Parti Çalışma ve Müfettiş Raporlarına Göre CHP ve Hizipleşme: Kütahya Örneği

Yıl 2021, Sayı: 70, 152 - 168, 26.10.2021

Hasan Yapıcı

https://doi.org/10.51290/dpusbe.983752

Cited By: 1

Öz

Milli Mücadelenin zaferle sonuçlandırılmasının ardından Türkiye Cumhuriyeti’nin inşa sürecinde siyasi yaşamına başlayan Cumhuriyet Halk Partisi 1930 yılına kadar devrimlerin büyük bir bölümünü gerçekleşmiştir. Bu süreçten sonra gerek 1929 yılında ortaya çıkan ekonomik krizi aşmak gerekse de demokrasiyi çoğulcu bir yapıya ulaştırmak için Mustafa Kemal Paşa’nın isteği ile Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulmuştur. Fakat yapılan devrimlerin halk tabanında yeteri kadar karşılık bulmadığı SCF deneyimiyle ortaya çıkmıştır. Bu nedenle siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan ülkenin ve halkın içerisinde bulunduğu durumu tam olarak anlayabilmek, parti içi işleyişi ve yerel bürokrasiyi kontrol edebilmek için rapor sistemi oluşturulmuştur. İdare heyetlerinin meydana getirmiş olduğu raporları karşılıklı kontrol edebilmek için ise müfettişlik bölgeleri oluşturulmuş ve bunun yanı sıra milletvekillerinden de seçim bölgelerine ilişkin raporlar talep edilmiştir. Dolayısıyla bu sistemle birlikte CHP alınan en ufacık kararın bile yansımalarını anlamaya çalışmıştır. Bu çalışmada tek parti döneminde Kütahya’da partinin işleyişini hizipleşmeler ekseninde ortaya koymaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

CHP, Hizipleşme, Kütahya, Rapor Sistemi, Tek Parti Dönemi.

RPP and Schism According to Party Labor and Inspector Reports: The Case of Kütahya

Öz

After the victory of the National Struggle, the Republican People's Party, which started its political life in the construction process of the Republic of Turkey, realized most of the revolutions until 1930. After this process, the Liberal Republic Party was established at the request of Mustafa Kemal Pasha, both to overcome the economic crisis that emerged in 1929 and to bring democracy to a pluralistic structure.. However, it has been revealed by the experience of the LRP that the revolutions did not find sufficient response among the people. For this reason, a report system has been created in order to fully understand the political, social and economic situation of the country and the people, and to control the internal party functioning and local bureaucracy. In order to be able to mutually control the reports produced by the administrative committees, inspectorate districts were created and besides this, reports on the electoral districts were requested from the deputies. Therefore, with this system, the RPP tried to understand the repercussions of even the smallest decision. In this study, it has been tried to reveal the functioning of the party in Kütahya in the axis of schism.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, One-Party Period, Report System, RPP, Schism.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (22.08.1940a). CHP teftiş bölgelerini gösteren cetvelin gönderildiği. 490.1.0.0/5.23.1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (08.06.1940b). Müfettişlerin, CHP Teftiş Talimatnamesine göre teftiş yapmaları. 490.1.0.0/5.22.19.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (02.02.1940c). Kütahya ilinin teftiş ve çalışma raporları. 490.1.0.0/680.302.1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (21.07.1941). Kütahya ilinin teftiş ve çalışma raporları. 490.1.0.0/680.303.1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (10.03.1943). Kütahya ilinin teftiş ve çalışma raporları. 490.1.0.0/681.305.1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (16.02.1942). Kütahya ilinin teftiş ve çalışma raporları. 490.1.0.0/681.304.1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (19.04.1944). Kütahya milletvekili Sadri Ertem'in vefatı üzerine yerine Halil Benli’nin seçilmesi. 30-10-0-0/ 76-505-5.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (02.12.1948). Kütahya ilinin teftiş ve çalışma raporları. 490.1.0.0/681.308.1.
• (17 Kasım 1930). Serbest Fırka dağıldı. İstanbul: Cumhuriyet.
• Ağaoğlu, A. (2011). Serbest Fırka hatıraları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atatürk Araştırma Merkezi. (2016). Atatürk’ün tamim, telgraf ve beyannameleri IV. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atatürk, Mustafa Kemal. (2015). Nutuk. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Atay, F. R. (17 Ağustos 1930). Yeni fırka doğarken. Ankara: Hâkimiyet-i Milliye.
• Avcıoğlu, D. (1968). Türkiye’nin düzeni (dün-bugün-yarın). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aybars, E. (2012). Türkiye Cumhuriyeti tarihi I. İzmir: Zeus Kitabevi.
• Bila, H. (2008). CHP 1919-2009. İstanbul: Doğan Kitap.
• Boratav, K. (2006). Türkiye’de devletçilik. Ankara: İmge Kitabevi.
• C.H.F. Nizamnamesi ve Programı. (1931). Ankara: TBMM Matbaası.
• C.H.F. üçüncü büyük kongre zabıtları 10–18 Mayıs 1931. (1931). İstanbul: Devlet Matbaası.
• Cebesoy, A. F. (2010). Milli Mücadele hatıraları. İstanbul: Temel Yayınları.
• Cem, İ. (2010). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1938). On Beşinci Yıl Kitabı. Ankara: Cumhuriyet Halk Partisi Yayınları.
• Çeçen, A. (1990). Atatürk’ün kültür kurumu halkevleri. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Demirel, A. (2003). Birinci mecliste muhalefet ikinci grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, K. (2014). Emlak ve Eytam bankası. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• Göktürk, G. (2013). Kütahya’da 1946-1960 yılları arasında milletvekilliği genel seçimlerinin analizi ve siyasal yapı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 253-266.
• Gül, M. (1989). Atatürk döneminde Türkiye’nin sanayileşme politikası (1923-1938). [Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• Gülcan, Y. (2001). Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1946). İstanbul: Alfa Basımevi.
• Kabacalı, A. (2007). Tanzimat’tan 12 Marta Türkiye’de siyasal cinayetler. İstanbul: Gürer Yayınları.
• Kasalak, K. (2012). Teşvik-i Sanayi kanunları ve Türkiye’de sanayileşmeye etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 65-79.
• Kocabaşoğlu, U. (2001). Türkiye İş Bankası tarihi. İstanbul: Türkiye İş bankası Yayınları.
• Kocaoğlu, M. (1995). Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanı. OTAM, 6(6), 195-210.
• Kongar, E. (2001). 21. yüzyılda Türkiye. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Köse, İ. (2015). Yalta ve Potsdam konferansları: Sovyetler Birliği’nin Türk boğazlarında egemenlik paylaşım talepleri. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 10(19), 241-276.
• Mardin, Ş. (2014). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Metinsoy, M. (2006). Erken Cumhuriyet döneminde mebusların intihap dairesi ve teftiş bölgesi raporları. Tarih ve Toplum, 3, 103-169.
• Mumcu, A. (1982). Tarih açısından Türk devriminin temelleri ve gelişimi. İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi.
• Ökçün, A. G. (1975). Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkatı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 30, 25-44.
• Semiz, Y. & Akandere, O. (2001). 1929 Ekonomi Buhranı ve Türkiye. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9(1-2), 301-313.
• Toprak, Z. (1995). Milli iktisat- milli burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunçay, M. (1999). Türkiye Cumhuriyetinde tek parti yönetiminin kurulması. İstanbul: Tarih Vakfı Yurtları.
• Uyar, H. (1999). Tek parti dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Yetkin, Ç. (1982). Serbest Cumhuriyet Fırkası olayı. İstanbul: Karacan Yayınları.
• Yücel, S. (2006). Türkiye'nin siyasal partileri (1859-2006). İstanbul: Alfa Yayınevi.