Osmanlı Doğmak Suriyeli Olmak; İmparatorluğun Sonunda Sınır Geçişkenliği

Yıl 2020, Sayı: 64, 247 - 264, 22.04.2020

Gülsüm Polat

Öz

XX. Yüzyılın başında Osmanlı hakimiyetinde Bereketli Hilal bölgesi önemli bir zenginlik aynı zamanda Arap milliyetçiliğinin merkezi olması açısından merkezi otoritenin şüpheyle yaklaştığı bir bölgeydi. I. Dünya Savaşı ile bölgenin hakimiyeti önemli ölçüde kaybedilirken Osmanlı/Türk ve Arap sınırını belirleyen unsurların mobilizasyonu bölgeden olmayan İngiltere ve Fransa gibi güçlerin başa çıkmak zorunda olduğu meselelerden birisiydi. 1919 Aralığında başlayıp 1920 ortalarına kadar aktif biçimde süren Deyrizor harekatı bu sınır geçişkenliğinin en dikkat çekici örneklerindendi. Bu harekatı gerçekleştiren Ramazan Salaş ve beraberindeki isimlerin ve kabilelerin Osmanlı/Türk otoriteleriyle iletişimi olmakla birlikte savaş sonrası muğlak sınırlar tüm planları şartlara göre değiştirmeyi gerektirmekteydi. Yine de savaşın sonunda bölgeden olmayan İngiltere ve Fransa için Ramazan Salaş gibi Osmanlı geçmişi, imparatorluk aşiret mekteplerinde eğitimi olan ve son dönem Osmanlı harplerinde gayrinizami garp tecrübesi olan isimler, tanımlanması zor bir o kadar da bölgedeki İngiliz-Fransız yönetici ve askerler için sorun yaratan aktörlerdi. Deyrizor’un İngilizlerden alınarak yağmalanması ve buranın Arap Hükümeti’ne bağlanması olayı şimdiye kadarki literatürde ele alınanın aksine Arap milliyetçilerinin Türk sınırından önemli isimlerle iletişim halinde ve zaman zaman teşvikiyle gerçekleştirilmişti. Bu iletişim Mevlüd Muhlis’in Ramazan Salaş’ın yerine atanmasıyla da devam etti. İmparatorluk siyasi açıdan bitmişti ancak beşeri unsurlar yeni devlet yapılarına kolaylıkla adapte olamamakta, günün koşullarına uygun girişimlerde bulunurken savaş öncesi bağlantıları kullanmaktaydı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Suriye, Deyrizor, Ramazan Salaş, Mevlüd Muhlis

Born Ottoman Became Syrian; Border Transitivity at the end of the Empire

Öz

At the beginning of XXth century, Fertile Crescent region under the dominance of Ottoman Empire was an important region. Deir ez-Zor operation which was started on December 1919 and lasted until the middle of 1920 was one of the most remarkable examples of this border transitivity. Although Ramadan al-Shalash and accompanying people and tribes who performed this operation were in communication with Ottoman/Turkish authorities, the ambiguous borders after the war required to change the plans accordingly. Nevertheless, people such as Ramadan al-Shalash who have experience in the Imperial Tribal Schools and have experience of irregular warfare in the final stage Ottoman wars were actors who cause problems for English-French rulers and soldiers who were not from the region. On the contrary to the literature, the pillaging of Deir ez-Zor and giving it to Arab State by taking away from the English was performed with the occasional incentive and in communication with the important people from Turkish border by Arab nationalists. This communication continued with the appointment of Mavlud Muhlis in place of Ramadan al-Shalash. The empire collapsed politically, however, people could not easily adapt to the new government structures and used the pre-war connections while performing enterprises of that period.  

Anahtar Kelimeler

Ramadan al-Shalash, Deir ez-Zor, Mavlud Muhlis, The Ottoman Empire

Kaynakça

• ATASE, ATAZB, 28/29.
• ATASE, ATAZB, 30/42.
• ATASE, ATAZB, 31/3.
• ATASE, ATAZB, 31/39.
• ATASE, İSH 1329/14.
• ATASE, İSH 1623/44.
• ATASE, İSH, 109/121.
• ATASE, İSH 195/92.
• ATASE, İSH 20/259.
• ATASE, İSH 201/130.
• ATASE, İSH 202/182.
• ATASE, İSH 204/102.
• ATASE, İSH 30/34.
• ATASE, İSH 30/44.
• ATASE, İSH 48/66.
• ATASE, İSH 641/57.
• ATASE, İSH 763/65.
• ATASE, İSH 8/62/1.
• BOA, BEO, 4315/323581.
• BOA, DH.EUM.2.ŞB, 3/60.
• BOA, DH.EUM.AYŞ. 31/86/3.
• BOA, DH.KMS, 48/55.
• BOA, DH.KMS, 57/2.
• BOA, DH.KMS., 53/2.
• BOA, DH.ŞFR, 612/26/1.
• BOA, DH.ŞFR. 451/114.
• BOA, DH.ŞFR., 443/23.
• BOA, DH.ŞFR., 580/153.
• BOA, DH.ŞFR., 597/123.
• BOA, DH.ŞFR., 598/4.
• BOA, DH.ŞFR., 612/26.
• BOA, DH.ŞFR., 636/1.
• BOA, HR.SYS. 2463/54.
• BOA, MF.MKT., 1202/43.
• TİTE, 18/43.
• TİTE, 18/25.
• TİTE, 28/21.
• TİTE, 28/83.
• TNA, FO, 371/2143.
• TNA, CAB, 24/111/1.
• Advance in Syria. (1921, Feb. 1). The Times.
• Akşin, S. (1980). Turkish Syrian relations in the time of Faisal (1918-1920). Turkish Yearbook of International Relations, (20), 1- 17.
• Amal, V. (1972). The 1920 revolt in Iraq reconsidered. International Journal of Middle East Studies, 3(2), 123-139.
• Arabistan. Hakimiyet-i Milliye. 1 Kanun-ı sani 1336 (1920).
• Askeri tarih belgeleri dergisi.(2004). Sayı: 118, ATASE Yay., Ankara.
• Askeri tarih belgeleri dergisi. (2007). Sayı: 120, ATASE Yay., Ankara.
• Atatürk, M. K. (2014). Nutuk. İstanbul: YKY.
• Bartov, O., & Weictz, E. D. (Eds.). (2013). Shatterzone of empires. Bloomington: Indiana University Press.
• Baykal, B. S. (1989). Heyet-i Temsiliye kararları. Ankara: TTK Yay.
• Bell, G. (1920). Review of the civil administration of Mesopotamia. London.
• Birinci dünya harbinde Türk harbi Irak-İran cephesi 1914-1918 (2002). 3. Cilt 2. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Bostan, İ. (1986). Zor Sancağı’nın îmâr ve ıslahı ile alakâlı üç layiha. Osmanlı Araştırmaları içinde. (C. VI, ss. 163-220). İstanbul.
• Bostan, İ. (1994). Deyrizor. TDV İslam ansiklopedisi içinde (C. 9, ss. 268-269). İstanbul.
• British documents on foreign affairs: reports and papers from the foreign office confidential print, 1985-1997. (General Editors: Kenneth Bourne and Cameron Watt), Part II, Vol. 1, The Ends of the War, 1918-1920, University Publications of America.
• Deir-ez-Zor Raid. (1919, December 22). The Times, p. 11.
• Euphrates raiders’ Losses. (1920, Jan., 23). The Times. p. 11.
• From our own correspondent. Nationalist intention. (1920, March 3). The Times.
• Gelvin, J. L. (1998). Divided loyalties: nationalism and mass politics in Syria at the close of empire. University of California Press.
• Hurewitz, J. C., (1979). Diplomacy in the near and middle east: a documentary record, 2 vols (2nd Ed). Haven.
• Karabekir, K. (29 Mart 1920). Suriye ve Arabistan. Mısır’da vaziyet. Hakimiyet-i Milliye.
• Kedourie, E. (1976). In the Anglo-Arab labyrinth: The McMahon-Husayn correspondence and its interpretations 1914-1939. Cambridge: Cambridge University Press.
• Loder, J. De V., (1923). The truth about Mesopotamia, Palestine, and Syria. London: George Allen and Unwin Ltd.
• Méouchy, N. (2010). From the great war to the Syrian armed resistance movement (1919- 1921): The military and mujahidin in action. In H. Liebau, K. Lange, D. Hamzah & R.
• Ahuja (Eds.), The world in world wars. Leiden: Brill.
• More trouble on the Euphrates. (1920, Oct. 16). The Times.
• Polat, Ü. G. (2019). Türk-Arap İlişkileri-Eski eyaletler yeni komşulara dönüşürken 1914-1923. İstanbul: Kronik Yay.
• Provence, M. (1993). The great Syrian revolt and the rise of Arab nationalism. Austin: University of Texas Press.
• Provence, M. (2017). The last Ottoman generation and the making of the modern middle east. Cambridge: Cambridge University Press.
• Raid by tribesman in Mesopotamia. British official imprisoned.(1919, Dec. 16). The Times.
• Reasons for dissatisfaction. (1920, Sept. 6). The Times.
• Rebel leader’s impudent request. (1920, Jan. 3). The Times.
• Rogan, E. L. (1996). Aşiret Mektebi: Abdülhamid II's School for Tribes (1892–1907). International Journal of Middle East Studies, 28(1), 83-107.
• Rothwell, V. H. (1970). Mesopotamia in British War aims, 1914–1918. The Historical Journal, 13(2), 273-294.
• Sabis, A. İ. (1951). Harp hatıralarım (C. 2). Ankara: Güneş Matbaası.
• Selek, S. (1987). Anadolu ihtilali. İstanbul: Kastaş Yay.
• Sonyel, S. (2014). Türk Kurtuluş Savaşı ve dış politika (C. I). Ankara: TTK Yay.
• Tanör, B. (2002). Yerel kongre iktidarları (1918-1920). İstanbul: YKY.
• Tauber, E. (1995). The formation of modern Syria and Iraq. London: Frank Cass.
• Tauber, E. (1991). The struggle for Dayr al-Zur: The determination of borders between Syria and Iraq. International Journal of Middle East Studies, 23(3), 361-385.
• Tauber, E. (1994). Syrian and Iraqi nationalist attitudes to the Kemalist and Bolshevik movements. Middle Eastern Studies, 30(4), 896-915.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları (C. 1, Devre 1, İçtima 1).(1985). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• The Arab bulletin, bulletin of the Arab bureau in Cairo, 1916-1919 (Vol. IV).(2007). Archive Edition Ltd.
• The Deir ez-Zor raid. Kurdish chiefs’ disavowal. (1919, Dec. 29). The Times.
• Thomas, M. (2003). Bedouin tribes and the imperial intelligence services in Syria, Iraq and Transjordan in the1920s. Journal of Contemporary History, 38(4), 539-561.
• Thompson, E. (1999). Colonial citizens: republican right, paternal privilage, and gender in French Syria and Lebanon. New York: Colombia University Press. Townshend, C.V. F. (1920). My Campaign. London.
• Türk Dış Politikası, C. I. (2012). (Ed. Baskın Oran). İstanbul: İletişim Yay.
• Umar, Ö. O. (2003). Türkiye-Suriye ilişkileri (1918-1940). Elazığ: Fırat Üniversitesi Yay.
• Yenen, A. (2020). Envisioning Turco-Arab co-existence between empire and nationalism. Die Welt Des Islams, 60, 1-41.
• Wilson, A. T. (1931). Mesopotamia, 1917-1920: A clash of loyalties. London.