Gözden Kaçmış Tefrika Bir Mizah Sözlüğü: Lügât-ı Cedîde

Yıl 2021, Sayı: 69, 286 - 299, 30.07.2021

Harun Tuncer

https://doi.org/10.51290/dpusbe.931542

Cited By: 1

Öz

Düşünceleri şahsiyata varmadan şaka ve nüktelerle süslemek suretiyle sözlü yahut yazılı olarak ifade etmeye mizah denir. Osmanlı toplumu içinse mizah, sözlü anlatı sanatlarının en temel unsurlarından biriydi. Osmanlı kültür hayatında Tanzimat’a kadar neredeyse bütün yazılı mizahî ürünler manzumdu; ama Tanzimat’la beraber durum değişti. Bilahare Sultan II. Abdülhamid döneminin başlarında mizah dergileri sıkı bir sansüre uğrasa da tahttan indirilişinin ardından piyasaya onlarca mizah dergisi çıktı; bunlardan biri de Hayal-i Cedîd’di. Bu makalede, Hayal-i Cedîd gazetesinin uzun süre devam eden bölümlerinden biri olan Lügât-ı Cedîde başlıklı “yeni sözcükler” kısmını önceki benzerleriyle karşılaştırmak, dönemim sosyal ve siyasî atmosferine dair ne söylediğini tahlile çalışmak ve içeriğini bugünün okuruna tanıtmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hayal-i Cedid, Lügât-ı Cedîde, Mizah, Sultan II. Abdülhamid, Tanzimat

Teşekkür

Ham metni okuyarak tashih eden dostlarıma...

An Unnoticed Serialised Satirical Glossary: Lügât-ı Cedîde

Öz

Satire is to express one’s feelings either oral or written in a way decorated with jokes and humour. Though it seemingly aims at making people laugh, it is the very mission of satire to criticize the troubles in any class of the society, the malfunctioning and unbecoming actions witnessed, and thus to correct them. As for the Ottoman society, satire was one of the main figures of speech. Although there was a strict censorship during the early period of Sultan Abdulhamid’s reign in terms of satirical magazines and papers, there was a boost of publications following the dethronement of the sultan. One of those was Hayal-i Cedid of Mehmed Rauf and Ebussüreyya Sami Bey. This article aims at introducing a serialized satirical glossary (in the given magazine) titled “Lügât-ı Cedide” and gives the transcribed version of the serial along with an evaluation of the content.

Anahtar Kelimeler

Hayal-i Cedid, Lügat-ı Cedide, Satire, Sultan Abdulhamid II, Tanzimat

Kaynakça

• Ahmed Rıfat. (1309). Tasvir-i Ahlak. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Aksan, D. (1982). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim 3. Ankara: TDK Yayınları.
• Ali Bey. (1326). Lehcetü’l-Hakâyık. İstanbul: Osmanlı Kütübhanesi.
• Altın, H. (2017). Osmanlı Hiciv Matbuatında Ermenilerin oynadığı role dair örnekler. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7(14), 28, 30-31.
• Bierce, A. (2005). Şeytanın sözlüğü. İstanbul: Omega Yayınları.
• Bilgin, N. (2003). Sosyal psikoloji kavramlar, yaklaşımlar sözlüğü. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Birinci, A. (2012). Osman Osmanlı Devletinde matbuat ve neşriyat yasakları tarihine medhal, Tarihin Hududunda. İstanbul: Dergah Yayınları, 142-145.
• Brummett, P. (2020). Image and imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908-1911. New York: Suny Press.
• Celep, A. (2009). Humor in the Ottoman Empire: An analysis of Karagöz humoristic paper (1908-1918). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih University, İstanbul.
• Ç[erkeş] Ş[eyhi] Z[âde]. (1327, Ağustos 9). Mülahazât-ı Mütenevvi‘a: Matbuat-ı Milliyede Mizah. Sebilürreşad, 207.
• Çapanoğlu, M. S. (1970). Basın tarihimizde mizah dergileri. İstanbul: Garanti Matbaası.
• Çoruk, A. Ş. (2014). Örnek bir vak‘a ışığında Abdülhamit döneminde kitap ve dergi sansürü. İstanbul: Kitabevi.
• Downey, D. W. (1976). Dictionary. New Standard Encyclopedia, 3, D-159. New York: Standard Educational Corporation.
• Duman, H. (2000). Osmanlı-Türk süreli yayınları ve gazeteleri (1828-1928), I. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Durmuş, İ. (2005). Mizah, DİA, (C. 30, s. 205). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ebüzziya Tevfik (1973). Yeni Osmanlılar Tarihi II. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Eldemir, E. (2020). Türk matbuatında mizah dergiciliğinin bir örneği Olarak Davul. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Falih Rıfkı. (1923, Mart 15). Mazlum milletlerin mizahı. Yeni Mecmua, 93.
• Fenoglio, İ. & Georgeon, F. (2000). Doğuda mizah. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Feth-i Kostantiniyye der-Def‘a-i Sâniye. (1910, Nisan 27). Hayal-i Cedîd, 2.
• Flaubert, G. (1968). Dictionary of accepted ideas. New York: New Directions.
• Flaubert, G. (2006). Yerleşik düşünceler sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Flaubert, G. (2020). Bouvard ve Pecuchet makbul fikirler lugatı. İstanbul: Everest Yayınları.
• Kamûs-ı Muhtasar. (1293, Mart 14). Hayal, 3.
• Kamûs-ı Muhtasar. (1293, Mart 19). Hayal, 3.
• Kamûs-ı Muhtasar. (1293, Nisan 16). Hayal, 3.
• Kamûs-ı Muhtasar. (1293, Nisan 30). Hayal, 3.
• Kılıç, Z. (2012). Türk Edebiyatında birbirine yakın üç kelime: Hiciv, Medih ve hezel. Turkish Studies 7(3), 1743.
• Koç, M. (2016). Mehmet Rauf’un yayıncılık faaliyetleri ve Hayal-i Cedid Gazetesi. TAED (A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi), (57), 1724-1727, 1731.
• Koloğlu, O. (1992). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de basın. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kortantamer, T. (2007). Temmuzda kar satmak. İstanbul: Phoenix Yayınları.
• Kut, G. (2005). Yazmalar arasında, eski türk edebiyatı araştırmaları I. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Kut, T. (2011). Teodor Kasap, DİA, (C. 15, s. 474). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutlar, F. S. (2009). Lügat-ı Mizah. IJCAS (International Journal of Central Asian Studies), 13, 401-439.
• Lügât-ı Cedîde. (1910, Haziran 22). Hayal-i Cedîd, 3.
• Lügât-ı Cedîde. (1910, Temmuz 6). Hayal-i Cedîd, 2.
• Menç, H. (2016) Ebussüreyya Sami Bey. Külliye, 5, 33.
• Mustafa Şekib (1337). Gülmek nedir, neye gülüyoruz?.
• Okay, M. O. (1998). Hiciv. DİA, (C. 17, s. 447). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Oymak, A. (2013). Osmanlı Mizahında Teodor Kasap (Diyojen, Çıngıraklı Tatar ve Hayal Gazeteleri üzerine bir inceleme). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Özünlü, Ü. (1999). Gülmecenin dilleri. İstanbul: İzdüşüm Yayınları.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Refik Halid (1918, Nisan 18). Mizahda ehliyet. Yeni Mecmua, 261.
• Seyhan, S. (2013). II. Meşrutiyet Dönemi mizah basını ve içeriklerinden seçilmiş örnekler. Turkish Studies 7(3), 496, 498.
• Subaşı, T. & Çaylı, K. (2017). Osmanlı basınında sansüre bir örnek: Hayal Mizah Gazetesi. PESA International Journal of Social Studies, 3(2), 100.
• Yıldırım, T. (2006). Lehcetü’l-Hakayık’ta mizah söylemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yücebaş, H. (t.y.). Dünkü mizahımızdan yazı ve çizgiler. İstanbul: Hürriyet Gazetesi Yayınları.