Development of the Concept of Publıc Legal Personality in the Ottoman State Administration

Yıl 2023, Sayı: 75, 430 - 442, 27.01.2023

Sinan Sunar

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1201537

Öz

Public legal personality is a concept on which the discipline of law still has not reached a consensus. The concept, which consists of the combination of individual and legal person elements in the legal system, has come to the fore with the modern state structure, but there are still discussions about its criteria. Many public services carried out by foundations in the pre-modern period became the services provided by the state with the modern state structure, and this service expansion and diversity necessitated the formation of different types of public legal entities. Legal entities are entities that are independent of the founding persons, which have rights and competencies similar to real persons. In the study, which was prepared by using the literature review, the development of the concept of public legal entity in the Ottoman state administration was tried to be discussed. It is clear that formation processes need to be examined in order to understand administration and institutional structures. In the study, which was prepared with the argument that it is important to determine the developments in the Ottoman Empire in order to understand the public legal personality, which is one of the administrative and legal concepts in the Republican period in Turkey, the developments related to the subject starting from the Tanzimat Period until the collapse of the state were tried to be revealed. It is understood that these structures, the infrastructure of which was prepared with the establishment of the modern state structure and almost the entirety of the 19th century, went through a preparatory process in a sense, although it is accepted that they existed in different forms before the modern period, they achieved their closest form to today's understanding thanks to the arrangements made at the beginning of the 20th century.

Anahtar Kelimeler

Public Legal Personelity, Ottoman State Administration, Tanzimat Period, Law, Public Administration

Osmanlı Devlet İdaresinde Kamu Tüzel Kişiliği Kavramının Gelişimi

Öz

Kamu tüzel kişiliği, hukuk disiplininin üzerinde halen uzlaşı sağlayamadığı bir kavramdır. Hukuk sistemi içerisinde kişi ve tüzel kişi unsurlarının bileşiminden oluşan kavram, modern devlet yapılanmasıyla gündeme gelmekle beraber kriterleri konusunda halen tartışmalar devam etmektedir. Modern öncesi dönemde vakıflar tarafından yürütülen birçok amme hizmeti modern devlet yapılanmasıyla devletin sunduğu hizmetler haline gelmiş, bu hizmet genişlemesi ve çeşitliliği farklı türlerde kamu tüzel kişilerinin oluşumunu da gerektirmiştir. Tüzel kişiler, gerçek kişilere benzer şekilde hak ve ehliyete sahip kurucu kişilerden bağımsız yapılardır. Literatür taraması kullanılarak hazırlanan çalışmada Osmanlı devlet idaresinde kamu tüzel kişiliği kavramının gelişimi ele alınmaya çalışılmıştır. İdareyi ve kurumsal yapıları anlamak için oluşum süreçlerinin incelenmesi gerektiği açıktır. Türkiye’de Cumhuriyet dönemindeki idari ve hukuki kavramlardan biri olan kamu tüzel kişiliğinin anlaşılabilmesi için Osmanlı Devleti’ndeki gelişmelerin belirlenmesinin önemli olduğu savıyla hazırlanan çalışmada, Tanzimat Dönemi’nden başlayarak devletin yıkılışına kadar olan konuyla ilgili gelişmeler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Modern devlet yapılanmasının kurulmaya başlamasıyla altyapısı hazırlanan ve 19. yüzyılın tamamına yakını bir anlamda hazırlık süreciyle geçen bu yapıların, modern dönem öncesinde de farklı şekillerde var olduğu kabul edilse de günümüzdeki anlayışa en yakın halini 20. yüzyılın başında gerçekleştirilen düzenlemeler sayesinde elde ettiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kamu Tüzel Kişiliği, Osmanlı Devlet İdaresi, Tanzimat Dönemi, Hukuk, Kamu Yönetimi

Kaynakça

• Akıncı, Ş. (2016). Roma hukuku dersleri. (9. Baskı). Konya: Sayram Yayınları.
• Akyılmaz, B. ve Sezginer, M. (2001). İdare hukuku dersleri. Konya: Göksu Matbaası.
• Arpacı, A. (2000). Kişiler hukuku (gerçek kişiler). İstanbul: Beta Yayınevi.
• Atay, E. E. (2014), İdare hukuku, (3. Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi.
• Berkes, N. (2013). Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: Yapı Kredi.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (1990). Türk-İslam hukuk tarihi 1. cilt (kamu hukuku). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Çağlayan, R. (2016). Hukukumuzda kamu tüzel kişiliği kavramı ve kıstasları. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 7, 373-398.
• Dural, M. ve Öğüz, T. (2012), Türk özel hukuku (kişiler hukuku) cilt 2. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Gözler, K. (2002). İdare hukuku dersleri, Bursa: Ekin Kitabevi.
• Gözler, K. (2009). İdare hukuku ı. cilt, (2. Baskı), Bursa: Ekin Kitabevi.
• Gözler, K. (2018). Kamu Tüzel Kişiliği Kavramı Neye Yarar? K. Begüm İsbir’in Kamu Tüzel Kişiliği İsimli Doktora Tezinin Düşündürdükleri, Prof. Dr. Metin Günday Armağanı içinde, (ss. 477-500), Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları.
• Gökmenoğlu, H. T. (1997). İslam’da şahsiyet hakları, Ankara: T.D.V. Yayınları.
• Hatemi, H. (1979). Medeni hukuk tüzel kişileri. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası
• Heper, M. (2006). Türkiye’de devlet geleneği. İstanbul: Doğu Batı.
• İhsanoğlu, E. (1996). Osmanlı Türkiyesinde kültür ve bilim hayatında tüzel kişiliğin gelişmesi ve teşkilatlanmanın başlaması, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, 9(25), 265-292.
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılarda saltanat veraseti usulü ve Türk hâkimiyet telakkisi ile ilgisi. AÜSBF Dergisi, 14(1), 69-94.
• İnalcık, H. (1994). Sultanizm üzerine yorumlar: Max Weber’in Osmanlı siyasal sistemi tiplemesi. (K. A. Akgündüz Çev.). Toplum ve Ekonomi Dergisi, 7, 5-26.
• İnsel, A. (1996). Düzen ve kalkınma kıskacında Türkiye. İstanbul: Ayrıntı.
• İkizler, M. (2012). Tüzel kişilerin ilkeli kişiliği. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• İsbir, K. B. (2017). Kamu tüzel kişiliği [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
• Korkusuz, R., Ergün, Ö. (2009). Hukuksal boyutlarıyla eski ve yeni vakıflar. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 16, 69-138.
• Okandan, R. G. (1951). Umumi hukuk tarihi dersleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Onar, S. S. (1960). İdare hukukunun umumi esasları. (2. Baskı) İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Onar, S.S. (1966). İdare hukukunun umumi esasları cilt 2 (3. Baskı). İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Ortaylı, İ. (2017). Türkiye teşkilat ve idare tarihi. (6. Baskı), Ankara: Cedit.
• Özay, İ. (2004). Günışığında yönetim, İstanbul: Filiz Kitabevi
• Özsunay, E. (1982). Medeni hukukumuzda tüzel kişiler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları
• Öztan, B. (1998). Tüzel kişiler. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Öztan, B. (2007). Medeni hukukun temel kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Özyörük, M. (1959). Hukuka giriş. Ankara: Ege Matbaası.
• Saymen, F. H. (1944). Medeni hukukumuzda hükmi şahıslar, cemiyet, vakıf, tesis. İstanbul: Üniversite Kitabevi.
• Serozan, R. (1994). Tüzel kişiler ve özellikle dernekler ve vakıflar (2. Baskı). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Tabakoğlu, A. (2015). Türkiye iktisat tarihi. (13. Baskı), İstanbul: Dergâh.
• Tanör, B. (2020). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. (33. Baskı), İstanbul: Yapı Kredi.
• Taşkın, A. (1991). Tüzel kişilerin kişilik haklarının korunması. Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi. 42(1-4). 202-243.
• Türk Hukuk Kurumu, (1991). Türk hukuk lugatı, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Üçok, C., Mumcu, A. ve Bozkurt, G. (2002). Türk hukuk tarihi,. (10. Baskı). Ankara: Savaş Yayınevi.
• Yayla, Y. (1982). Anayasalarımızda yönetim ilkeleri tevsi-i mezuniyet ve tefrik-i vezaif, İstanbul: İ.Ü. Siyasal Bilimler Fakültesi.
• Zeytin, Z. ve Ö. Ergün, Türk medeni hukuku, (3. Baskı), Seçkin Yayınları.