20. Yüzyıl Türkiye Ekonomisi Üzerine Kısa Bir Analiz (1923-2000)

Yıl 2020, Sayı: 66, 263 - 284, 26.10.2020

Şefik Memiş

Öz

Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde kurulan genç Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasal gelişiminin yanı sıra ekonomik gelişimi de 1922’de tarih sahnesinden çekilen Osmanlı İmparatorluğunun somut ve düşünsel mirasıyla şekillendi. Cumhuriyet döneminin ilk ekonomik politikaları, İzmir İktisat Kongresi ile liberal bir eksene otururken, hemen ardından imzalanan Lozan Antlaşması’nın ticari hükümleri de ekonomideki belirleyiciliğini korudu. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ve İkinci Dünya Savaşı, Türkiye’de ekonomik alanda devletçi politikaların uygulanmasına sebep oldu. Türkiye ekonomisinde ilk plan ise, sanayi alanında 1933’te Sovyetler Birliği ile gerçekleştirildi ve imalat sanayiinde kamuyu uzun süre öncü yapacak fabrikalar tesis edildi. İkinci Dünya Savaşı’nın bitişi ile Türkiye’nin ABD ve müttefiklerinin yanında yer alması 1945’ten itibaren zorunlu liberal bir ekonomin başlangıcı oluyordu. Demokrat Parti ile ivme kazanan serbest piyasa yılları, 1960 darbesinde planlı kalkınmaya dönüştü.
Ancak Türkiye’nin ekonomik gelişmede küçük mesafeler kat etmesine rağmen beklenen çıkışı yapamaması, siyasal gelişmelerle ekonomik gelişmelerin birbirini etkileyecek denli içiçe geçmiş olmasından kaynaklanıyordu. Türkiye’nin yeni bir ekonomik kalkınma hamlesiyle buluşması ise, ihracat odaklı yeni bir ekonomi modelini tercih etmesiyle gerçekleşti. Ne var ki ülkenin kolaylıkla krizlere sürüklenebilen sosyal ve siyasal sancıları, ekonomik gelişmesinin karşısında önemli bir engelleyici olarak varlığını korudu. İlk dönemler on yılda bir gerçekleşen krizlerle ekonominin sarsıntılar geçirmesi, 1980’den itibaren 3-4 yıllık bir süreye indi. Bu durum, 2000’li yılların başında siyasal istikrara bağlı oluşturulan kararlı ekonomik hamleye kadar devam etti.

Anahtar Kelimeler

Türkiye ekonomisi, Planlı ekonomi, 24 Ocak Kararları

A Brief Account of the Turkish Economy (1923-2000)

Öz

Along with her political development, the economic development of the young Turkish Republic, founded in the first quarter of the 20th century, was shaped by the heritage of the Ottoman Empire. While the Republic’s first economic policies settled on a liberal axis with the Izmir Economy Congress, the Lausanne Treaty, signed immediately afterwards, remained decisive in the economy. The 1929 World Economic Depression and World War II caused the implementation of statist economic policies in Turkey. By the end of the War, Turkey took place alongside the US and its allies. This was the start of an inevitable liberal economy beginning from 1945. The free market years, which gained momentum with the Democrat Party, turned into a planned development with the 1960 coup.
Turkey’s failure to rise economically was mainly due to political and economic developments affecting each other. The meeting of Turkey with a new economic development initiative was due to the implementation of a new export-oriented model. However, Turkey’s social and political obstacles remained an important economic hurdle. The economic crises, which used took place every ten years, started to take place every 3-4 years since 1980. This situation continued until the decisive economic move based on political stability in the early 2000s.

Anahtar Kelimeler

Turkey's economy,, İzmir Economy Congress, planned development decisions of January 24

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. (1309). Tarih-i Cevdet (C. XI). Matbaa-i Osmaniye, Dersaadet.
• Akova, S.B. (2011). Ayvalık şehrinin nüfus özellikleri. Sosyoloji Dergisi, 22, 59-87.
• Arıkan, Z. (2011). 1909 Ayvalık hâdisesi. Belleten, 77(272), 159-189.
• Ayvalık. (1909 Temmuz 20). Tanin.
• DABOA, BEO. : 3692/276838; 3587/268964; 3577/268248; 1475/37; 492/36869; 954/71496; 3733/279940; 2988/224047; 536/40150.
• DABOA, BOA. Y. PRK. A. : 15/13.
• DABOA, C. DH. 101 / 5032.
• DABOA, DH. EUM. THR. 4/55.
• DABOA, DH. MKT. : 1563/31; 2872/55; 2887/33; 2872/83; 2856/5; 1306/1; 1161/48; 1384/118; 1398/113; 2856/5; 2877/51; 2128/96; 1782/60; 1816/132.
• DABOA, DH. TMIK. M. : 272/40; 274/3; 62/2; 272/40.
• DABOA, HR. İD. : 2131/72; 1141/55.
• DABOA, HR. TH. 263/52.
• DABOA, İ. AS. 88/48.
• DABOA, İ. DH. 1475/37.
• DABOA, İ. MTZ. GR. 12/369.
• DABOA, MV. : 62/56; 151/69.
• DABOA, Y. EE. KP. : 14 / 1324; 15/1429.
• DABOA, Y. MTV. 310/181.
• DABOA, Y. PRK. DH. 1/98.
• DABOA, Y. PRK. UM. 80/31.
• DABOA, ZB. 604/10.
• Darkot, B. (1942). Ayvalık. MEB İslam ansiklopedisi içinde (C. 2, s.78). İstanbul: MEB Yayınları.
• Erim, H. (1948). Ayvalık tarihi. Ankara: Güney Matbaacılık ve Gazetecilik.
• İlgürel, M. (1992). Balıkesir. TDV İslam ansiklopedisi içinde (C. 5, s.12-14). İstanbul, TDV Yayınları.
• Karal, E.Z. (1970). Osmanlı tarihi (C. V). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Karpat, H.K. (2010). Osmanlı nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kütükoğlu, M.S. (1986). Yunan isyanı sırasında Anadolu ve adalar Rumlarının tutumları ve sonuçları. Üçüncü askeri tarih semineri – Türk Yunan ilişkileri içinde (s.133- 159). Ankara.
• McCarty, J. (2014). Ölüm ve sürgün. (F. Sarıkaya, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MMZC, C. 2, İ. 105, 20 Haziran 1325/3 Temmuz 1909.
• Ortaylı, İ. (2001). İmparatorluğun en uzun yüzyılı (9. Basım). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztop, F. (2014). II. Meşrutiyet döneminde Aydın vilayetinde sosyal yapı ve adli vaziyet (1908-1916). Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Sarı, M. (2015). Birinci Dünya Savaşı’nda Batı Anadolu’da Rumların casusluk ve çetecilik faaliyetleri. History Studies, 7(1), 175-189.
• Sarıay, E. (2020). Osmanlı’da silah kaçakçılığı üzerine bir değerlendirme (1908-1910). H. S. Kıroğlu (Ed.), Sosyal, beşeri ve idari bilimler alanında akademik çalışmalar (Cilt 1) içinde (ss. 145-182). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Shaw, J. S., & Shaw, E. K. (1994). Osmanlı imparatorluğu ve modern Türkiye (C. II). İstanbul: e Yayınları.
• Sonyel, S. R. (2014). Osmanlı devleti’nin yıkılmasında azınlıkların rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şanizade M. Ataullah Efendi. (1274). Şanizade tarihi (C. IV). Dersaadet.
• Togral, Ö. (2019). Osmanlı Kudüs’ünde kaçakçılık faaliyetlerine genel bir bakış (1886-1914). Journal of Islamicjerusalem Studies, 19(3), 375-388.
• Tunçay, M, & Zürcher, E. J. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyalizm ve milliyetçilik (1876-1923) (2. Basım). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yerasimos, S. (2002). Milliyetler ve sınırlar (Ş. Tekeli, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, E. (2006). Türk-Yunan nüfus mücadelesi ve Ayvalık. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.