18. Yüzyıl İstanbul Şer‘iyye Sicilleri’ne Yansıyan Konular Üzerinden Aile Mefhumu Hakkında Bazı Değerlendirmeler

Yıl 2021, Sayı: 70, 13 - 24, 26.10.2021

Hanife Alaca

https://doi.org/10.51290/dpusbe.874153

Öz

Toplumun temelini oluşturan aile dini, kültürel, siyasi ve ekonomik gibi birçok etkinin altında kalarak şekillenmiştir. Bu nedenle her toplumun kendine özgü bir aile yapısı bulunmaktadır. İncelenen dönemde İstanbul’da aile yapısını ortaya koyabilmek için başvurulacak kaynakların başında şer‘iyye sicilleri gelmektedir. Aile hayatının ortaya konulabilmesi için şer‘iyye sicilleri içerisinde yer alan tereke kayıtları başta olmak üzere evlenme ve boşanma kayıtları ile ilgili belgeler dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Bu kayıtlarla bir ailenin oluşum sürecinde namzed başta olmak üzere evlenme, boşanmalar ile bunların sebepleri, eş ve çocuk sayıları ortaya çıkarılmıştır.

Çalışmamızın temel kaynağını 92, 150, 151, 172 ve 197 Numaralı İstanbul Şer‘iyye Sicilleri oluşturmuştur. Bu siciller, 1709 ve 1749 yıllarına ait barındırdığı kayıtlarla belirli bir döneme ışık tutmaktadır. Sicillerde çok sayıda tereke kaydı bulunması sosyo-ekonomik verilerin yanında aile kurumuna dair bilgiler sunması bakımından da oldukça önemlidir. Aile hayatı açısından birinci el kaynaklar arasında yer alan bu siciller içerdiği veriler ışığında, 18. yüzyılın İstanbul’da yaşayan ailesi ele alınarak, Osmanlı aile yapısı hakkında genel bir çıkarıma gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeriyye Sicilleri, Aile, Osmanlı Devleti, İstanbul

Evalutions Regarding the Concept of Family Through the Matters That are Reflected in the 18th Century Court Records of İstanbul

Öz

Family which constitutes the foundations of the society has been shaped under the influence of many factors such as religion, culture, politics and economy. Thus, each society has its own family structure. Among the sources which are used for the purpose of revealing the family structure of İstanbul in the examined period, the court records (şer‘iyye sicilleri) are among the leading sources. For the purpose of revealing the family life, an evaluation is made among the court records by considering the records regarding marriage and divorce, and particularly the inheritance records. By those records, particularly the candidates, marriages, divorces and their reasons, and the number of spouses and children are revealed.

The Court Records of İstanbul numbered 92, 150, 151, 172 and 197 constitute the main sources of our study. Those records shed light on a particular period with the cords that they contain for the period between 1709 and 1749. It is particularly important in terms of revealing information regarding the family structure besides the socio-economic data to have numerous inheritance entries in the records. In the light of the data included by those records which are among the primary sources in terms of the family life, the family of the 18th century residing in İstanbul is addressed and a general inference is made regarding the Ottoman family structure.

Anahtar Kelimeler

Şer‘iyye Registers, İstanbul, Family, Ottoman State

Kaynakça

• İstanbul Şer‘iyye Sicilleri No (İŞS): 92, 150, 151, 172, 197.
• Akgündüz, A. (2000). İ’lâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 22, ss.72-73). İstanbul: TDV Yayınları.
• Altan, M. A ve İpçioğlu, M. (2009). Şeriye sicil kayıtlarına göre 1748-1749 yıllarında Konya’da aile. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 519-532.
• Aydın, M. A. (2003). Mehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 28, ss. 389-391). Ankara: TDV Yayınları.
• Aydın, M. A. (1998). Eyüp Şeriye sicillerinden 184, 185 ve 188 no’lu defterlerin hukuki tahlili. 18. yüzyıl Kadı sicilleri ışığında Eyüp’te sosyal yaşam içinde (ss. 65-81) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cin, H. (1974). İslâm ve Osmanlı hukukunda evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Çakır, S. (2019). Osmanlı hukuk sistemi’nde fıkhın belirleyiciliği: Erzincan şer’iyye sicilleri evlenme-boşanma kayıtları örneği (günümüz ile mukayesesi). Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 441-468.
• Değerli, A. (2018). Kadı sicilleri ışığında Osmanlı’da aile: Kayseri örneği (1608-1656). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(39), 469-488.
• Dinç, G. (2005). Şeriye sicillerine göre XIX. yüzyıl ortlarında Antalya’da ailenin sosyo-ekonomik durumu. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi, 17, 1-18.
• Faroqhı, S. (1998). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam ortaçağdan yirminci yüzyıla (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kaya, A. (2008). 17. yüzyıl Bursa şer’iyye sicillerinin islam aile hukuku açısından tahlili. Uludağ Üni. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17(1),81-107.
• Kur‘an-ı Kerim ve Türkçe Meali (1942). Haz. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. İstanbul: Kervan Yayın. (Kur‘an-ı Kerim).
• Montaqu, L. M. W. (1977). Türkiye mektupları 1717–1718. (A. Kurutluoğlu, Çev.). İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Oğuz, M. & Akgündüz, A. (1998). Hüccet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 18, ss.446-450). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve idare adamı olarak Osmanlı Devletinde kadı. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Ortaylı, İ. (2001). Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 24, ss. 69-73). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özdeğer, H. (1988). 1463-1640 yılları Bursa şehri tereke defterleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, S. (1977). Tereke defterlerine göre XVII. asırda İstanbul’da aile nüfusu, servet yapısı ve dağılımı. İstanbul Araştırmaları, 3, 21-58.
• Poyraz, Ö. ve Bekdemir, M. (2020). 19 numaralı şer’iye siciline göre Kırşehir’de aile. OTAM, 47, 61-76.
• Sak, İ. (2006). Osmanlı toplumunda nâmzedin (nişanın) bozulması ve sonuçları: Konya örneği (18. yüzyılın ilk çeyreğine âit Konya şer’iye sicillerine göre). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 493-523.
• Sak, İ. (2012). Şer’iye sicilleri ışığında gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının aile hayatı: Konya örneği (1700-1725). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 117-135.
• Uğur, Y. (2010). Şer‘iyye sicilleri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 39, ss. 8-11). İstanbul: TDV Yayınları.