20.OSMANLI DEVLET VE EKONOMİ DÜZENİNDE DEĞİŞİM: KEMANKEŞ KARA MUSTAFA PAŞA LÂYİHASI

Yıl 2015, Sayı: 43, 0 - 0, 20.06.2015

Harun Şahin

Öz

ABSTARCT:From the end of the XVIth century, Ottomans has undergone significant change and transformation in the classical state, the economy and social order. This situation noticed by Ottoman bureaucrats and intellectuals is expressed with the concept 'ihtilâl' and 'infiâl'. Important projects and pamphlets which emphasize change and transformation in Ottoman traditional layout were prepared. One of these works is the project of Kemankeş Kara Mustafa Pasha, Ottoman Grand Vizier. Kemankeş Kara Mustafa Pasha who assumed an important role in government service made significant reforms in administrative, financial and military areas. The Grand Vizier strengthened the army by following the classical Ottoman politics, performed cadastral works in the states, tried to ensure tax fairness, put the state budget in order, tried to ensure price stability, followed a policy of traditional provisionalism, increased revenue and decreased expenses. Kemankeş Kara Mustafa Pasha Project were studied in relation to the developments occurring after XVIth century and economic issues in the project were evaluated in this study

Anahtar Kelimeler

Kemankeş Kara Mustafa Pasha, Ottoman Empire, Project, Reform, Nasihat-nâme

20.OSMANLI DEVLET VE EKONOMİ DÜZENİNDE DEĞİŞİM: KEMANKEŞ KARA MUSTAFA PAŞA LÂYİHASI

Öz

XVI. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı klâsik devlet, ekonomi ve toplum düzeninde önemli değişim ve dönüşümler yaşanmıştır. Osmanlı bürokrat ve aydınlarınca da farkedilen bu durum, “ihtilâl” ve “infiâl” kavramlarıyla ifade edilmiştir. Osmanlı geleneksel düzeninde değişim ve dönüşümü ön plana çıkaran önemli lâyiha ve risaleler hazırlanmıştır. Bu eserlerden biri de Osmanlı sadrazamlarından Kemankeş Kara Mustafa Paşa Lâyihası’dır. Devlet hizmetinde önemli görevler üstlenen Kemankeş Kara Mustafa Paşa, idari mali ve askeri sahalarda önemli ıslahatlar yapmıştır. Sadrazam, klâsik Osmanlı siyaseti takip ederek orduyu güçlendirmiş, eyaletlerde tahrir çalışmaları yaptırmış, vergi adaletini sağlamaya çalışmış, devlet bütçesini düzene koymuş, fiyat istikrarını sağlamaya çalışmış, geleneksel iaşe politikası izlemiş ve gelirleri arttırıp giderleri azaltmıştır. Bu çalışmada Kemankeş Kara Mustafa Paşa Lâyihası, XVI. yüzyıl sonrasında meydana gelen gelişmelerle ilişkilendirilerek incelenmiş ve lâyihada temas edilen iktisadi meseleler değerlendirilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Kemankeş Kara Mustafa Paşa, Osmanlı İmparatorluğu, Lâhiya, Reform, Nasihat-nâme

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa (1995), Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası – Celali İsyanları, Ankara.
• __________ (1955) “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”, AÜDTCF Dergisi, Cilt XIII, Sayı 1–2 (Mart–Haziran), s.27–51.
• Barkan Ö. Lütfi (1944), Osmanlı İmparatorluğunun Teşekkülü Meselesi, Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, Ankara.
• __________ (1970), “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, Cilt: XXXIV, s.565–573.
• __________ (1945), “Osmanlı İmparatorluğu Teşkilat ve Müesseseleri’nin Şer’iliği Meselesi”, Hukuk Fakültesi Mecmuası, XI/3–4, s.203–224.
• Berkes, Niyazi (1972), Ekonomik Tarih ve Teori İlişkileri Açısından Türkiye’de Ekonomik Düşünün Evrimi, Türkiye’de Okutulan
• İktisat Üzerine, Der: Fikret Görün, Ankara. İpşirli, Mehmet (2002), “Osmanlı Esas Yapısının Bozulması ve Islahı Çalışmaları Üzerine Bazı Gözlemler”, Türkler
• Ansiklopedisi, Cilt:9, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. Köprülü, M. Fuad (2009), Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (1984), “1624 Sikke Tashihinin Ardından Hazırlanan Narh Defterleri”, Tarih Dergisi, Sayı:34, s.123– 1
• __________ (2006), “Narh”, DİA, Ankara, XXXII, s. 390-391.
• Levend, A. Sırrı (1962), “Siyaset-nâmeler”, Belleten, s.167–193.
• Lewis, Bernard (1970), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: M. Kıratlı, Ankara.
• Mardin, Şerif (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyete İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1839–1918)”, Tanzimat’tan Cumhuriyete
• Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 2, İletişim Yayınları, Ankara. Orhonlu, Cengiz (1974), Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti - Habeş Eyaleti, İstanbul.
• Ortaylı, İlber (1996), “Klâsik Çağın Türkiye’de Algılanması”, Oral Sander’e Armağan, Ankara.
• Öz, Mehmet (1997), Osmanlı’da ‘Çözülme’ ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• __________ (1999), “Klâsik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler”, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt:12, Sayı:1, Ankara, s.27–33.
• Özcan, Abdülkadir (2002), “Kemankeş Mustafa Paşa”, DİA, Ankara, XXV, s. 48-50.
• Özvar, Erol (1992), “Osmanlı Tarihini Dönemlendirme Meselesi ve Osmanlı Nasihat Literatürü”, Divan İlmi Araştırmalar, Bilim ve Sanat Vakfı Yayını; 1992/2, Sayı:7, Ayrı Basım, s.135–151.
• Pakalın, M. Zeki (1993), “Narh”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Cilt: II İstanbul.
• __________ (1993), “İltizam”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Cilt: II, İstanbul.
• __________ (1993), “Matbah-ı Âmire”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Cilt: II, İstanbul.
• __________ (1993), “Istabl-ı Âmire”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Cilt: II, İstanbul.
• __________ (1993), “Hazine-i Âmire”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, Cilt: II, İstanbul.
• Pamuk, Şevket (1993), 100 Soruda Osmanlı -Türkiye İktisadi Tarihi 1500–1914, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• Sayar, A. Güner (1986), Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, 1. Baskı, Der Yayınları, İstanbul.
• Shaw, Stanford ( 1982), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Birinci Cilt: Gaziler İmparatorluğu Osmanlı
• İmparatorluğunun Yükselişi ve çöküşü, 1280–1808, Türkçesi: Mehmet Harmancı, e Yayınları, İstanbul.
• Şahin, Harun (2013), “XVI-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Mukâtaa Sisteminde Yönetim ve Örgütlenme”, JASSS (International Journal of Social Science), Volume 6, Issue 6, p. 1019-1037, June 2013.
• Şener, Abdüllatif (1994), Osmanlı Malî Düşüncesinin Çağdaşlaşması, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Uğur, Ahmet (1992), Osmanlı Siyaset-nameleri, Kültür ve Sanat Yayınları, Kayseri.
• Unat, Faik Reşit (1942), “Sadrazam Kemankeş Kara Mustafa Paşa Lâyihası”, Tarih Vesikaları, Birinci Cilt Altıncı Sayıdan Ayrı
• Bası, Maarif Matbaası. Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1984), Osmanlı Devleti Teşkilâtında Kapıkulu Ocakları, I, TTK Yayını, Ankara, s. 611–615.
• __________ (1982), Osmanlı Tarihi, C. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• __________ (1978), “Osmanlı Devleti Maliyesinin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti İç Hazinesi”, Belleten, Cilt:42/165, Ocak, s.67–78.
• Üçok, Coşkun (1944), “Osmanlı Devleti Teşkilatından Tımarlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı:4, s.525–551.
• Yücel, Yaşar (1988), Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar: Kitab-ı Müstetab, Kitabu Mesalihi’l-Müslimin ve Menafii’l
• Mü’minin, Hızü’l-Müluk, TTK Yayınları III. Dizi-Sa.13, Ankara.