İttihat ve Terakki’nin Milli İktisat Politikalarının Neticesi Oluşan Bir Zümre: Harp Zenginleri ve Bu Zümrenin Türk Romanına Yansıması

Yıl 2021, Sayı: 70, 140 - 151, 26.10.2021

Mustafa Türkmenoğlu , Sevgül Türkmenoğlu

https://doi.org/10.51290/dpusbe.983602

Öz

Milli İktisat, İttihat ve Terakki’nin en güçlü olduğu 1913-1918 yılları arasında uygulanan iktisat politikalarına verilen addır. Ancak Milli iktisat bu zaman aralığını aşarak Cumhuriyet döneminin iktisadi anlayışına da esin kaynağı olmuştur. Milli iktisat politikaları uygulanırken İttihat ve Terakki’ye yakın kimselere imtiyazlı davranılması sonucu savaş ortamından doğmuş zengin bir kesim ortaya çıkmıştır. Bu kesim, harp zengini olarak isimlendirilir. Bu zenginler halktan ya da devletin gücünü kullanan devlet çalışanları içinden çıkmıştır. Harp zenginleri o dönem yeni ortaya çıkan bir kesim olarak edebiyatın da ilgisini çekmiştir. Bu çalışmada Osmanlı’nın son dönemini önemli ölçüde etkilemiş bir hareket olan İttihat ve Terakki ve onun ortaya koyduğu Milli İktisat anlayışı; iktisat, siyasi tarih ve edebiyat bağlamında ele alınmıştır. Çalışmanın ilk kısmında Osmanlı iktisadi anlayışı hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra İttihat ve Terakki ve onun iktisadi anlayışı olan milli iktisat hakkında bilgi verilmiştir. Son kısımda ise İttihat ve Terakki’nin Milli İktisat anlayışından ortaya çıkmış harp zenginlerinin Türk romanında ele alınışı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Milli İktisat, Harp zenginleri, İttihat ve Terakki, Roman

A Group Resulting from the National Economic Policies of the Committee of Union and Progress: The War Profiteers and its Reflection in Turkish Novel

Öz

National Economy is the name given to the economic policies implemented between the years of 1913-1918, when the Union and Progress was the strongest. However, National Economy has exceeded this time interval and inspired the economic understanding of the Republican period. As a result of the privileged treatment of people close to the Committee of Union and Progress while the national economic policies were being implemented, a wealthy group emerged from the war environment. This group is called the war profiteer. They came from the people or the public officials who used the power of the state. The war profiteers attracted the attention of literature as a newly emerging group at that time. In this study, the Union and Progress, which was a movement that had a significant impact on the last period of the Ottoman Empire, and the understanding of National Economy put forward by it; discussed in the context of economics, political history and literature. In the first part of the study, a general evaluation was made about the Ottoman economic understanding. Afterwards, information was given about the Union and Progress and its economic understanding. In the last part, the war profiteers, who emerged from the National Economy understanding of the Union and Progress, in the Turkish novel was evaluated.

Anahtar Kelimeler

National Economy, The War Profiteers, The Committee Union and Progres, Economics

Kaynakça

• AAkçuraoğlu, Y. (1333). İktisadî siyaset hakkında. Türk Yurdu, 12, 179-181.
• Akkuş, T. (2008). Bir iktisadi siyasa projesi: millî iktisat ve Bursa. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(16), 119-141.
• Akşin, S. (2017). Jön Türkler ve ittihat ve terakki. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Akşin, S. (2018). Kısa Türkiye tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyıldız, A. (2011). Tanzimat, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 40, ss. 1-10). İstanbul: TDVİAM.
• Anonim (1917). İhtikâra karşı. Tanin Gazetesi, 12 Mayıs 1917.
• Anonim (1944). Maliye nazırı Cavit beyin notları. Tanin Gazetesi. 19 Eylül 1944.
• Avcı, C. (1995). Tekâlif-i harbiye ile tekâlif-i milliye vergilerinin karşılaştırmalı tanımı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11(31), 223-239.
• Berkes, N. (2013). Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (2013). Yeni Osmanlılar Cemiyeti, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 43, ss. 430-433), İstanbul: TDVİAM.
• Boratav, K. (2010). Türkiye iktisat tarihi (1908-2007). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Çavdar, T. (1991). İttihat ve Terakki. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demiryürek, M. (2015). Savaştan doğan bir tip: “harp zengini. Turkish Studies, 10 (16), 493-508.
• Genç, M. (2000) İltizam, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 22, ss. 154-158), İstanbul: TDVİAM.
• Genç, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğunda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gökalp, Z. (1332). Millet nedir, milli iktisat neden ibarettir II. İktisadiyat Mecmuası, 7, 1-2
• Gürpınar, H. R. (1995). Hakka sığındık. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001). Jön Türkler, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 23, ss. 584-587), İstanbul: TDVİAM.
• İnalcık, H. (2017). Osmanlı idare ve ekonomi tarihi. İstanbul: İsam Yayınları.
• İnalcık, H. (2019). Osmanlı Devletinde İslamiyet ve devlet. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Kacıroğlu, M. (2009), Millî mücadele ve erken dönem cumhuriyet romanında harp zenginleri. Karadeniz Araştırmaları, 20, 117-136.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2005). Kiralık konak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2016). Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karay, R. H. (2005). İstanbul’un bir yüzü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Korkmaz, E. (2020). Birinci dünya savaşı yıllarında Osmanlı Devleti’nde karaborsa. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 66, 241-279.
• Mardin, Ş. (2001). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1995). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nişancı, Ş. (2009). İttihat Terakki politikalarında pozitivizmin etkisi ve eleştirel bir yaklaşım, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 19-49.
• Öğün, T. (2006). Müsadere, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 32, ss. 67-68), İstanbul: TDVİAM
• Ökçün, A. G. (1975). Teşvik-i sanayi kanun-ı muvakkatı 1913. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 30, 25-44.
• Pamuk, Ş. (2017). Osmanlı Türkiye iktisadî tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Safa, P. (1994). Mahşer. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Seyidoğlu, H. (1999). Ekonomik terimler. İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Tezcan, C. (2005). Tekalif-i harbiye ve tekalif-i milliye örneklerinde savaş dönemleri mâli politikaları. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Toprak, Z. (1995). Türkiye’de ekonomi ve toplum (1908-1950): milli iktisat- milli burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de milli iktisat (1908-1918). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yalçın, H. C. (1998). TalatP hatıraları. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2011). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.