 3. baskı, Ank. TTK.
• Lewis, Bernard; (1984), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Ank. TTK.
• Mehmed Esad; (1896), Mir’ât-ı Mühendishane, İst..
• Özkaya, Yücel; (1985), XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı
• Toplum Yaşantısı, Ank. , Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını. Özön, Mustafa Nihad; (1941), Son Asır Türk Edebiyatı, İst. Maarif Matbaası.
• Öztuna, Yılmaz; (1977), “Osmanlı İmparatorluğu”, Türk Ansiklopedisi, C. XXVI, Ank. , MEB.
• Öztuna, Yılmaz; (1976), “Mahmud I”, Türk Ansiklopedisi, C:23, Ank. , MEB, s. 157–160.
• Pala, İskender; (2003), “Lâle Devri’nde Edebiyat”, TDV. İslam
• Ansiklopedisi, C: 27, Ankara. Tacan, Necati; (1999), “ Tanzimat ve Ordu “,Tanzimat I, C:I, Komisyon, ikinci baskı, MEB.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi; (1976), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 4. basım, İst..
• Tanpınar, Ahmet Hamdi; (1977), “Nedim’e Dair Bazı Düşünceler”, Edebiyat
• Üzerine Makaleler, ikinci baskı, Haz. Zeynep Kerman, İst.. Tayarzade Ata: Tarih, C:III. Tekeli, Sevim - Kâhya Esin - Dosay Melek - Demir, Remzi vd.;(1999), Bilim
• Tarihine Giriş, Ankara, Nobel. Tekeli, İlhan; (2002), “Türkiye’de Siyasal Düşüncenin Gelişimi Konusunda
• Bir Üst Anlatı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C: 3, Modernlmeşme ve Batıcılık, İst., İletişim, s. 19-42. Ubucini, F. H. A. : Türkiye Mektupları, C: I, Tercüman 1001 Temel Eser.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, C: II, Ank. TTK, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, C:IV (II), s. 553–568. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ank. , TTK Basımevi.
• Ülken, Hilmi Ziya; (1979), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İst. Ülken
• Yayınları, İkinci baskı. Wellek, R. - Warren, A. (1983), Edebiyat Biliminin Temelleri, Çev. Ahmet Edip Uysal, Ank., s. 123 -147.
• Yücel, V Hasan Âlî; (1938), “Tarihimizde Bir Fecr-i Kâzip ve Nedîm”,
• Pazartesi Konuşmaları, Ank., s. 220-226.