19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Kalifiye İşgücü Yetiştirmeye Yönelik Hamleleri

Yıl 2021, Sayı: 68, 437 - 462, 29.04.2021

Engin Kırlı

https://doi.org/10.51290/dpusbe.886002

Öz

Sanayi devriminin ardından teknolojide meydana gelen gelişmeler sonrasında Osmanlı sanayisinin geleneksel personel yetiştirme mekanizmaları modern teknolojinin ihtiyaç duyduğu kalifiye iş gücünü yeterli düzeyde ve miktarda temin etmekte zorlanmaya başladı. Devlet ve toplum hayatında gerek askeri ve gerek sanayi alanında yeni teknolojileri adapte etmek mecburiyetinde olan Osmanlı Devleti, kalifiye iş gücüne sahip olmak amacıyla birtakım girişimlerde bulundu. Osmanlı Devleti’nin dört yöntemden yararlanmaya çalıştığı görülmektedir. Bunlar; Avrupa’dan kalifiye iş gücü ithal etmek, teknoloji transferi gerçekleştirmek amacıyla Osmanlı vatandaşlarını Avrupa’ya göndermek, İstanbul’da ve ülkenin çeşitli yerlerinde sanayi okulları açmak ve harp sanayi alanında faaliyette bulunan devlet kuruluşlarında sanayi alayları oluşturmaktı. Bu tedbirler sonucunda Osmanlı Devleti ihtiyaç duyduğu sayıda ve kalitede nitelikli personele sahip olamamıştır. Ancak ihtiyaç duyulan yerli kalifiye iş gücüne belli oranda sahip olunabildiği gibi teknolojik gelişmelerin bütünüyle dışında kalınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İşçi, Kalifiye Personel

The Efforts of the Ottoman Empire to Train Qualified Labor Force in the 19th Century

Öz

Subsequent to the developments in technology after the industrial revolution, the traditional personnel training mechanisms of the Ottoman industry began to have difficulties in providing the qualified workforce required by modern technology at a sufficient level and quantity. The Ottoman Empire, obliged to adopt new technologies in the field of military and industry in the life of the state and society, made some attempts to have a qualified workforce. It is seen that the Ottoman Empire tried to benefit from four methods in terms of having a qualified workforce. These were respectively was to import qualified workforce from Europe, to send Ottoman citizens to Europe in order to transfer technology, to open industrial schools in Istanbul and various parts of the country, and to create industrial regiments in state institutions operating in the field of war industry. As a result of these endeavors, the Ottoman Empire could not have the number and quality of qualified personnel that needed. However, due to these measures, the required domestic qualified workforce could be obtained to a certain extent and technological developments were not completely excluded.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Workers, Qualified Personnel

Kaynakça

• Topkapı Sarayı, d. 02756-0017-00-002. BOA: Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Babıali Evrak Odası (BEO),
• A.MKT. 142/99. A. MKT. MHM. 23/43., A. MKT. MVL. 70/29. A.MKT.NZD. 97/67., C. AS. 8221, ; 438/18221. C. İKT. 37/1832.
• C.MF. 156/7759. D.DRB. Î. 14/18. , D.DRB. MH. 966/13. HAT. 831/37529-F ; 1422/58118
• Hazineyi Hassa Defterler (HH. d.) 65, 66, 67, 69,255. , HR. TO. 139/31 , 411/10
• İ.DH. 157/8143, 510/34739, 510/34748. , İ. HR. 4/148; 52 / 2449, 24 / 1126, 59/2855.
• İ. TPH. 1/1310 R 3 / 24. 10. 1892, İ. TPH. 5/ 1311 N. 29, İ. TPH. 1/1310 R 3 / 24. 10. 1892. , MB. 16/141.
• Ceride-i Havadis, (17), 11 Za 1256. , Cumhuriyet, 31 temmuz 1939.
• Adıvar, A. (1994). Tarih boyunca ilim ve din. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Adıvar, A. (1991). Osmanlı Türklerinde ilim. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Akyüz, Y. (1997). Türk eğitim tarihi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
• Ali R. S. (1939). İmparatorluk devrinde sanayileşme komedisi. Cumhuriyet Gazetesi.
• Arai, M. (1991). Tanzimat’tan sonra batı’ya gönderilen Türk öğrencileri ve bunlar üzerinde yapılacak araştırmaların önemi. Tanzimat’ın 150. yıldönümü uluslararası sempozyumu bildirileri, (ss. 281-285). Ankara: Milli Kütüphane Başkanlığı.
• Aytaç. K. (1992). Avrupa eğitim tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Beydilli, K. (1995). Türk bilim ve matbaacılık tarihinde mühendishane mühendishane matbaası ve kütüphanesi. İstanbul: Eren Yayınları.
• Bostan, İ. (1992). Osmanlı Bahriyesinde modernleşme hareketleri I Tersane’de havuz inşası (1794-1800). 150. Yılında Tanzimat, (ss. 69-90). Ankara: TTK Yayınlar.
• Buluş, A. (2000). Hereke fabrikası. Yayınlammamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Clark, E. C. (1992). Osmanlı sanayi devrimi, Osmanlılar ve batı teknolojisi yeni araştırmalar yeni görüşler, içinde (ss. 37-52). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çetin, B. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri teknolojiler tarihi. Türkler (C. 13, ss. 812-817). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Dölen, E. (1994). Sanayi Mektebi. İstanbul Ansiklopedisi, (C. 6). Ankara: TVY Yayınları.
• Düzcü, L. (2012). Yelkenliden buharlıya geçişte Osmanlı denizciliği (1825-1855). Yayınlammamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi şartları hakkında bir tetkik. Ankara: TTK Yayınları.
• Ergin, O. (1939) Türkiye maarif tarihi I-II. İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• Ferlibaş, M. B. (2013). Bir Sosyal sorumluluk projesi: Tuna Vilayeti Islahhaneleri. Belleten, 77/(279), 573-636.
• Giz, A. (1970). Türkiye’de ilk buhar makineleri. İSOD, (57), 6-8.
• Giz, A. (1969). İstanbul’da ilk Sanayi Mektebi’nin kuruluşu. İSOD, 20-22.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı tarihi V. Ankara: TTK Yayınları.
• Kazancıgil, A. (1999). Osmanlılarda bilim ve teknoloji. İstanbul: Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı.
• Keleş, E. (2013). II. Abdülhamid devrinde Aydın Vilayetinde sanat ve meslek okulları. History Studies, 5(I:2), 199-239.
• Kırlı, E (2015) Veliefendi Basma Fabrikası örneği bağlamında Fabrika-yı Hümayunlar’da yabancı ustaların yeri ve önemi. Gümüşhane Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mavi Atlas Dergisi, 21-42.
• Kırlı, E. (2020). Ziraat talimhanesi muallimi Doktor Davis. Osmanlı hizmetindeki yabancılar içinde (ss. 421-456). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Koç. B. (2000). Osmanlı Devleti’ndeki orman ve koruların tasarruf yöntemleri ve idarelerine ilişkin bir araştırma. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, (10).
• Koç, B. (2010). Osmanlı Devleti’nde Islahhane ve Sanayi Mektepleri’nin kuruluş sürecine ilişkin gözlemler. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(2), 199-217.
• Kodoman, B. (1980). Tanzimat’tan II. Meşrutiyete Kadar Sanayi Mektepleri. I. Uluslararası Türkiye’nin sosyal ve ekonomik tarihi kongresi tebliğleri, Ankara: TTK Yayınları. 287-295.
• Kurt, B. (2015). Osmanlı Donanması’nda modern teknolojiyi yakalamak: Bahriye Sanayi Alayları. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (28), 79-111.
• Kurt, B. (2015). Modernleşen sanayiye ayak uydurmak: Osmanlı Irak’ında kurulan Sanayi Mektepleri. History Studies, 5(I:3), 151-173.
• Küçükerman, Ö. (1998). Feshane defterdar fabrikası. İstanbul: Sümerbank Yayınları.
• Kütükoğlu, S. M. (1981). Asakir-i Mansure-i Muhammediye kıyâfeti ve malzemesinin temini meselesi. Doğumunun 100. yılında Atatürk’e armağan, İstanbul: İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları, 519-605.
• Mc Farlane, C. (1850). Turkey and its destiny II, London.
• Memiş, Ş. (2019). Sultan II. Abdülhamid döneminde yerli üretimi teşvik politikası olarak imtiyazlar. Marmara Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 41(2), 453-472.
• Memiş, Ş. (2020). Unutulanları hatırlamak için yapılan fuar: 1863 Sergi-i Umûmî-i Osmanî, Mavi Atlas, 8(1), 189-214.
• Mithat Paşa. (1997). Mithat Paşa’nın Hatıraları (Haz. O. S. Kocahanoğlu). İstanbul: Temel Yayınları.
• Murphey, R. (1992). Osmanlıların batı teknolojisini benimsemedeki tutumları: Efrenci Teknisyenlerin sivil ve askeri uygulamalardaki rolü, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler, İstanbul.
• Ökçün, G. (1972). XIX. Yüzyılın ikinci yarısında imalat sanayii alanında verilen ruhsat ve imtiyazların ana çizgileri., A.Ü.S.B.F.D. , 27, 135-166.
• Önsoy, R. (1988). Tanzimat dönemi Osmanlı sanayi ve sanayileşme politikası. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Öztürk, C. (1995). Türkiye’de mesleki ve teknik eğitimin doğuşu I: Islahhaneler. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, İstanbul. 427-442.
• Sayar, A. G. (2000). Osmanlı iktisat düşüncesinin çağdaşlaşması, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Semiz, Y. ve Kuş, R. (2004). Osmanlı’da mesleki teknik eğitim İstanbul Sanayi Mektebi (1869-1930) Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 275-295.
• Şişman, A. (2008). Osmanlı Devleti’nde batılı anlamda mesleki ve teknik eğitimin doğuşu. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 27-43.
• Wiesner-H, M. E. (2014). Erken modern dönemde Avrupa (1450-1789. çev. (H. Çalışkan, Çev. ) İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Yıldırım, M. A. (2012). II. Meşrutiyet Devrinde Vilayet Sanayi Mekteplerini yeniden yapılandırma girişimleri: vilâyât sanayi mektepleri Tertibatı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 31(52), 135-170.
• Yıldırım, M. A. (2013). Osmanlı Vilayetleri’nde mesleki-teknik eğitimin gelişimine bakışlar: Bursa Sanayi Mektebi. Karadeniz Araştırmaları, (37), 71-89.