Türkiye’de Ulusal Ekonomi İnşası ve Milli Burjuvazi Faktörü (1923-1929)

Yıl 2020, Sayı: 65, 299 - 319, 24.07.2020

Hasan Yapıcı , Esra Sarıkoyuncu Değerli

Öz

Batı toplumlarında doğal seleksiyon süreci içerisinde ortaya çıkan burjuvazi, Türkiye iktisat tarihi içerisinde bir proje olarak İttihat ve Terakki Fırkası’nın, milli iktisat politikası bağlamında oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu nedenle tasarlanan sınıf milli olarak düşünülmüştür. 1. Dünya Savaşı, İttihatçıların projelerini gerçekleştirmesinde bir şans ortamı yaratmış, fakat Osmanlı İmparatorluğu’nun sonunun gelmesi ile birlikte bu proje en azından Milli Mücadele sona erene kadar askıya alınmıştır.

Milli Mücadele’nin zaferle bitişinin ardından Tek Parti Dönemi’nde, İttihatçıların milli iktisat politikaları devam ettirilmiştir. Nitekim İzmir İktisat Kongresinin almış olduğu kararlar kapsamında 1929 yılı ekonomik buhranına kadar geçen 6 yıllık bir süreçte ulusal bir ekonomi inşa edilmeye çalışılmıştır. Bu ekonominin inşası sürecinde bir yandan liberal politikalar uygulanırken bir yandan da milli burjuvazi oluşturulmaya çalışılmıştır. Dönem içerisinde iktisadi açıdan yapılan her hamle devletin bu sınıfı oluşturma arzusunun bir tezahürü olarak ortaya çıkmıştır. 1929 yılı ekonomik buhranının patlak vermesi, bütün dünya ekonomileri üzerinde tahribat yaratması ve çeşitli iç dinamikler nedeniyle Türkiye iktisadi sistematiği içerinde bu toplumsal sınıfın gerçek anlamda var olması için II. Dünya Savaşı ve sonrasında yaşanan gelişmelerin beklenmesi gerekecektir.

Anahtar Kelimeler

Ulusal Ekonomi, Burjuvazi, Milli Burjuvazi

Kaynakça

• Akgüç, Ö. (1992). 100 soruda türkiye’de bankacılık. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Avcıoğlu, D. (2001). Türkiye’nin düzeni dün-bugün-yarın. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Aydemir, C., & Yılmaz Genç, S. (2011). Orta çağın sosyoekonomik düzeni: feodalizm. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. 10, S. 36, 226-241.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. (22.11.1937). Beş yıllık sanayi müesseseleri ve üretimi istatistiği. 30-10-0-0 / 24-138-1.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. (12.04.1940). Teşvik-i sanayi kanunu'ndan istifade eden müesseseler ve sanayi üretimi istatistiği. 30-10-0-0 / 25-140-4.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. (20.12.1940). 1939 yılı teşvik-i sanayi müesseselerinin istatistiği. 30-10-0-0 / 25-140-12.
• Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1973). Türkiye’de toplumsal ve ekonomik gelişmenin 50 yılı. Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Yayın No: 683.
• Berkes, N. (1970). 100 soruda türkiye iktisat tarihi: osmanlı ekonomik tarihinin temelleri. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, K. (2005). Türkiye iktisat tarihi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Bursa Konserve Fabrikası. (03.12.1929). İstanbul: Cumhuriyet.
• Cem, İ. (2010). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlar.
• Cillov, H. (1974). İktisadi istatistiklerimizde 50 yıllık gelişmeler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 30, S. 1-4, 27-46.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi. (Tarih Yok). 1335 senesinden itibaren 1926 senesine kadar, ticaret müdüriyet-i umumiyesinin dahili ve harici ticaret işleriyle sigortaların ve şirketlerin faaliyetlerine dair olan, yerli bankaların ismini, sermayesini ve merkezini gösteren listenin de yer aldığı rapor. F. 14, D. 56, A. IV-8.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi. (Tarih Yok). Ticaret umum müdürlüğünün, dahili ve harici ticaret, deniz ticareti ve "şirketler ve sigortalar" şubelerini kapsayan beş yıllık kanun, nizamname, talimatnameler, oluşturulan kurumlar, şirketler ve sermaye miktarları ve verdiği neticeler hakkındaki raporu, F. 29-8, D. 56, A. IV-9.
• Çavdar, T. (1992). Türkiye'de liberalizm, 1860-1890. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çavdar, T. (2003). Türkiye ekonomisinin tarihi 1900-1960. Ankara: İmge Kitabevi.
• Daver, A. (05.02.1933). Teşvik-i sanayi kanunu kaldırılmamalıdır. İstanbul: Cumhuriyet.
• Demirel, Kenan. (2014). Emlak ve eytam bankası. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. Doğru, Cem. (2007). Milli mücadele döneminde ekonomiye verilen önem: iktisat vekâletinin kurulması. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 9, S. 3, 270-287.
• Eroğlu, N. (2007). Atatürk dönemi iktisat politikaları. Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, C. 23, S. 2, 23-36.
• Evsile, M. (2018). Cumhuriyet döneminde sanayileşme faaliyetleri (1923-1950). History Studies, C. 10, S. 8, 109-119.
• Fabrikalar ne halde. (26.01.1929). İstanbul: Cumhuriyet.
• Ford Fabrikası. (19.04.1929). İstanbul: Cumhuriyet.
• Genç, M. (2005). Osmanlı imparatorluğunda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Göçek, F. M. (1999). Burjuvazinin yükselişi, imparatorluğun çöküşü osmanlı batılılaşması ve toplumsal değişme. (İ. Yıldız, Çev.). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Gül, M. (1989). Atatürk döneminde türkiye’nin sanayileşme politikası (1923-1938). Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• İnan, A. (1989). İzmir iktisat kongresi. Ankara: TTK.
• Karabekir, K. (2001). İktisat esaslarımız: hatıra ve zabıtlarıyla 1923 izmir iktisat kongresi. İstanbul: Emre Yayınları.
• Karabıyık, L. E. (2001). Türkiye’de finans tarihi. Bursa: Vipaş AŞ. Yayınları.
• Kasalak, K. (2012). Teşvik-i sanayi kanunları ve türkiye’de sanayileşmeye etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 27, 65-79.
• Kazgan, G. (2002). Tanzimattan 21. yüzyıla türkiye ekonomisi: birinci küreselleşmeden ikinci küreselleşmeye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kıray, E. (1993). Osmanlı'da ekonomik yapı ve dış borçlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (2001). Türkiye iş bankası tarihi. İstanbul: Türkiye İş bankası Yayınları.
• Koraltürk, M. (1996). Âli iktisat meclisi (1927-1935). Ekonomik Yaşam, C. 7, S. 23, 47-64.
• Köse, M. (2010). 1927 nüfus sayımı ve sonuçlarının değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Marx, K. & Engels, F. (2015). Komünist parti manifestosu. Ankara: Alter Yayıncılık.
• Mensucat Fabrikası. (06.08.1929). İstanbul: Cumhuriyet.
• Nadi, Y. (04.02.1929). Emlak bankası. İstanbul: Cumhuriyet.
• Nadi, Y. (27.08.1934). İş bankasının büyük zaferi. İstanbul: Cumhuriyet.
• Oskay, C. & Kubar, Y. (2008). Türkiye’de kamu bankalarının özelleştirilmesi. KMU İİBF Dergisi, Y. 10, S. 14, (sayfa sayısı yok).
• Ökçün, A. G. (1975). Teşvik-i sanayi kanunu muvakkatı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 30, 25-44.
• Özel, S. (2006). Atatürk dönemi türkiye ekonomisi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S. 2, 235-248.
• Özer, M. H. (2014). Cumhuriyetin ilk yıllarında milli tüccar oluşturma çabalarında iş bankasının rolü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 69, S. 2, 351-377.
• Pamuk, Ş. (1988). 100 soruda osmanlı-türkiye iktisadi tarihi 1500-1914. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Pamuk, Ş. (2018). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820-1913). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pernoud, R. (1991). Burjuvazi. (M. A. Kılıçbay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saçlı, Y. (2009). Türkiye’de tarım istatistikleri gelişimi, sorunlar ve çözüm önerileri. Ankara: DPT Yayınları, Yayın No: 2792.
• Sağlam, Ayşegül. (2017). Erken türkiye cumhuriyeti döneminde iktisadi bağımsızlığı sağlama misyonuyla ticaret vekâleti (05.03.1924-21.01.1928). Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, C. 17, S. 36, 19-46.
• Sanayi ve maadin bankası u. müdürünün verdiği izahat. (27.10.1929). İstanbul: Cumhuriyet.
• Sombart, W. (2017). Burjuva. (O. Adanır, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu. İstatistik göstergeler 1923-2004. Ankara: TUİK, Yayın No: 0535.
• Tecer, M. (2006). Atatürk döneminde (1923-1938) ekonomik örgütlenme. Amme İdaresi Dergisi, C. 39, S. 4, 75-116.
• Tezel, Y.S. (1970a). Birinci büyük millet meclisinde yabancı sermaye sorunu: bir örnek olay. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 25, S. 1, 239-251.
• Tezel, Y. S. (1970b). Birinci büyük millet meclisi anti-emperyalist miydi?: chester ayrıcalığı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 25, S. 4, 287-318.
• Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tophane’de Ford Fabrikasının İnşaatı. (22.08.1929). İstanbul: Cumhuriyet.
• Toprak, Z. (1982). Milli iktisat (1908-1918). Ankara: Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (1995). Milli iktisat- milli burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ünal, M. A. (2012). Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihi, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Vural, İ. Y. (2008). Atatürk dönemi maliye politikaları: liberal iktisattan karma ekonomiye. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, 77-114.
• Werner, S. (2017). Burjuva. ( O. Adanır, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Yağ Fabrikası açılacak. (02.03.1929). İstanbul: Cumhuriyet.
• Yıldırım, V. E. (2014). 1933 yılında ali iktisat meclisi’nin sanayi raporu ve sümerbank’ın kurulması. Turkish Studies, C. 9, S. 7, 561-575.
• Yiğit, A. A. (2012). Türkiye’nin tarıma dayalı sanayi politikası. Doğuş Üniversitesi Dergisi, C. 13, S. 2, 315-326.
• Zeytinoğlu, E. (1976). İktisat tarihi. İstanbul: Meter Matbaası.