Sultan II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikasından Yansımalar: Arşiv Belgeleri Işığında Aşiret Mektebi ve Arnavut Öğrenciler

Yıl 2022, Sayı: 71, 227 - 246, 28.01.2022

Mesut Yavaş

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1032313

Cited By: 1

Öz

Aşiret Mektebi, Osmanlı Devleti’ndeki aşiretlere mensup çocukların eğitimi amacıyla Sultan II. Abdülhamid tarafından 1892 yılında İstanbul’da açıldı. Avrupalı Devletlerin XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’ni parçalama faaliyetleri çerçevesinde yürüttüğü politikalar, bu mektebin kuruluşunda etkili oldu. Avrupalı büyük güçler, Balkanlardaki gayrimüslimlerden sonra devletin Türk olmayan Müslüman unsurlarını da kışkırtarak onları devletten koparmak istediler. Onların bu yöndeki faaliyetlerinin özellikle Araplar üzerinde yoğunlaşması, Sultan II. Abdülhamid’i harekete geçirdi. O, Avrupalıların bu girişimlerine karşılık aşiret yapısının hâkim olduğu bölgelerde aşiret reisleri ile yönetim arasında somut ve sağlam bir bağın kurulması gerektiğine inanmaktaydı. Böyle bir bağın, aşiret çocuklarının eğitimi için açılacak bir mektep sayesinde mümkün olabileceğini düşündü ve mektebin açılması talimatını verdi. Mektepte ilk olarak yalnızca Arap aşiret reisleri çocuklarının tahsili amaçlandı. Fakat daha sonraki yıllarda Doğu Anadolu’daki ve Arnavutların yoğun olarak yaşadıkları bölgelerdeki aşiretlerden de öğrenci kabul edildi. Böylece Arap, Arnavut ve diğer aşiret reisleri çocukları Aşiret Mektebi çatısı altında bir araya getirildi. Bu çalışma, Sultan II. Abdülhamid’in bir projesi olan Aşiret Mektebini arşiv belgelerine dayanarak Arnavutlar üzerinden ele almaktadır. Bu bağlamda Arnavutların yoğun olarak yaşadıkları Kosova, İşkodra, Manastır ve Yanya vilayetlerinde Arnavut öğrencilerin mektebe kazandırılması esnasında yaşananlar, seçilen öğrencilerin öğrenimleri sürecindeki gelişmeler ve Aşiret Mektebi mezunu Arnavutların istihdamları arşiv belgeleri ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sultan II. Abdülhamid, Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde Eğitim, Osmanlı Devleti’nde Aşiretler, Aşiret Mektebi, Arnavutlar.

Reflections from the Educational Policy in the Period of Sultan Abdulhamid II: Imperial Tribal School and the Albanian Students in Light of Archive Documents

Öz

Imperial Tribal School (Aşiret Mektebi) was opened by Sultan Abdulhamid II in Istanbul in 1892 to offer education to children from tribes in the Ottoman Empire. The policies pursued by the European states as of the 19th century as part of their activities to break down the Ottoman Empire triggered the foundation of that school. The European great powers incited non-Turkish Muslim elements of the Empire besides non-Muslims in the Balkans to detach them from the Empire. The concentration of their activities to that end especially on Arabs moved Sultan Abdulhamid II to act. In response to such attempts of the European world, he believed that it was necessary to establish a concrete and strong bond between tribe leaders and the government in the regions dominated by tribes. He thought that such bond could be established through a school to be opened for the education of children from tribes, and he ordered the opening of that school. At first, it was aimed to educate only the children of Arab tribal chiefs in the school. However, in the following years, the school also admitted students from tribes in Eastern Anatolia and regions where the Albanians lived densely. In this way, the children of Arab and Albanian tribe leaders as well as some other tribe leaders were brought together under the roof of Imperial Tribal School. This study addresses Imperial Tribal School, a project of Sultan Abdulhamid II, through the Albanians based on archive documents. In this regard, in the provinces of Kosovo, Shkodër, Manastir and Ioannina where Albanians live intensely, what happened during the enrollment of Albanian students to school, the developments in the education process of the selected students and the employment of Albanians who graduated from school were tried to be revealed in the light of archive documents.

Anahtar Kelimeler

Sultan Abdulhamid II, Education in the Period of Sultan Abdulhamid II, Tribes in the Ottoman Empire, Aşiret Mektebi [Imperial Tribal School], Albanians.

Kaynakça

• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO): 1875/140597; 1886/141450; 1910/143214; 1930/144700; 3031/227292.
• Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT): 543/51; 565/28; 567/1; 567/40; 983/45; 1213/7.
• İrade Hususi (İ. HUS): 98/16; 160/50, İrade Maarif (İ. MF): 8/32; 13/9.
• Mektubi Kalemi (MF.MKT): 642/37; 644/11; 628/57; 653/38; 674/51; 678/18; 660/50; 692/31; 693/44; 917/58; 668/33; 725/4; 728/15; 797/46; 809/43; 873/61; 884/19; 978/50; 906/5; 1009/98; 1020/35; 779/28; 907/62; 1020/35; 834/18.
• Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (TFR.I.KV): 183/18223.
• Rumeli Müfettişliği Makamât Evrakı (TFR.I.MKM): 13/1242.
• Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR): 289/25; 0289/101.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV): 233/22.
• Akpınar, A. (1997). Osmanlı Devleti’nde Aşiret Mektebi. İstanbul: Göçebe Yayınları.
• Akpınar, A. ve Rogan, E. L. (2001). Aşiret Mektep Devlet, Osmanlı Devletinde Aşiret Mektebi. İstanbul: Aram Yayıncılık.
• Atıf Hüseyin Bey. (2010). Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri. (M. M. Hülagü, Yay. Haz.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Bozbora, N. (2008). Arnavut Milliyetçiliğinin doğuşu, gelişimi ve günümüze etkileri. Avrasya Dosyası (Balkanlar Özel Sayısı) 14(1), 111-158.
• Castellan, G. (1995). Balkanların Tarihi 14.-20. Yüzyıl, 2. bs. (A. Y. Başbuğu, Çev.). İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Dabağyan, L. P. (2006). Osmanlı’da Şer Hareketleri ve Abdülhamid Han. 5. bs. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Deringil, S. (2007). Simgeden Millete, II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emiroğlu, K. (2015). Kısa Osmanlı-Türkiye Tarihi, Padişahlık Kültürü ve Demokrasi Ülküsü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi, (C. 3-4). İstanbul: İstanbul Vilayeti Mektupçusu.
• Ergül, C. (1997). II. Abdülhamid’in Doğu Politikası. İzmir: Çağlayan Tayınları.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid. (A. Berktay, Çev.). İstanbul: Homer Kitabevi.
• Hayderani, H. S. (1963). Aşiret mektebi ve aşiret alayları. Yakın Tarihimiz, (C. 2, ss. 147-148).
• İsmail Kemal Bey’in Hatıraları (2007). S. Story (Ed.), (A. İslamoğulları, R. Hoxha, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kodaman, B. (1987). Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kodaman, B. (1983) Şark Meselesi Işığı Altında Sultan II. Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası. İstanbul: Orkun Yayınevi.
• Kodaman, B. (2011). II. Abdülhamid ve Aşiret Mektebi. Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid içinde, (C.1, ss. 323-337). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Kodaman, B. (1991) Aşiret Mekteb-i Hümâyûnu. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, ss. 9-11). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1985). Balkanlar’da Milliyetçilik. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (C. 4, ss. 1026-1031). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rogan, E. L. (1996). Aşiret Mektebi: Abdulhamid II’s School for Tribes (1892-1907). International Journal of Middle Eastern Studies, 28, 83-107.
• Seçgin, N. (2013). II. Abdülhamid’in Aşiret Mektebi’ne ev sahipliği yapan Esma Sultan Konağı. Sosyal Bilimler: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 136-144.
• Sivrikaya, İ. (1972). Osmanlı İmparatorluğu idaresindeki aşiretlerin eğitimi ve ilk aşiret mektebi. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, (XI)63, 17-24.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türker, A. S. (1996). 2. Abdülhamit Dönemi Osmanlı Devleti’nin Arnavutluk Siyaseti. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Yelkenci, Ö. F. (2010). Türk Modernleşmesi ve II. Abdülhamid’in Eğitim Hamlesi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.