Londra’da Talihsiz Bir Osmanlı Maslahatgüzarı: Mehmed Sıdkı Efendi (1803-1811)

Yıl 2024, Sayı: 81, 262 - 277, 26.07.2024

Musa Kılıç

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1477348

Öz

Mehmed Sıdkı Efendi 1802 yılının sonlarında Memluk Beyleri sorununun çözümü ve İngiliz ordusunun Mısır’dan tamamen çekilmesi için müzakerelerde bulunmak üzere geçici görevle Londra’ya gönderildi. Kısa bir süre sonra maslahatgüzar tayin edildi ve vefatına kadar sekiz yıl boyunca Londra’da görev yaptı. Çalışmada Sıdkı Efendi’nin maslahatgüzarlığı Osmanlı Devleti ile İngiltere ilişkilerinin seyrine göre üç dönemde incelenmiştir. Birincisi iki ülke arasında ittifakın devam ettiği dönemdir. İkinci dönem İngiltere ile Osmanlı Devleti’nin savaştığı yılları kapsamaktadır. Barış görüşmelerinin başladığı 1808’den 1811 yılında Sıdkı Efendi’nin vefatına kadar geçen yıllar üçüncü dönem olarak ele alındı. Aslında Sıdkı Efendi’nin Londra’da bulunduğu yıllarda Osmanlı Devleti ile İngiltere arasındaki diplomatik ve siyasi ilişkilere ciddi bir etkide bulunduğunu söyleyemeyiz. Tersine Sıdkı Efendi, bir diplomata yakışmayacak tutum ve davranışlar sergileyen, İngiltere tarafından ciddiye alınmayan ve kendi devleti tarafından bile adeta görmezden gelinen bir diplomattı. Sıdkı Efendi, yerine defalarca bir başkasının tayini düşünülmesine rağmen bir girişimlerin hiçbiri gerçekleşmeyecek kadar talihsizdi. Ülkesini bir daha göremeden Londra’da vefat etti. Onun misyonu, Osmanlı Devleti’nin ad hoc diplomasinden sürekli diplomasiye geçişinin önemli bir merhalesi olan ilk ikamet elçilik ve maslahatgüzarlık denemesinin neden başarısızlıkla sonuçlandığı konusunda bizlere önemli ipuçları verdiği için önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Sıdkı Efendi, İngiltere, Osmanlı Devleti, Londra, maslahatgüzar

An Unfortunate Ottoman Chargé D'affaires in London: Mehmed Sıdkı Efendi (1803-1811)

Öz

Mehmed Sıdkı Efendi was temporarily assigned to London in the late 1802 to engage in negotiations for resolving Mamluk Beys Question and the complete withdrawal of the British army from Egypt. Shortly thereafter, he was appointed as the charge d'affaires and had served in London for eight years until his demise. In this work, Sıdkı Efendi's charge d'affaireship has been examined in three periods based on the course of relations between the Ottoman Empire and England. The first period covers the continuation of the alliance between two countries. The second period encompasses the years during which England and the Ottoman Empire were at war. The years from the commencement of peace talks in 1808 until Sıdkı Efendi's death in 1811 were considered as the third period. Indeed, it cannot be asserted that Sıdkı Efendi had a substantial influence on the diplomatic and political relations between the Ottoman Empire and England during his presence in London. Conversely, Sıdkı Efendi was a diplomat who displayed attitudes and behaviors that did not befit a diplomat, was not taken seriously by England, and was virtually ignored even by his own state. Sıdkı Efendi was so unfortunate that, despite repeated attempts to replace him, none of these attempts materialized. He died in London without ever seeing his country again. His mission is crucial because it provides important clues as to why the initial attempt at establishing the first residence embassy and charge d'affaires, a significant stage in the transition from ad hoc diplomacy to continuous diplomacy for the Ottoman Empire, ended in failure.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Sıdkı Efendi, England, Ottoman Empire, London, charge d

Kaynakça

• Bab-ı Âsafi Defterleri (A.{AMD.d.): 1703
• Cevdet Hariciye (C.HR.): 18/878, 135/6722.
• Hatt-ı Hümayun (HAT.): 88/3633, 90/3683, 142/5896, 142/5897, 144/6034, 145/6079, 175/7593, 175/7594, 244/13745, 281/16711, 657/32117, 851/38157, 1181/46639, 1273/49389, 1277/49545, 1280/49635, 1348/52699, 1348/52701, 1349/52713, 1349/52713-K, 1349/52713-L, 1349/52713-N, 1349/52713-R, 1349/52713-S, 1349/52719, 1366/54114
• Foreign Office (FO): 78/70, 78/73, 78/75, 78/93.
• Arrival of Turkish Envoys. (1808, July 20). Aberdeen Journal, p. A3.
• Court of Common Pleas. (1807, November 26). Times, p. A2.
• Court of Common Pleas. (1807, November 28). Times, p. A2.
• Domestic Intelligence. (1811, April 17). Aberdeen Journal, p. A1.
• The Mirror of Fashion. (1807, April 8). Morning Chronicle, p. A2.
• The Prince Regent. (1811, April 8). Caledonian Mercury, p. A3.
• To the Editor of The Times. (1807, November 25). Times, p. A2.
• Turkish Envoy Extraordinary. (1808, August 29). Portsmouth Telegraph, p. A1.
• Adair, R. (1845). The Negotiations for the Peace of the Dardannelles in 1808-1809. (Vol. I). London.
• Beydilli, K. (2023). Mahmud Râif Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde, (C. XXVII, ss. 382-383). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çelik, Y. (2010). III. Selim devrinde Mısır’da Osmanlı-İngiliz Rekabeti (1798–1807). S. Kenan (Ed.), Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi (s. 351-366). İstanbul: İSAM.
• Çolak, K. (2008). “Mısır’ın Fransızlar tarafından işgali ve tahliyesi (1798-1801). Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, X/2, 141-183.
• Ghorbal, S. (May 1933). The missions of Ali Effendi in Paris and of Sedki Effendi in London 1797-1811, A Contribution to the Study of the Westernisation of Ottoman Institutions. Bulletin of The Faculty of Arts, I/1, 114-129.
• Güner, S. (Kış 2015). Londra’da bir Memlûk Beyi: Muhammed Bey Elfî (Ekim-Aralık 1803). Akademik Bakış, IX/17, 41-69.
• Güner, S. (Güz 2015). Mısır’ın son Memlük Beyleri (1801-1806). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, XI/22, 227-266.
• Herbette, M. (1997). Fransa’da ilk daimî Türk Elçisi Moralı Esseyyit Ali Efendi (1797-1802). (E. Üyepazarcı Çev.), İstanbul: Pera Yayınları.
• İnce, Y. (2008). Bir görgü tanığının gözünden Kabakçı Mustafa İsyanı. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 281-308.
• Kandil, D. A. M. & Fakhry, A. M. H. A. (2017). The Journey of Muhammed Bey al-Alfi to London: An eye-opening journey. Journal of the American Research Center in Egypt, 53, 123-138.
• Kempe, J. A. (1884). Autobiography of Anna Eliza Bray, London: Chapman and Hall Limited.
• Kılıç, M. (2019). İlk ikamet elçilerinin halefleri Rum Maslahatgüzarlar (1800-1821). Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXVIII/65, 251-278.
• Kuran, E. (1968). Avrupa’da Osmanlı ikamet elçiliklerinin kuruluşu ve ilk elçilerin siyasi faâliyetleri 1793-1821. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kuran, E. (1988). Osmanlı Devleti’nin Londra Maslahatgüzarı Mehmed Sıdkı Efendi, 1803-1811 Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan içinde (s. 38-43). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Richmond, S. (2022). Şark’ta İngiltere’nin sesi Stratford Canning ve Osmanlı İmparatorluğu ile diplomasi, (Z. G. Ö. Kayrıcı Çev.). İstanbul: Runik Kitap.
• Soysal, İ. (1999). Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız diplomasi münasebetleri (1789-1802). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Turan, N. S. (2018). İmparatorluk ve diplomasi, Osmanlı diplomasisi izinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yalçınkaya, M. A. (Ağustos 1996). Osmanlı Devleti’nin yeniden yapılanması çalışmalarında ilk ikamet elçiliklerinin rolü. Toplumsal Tarih, 6/32, 45-53.
• Yalçınkaya, M. A. (2001). İsmail Ferruh Efendi’nin Londra elçiliği ve siyasi faaliyetleri (1797-1800). K. Çiçek (Ed.) Pax Otomana Studies in Memoriam Prof.Dr. Nejat Göyünç içinde (s. 381-408). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yenidünya, S. (Haziran 2009). Kale-i Sultaniye Anlaşması’nın gizli görüşmeleri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XI/1, 309-325.
• Yeşil, F. (2010). İstanbul önlerinde bir İngiliz filosu: Uluslararası bir krizin siyasî ve askerî anatomisi. S. Kenan (Ed.), Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi içinde (s. 391-493). İstanbul: İSAM.
• Yeşil, F. (2017). Trajik zafer, Büyük Güçlerin Doğu Akdeniz’deki siyasi ve askeri mücadelesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yılmaz, H. (2018). XIX. yüzyılın başında Avrupa Devletleri arası rekabet ve 1809 Kale-i Sultani Antlaşması. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.