Sultan Abdülaziz Devrinde Tersane-İ Âmire’ye Demir Tedariki Meselesine Dair İki Layiha Etrafında Yapılan Müzakereler

Yıl 2025, Sayı: 83, 186 - 207, 30.01.2025

Onur Çapar

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1577582

Öz

Zırhlı gemi çağına girmeye çalışan Osmanlı Devleti, Abdülaziz zamanında bu yeni gemi tiplerini İngiltere’ye sipariş vermenin yanında kendi imkânlarıyla zırhlı gemiler inşa etme düşüncesindeydi. Bu amacı açıkça belli eden bürokrasi zırhlı gemi inşası için tersanenin ihtiyaç duyacağı demir madeninde dışa bağımlı kalmamak, kendi öz imkânlarıyla demiri temin edip dışa bağımlılıktan da kurtulmayı hedefliyordu. Devlet bu amaçla 1864 ve 1867’de sırayla Samakov ve Bosna demir madenlerindeki miktarı öğrenmek ve bu demirin İstanbul’a nakli imkânlarını araştırmak için görevlilere iki layiha hazırlatmıştır. Ardından bu layihalar üzerinden Osmanlı bürokrasisi uzun uzun müzakerelere girişmiş ve neticesinde demir madenlerinin İstanbul’a naklinin hayli pahalı olacağı ve bu nedenle de şimdilik vazgeçilmesi sonucuna ulaşılmıştır. Layihalar etrafında yürütülen tersaneye demir ihtiyacı ve demir madenleri tartışması Osmanlı Devleti’nin bir sanayileşememe sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu makale sözkonusu layihalar çerçevesinde Sultan Abdülaziz döneminde donanmaya demir tedariki ve Osmanlı bürokrasinin bu konudaki politikasını incelemeye yöneliktir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Abdülaziz, Zırhlı gemiler, Demir madeni, Samakov, Tersâne-i Âmire

The Negotiations Around Two Papers on the Issue of Iron Supply to the Shipyard During the Reign of Sultan Abdulaziz

Öz

The Ottoman Empire, which was trying to enter the era of armoured ships, considered building armoured ships with its own resources, in addition to ordering these new types of ships from England during the reign of Sultan Abdülaziz. The bureaucracy that articulated this goal was determined to avoid dependence on foreign iron ore, which the shipyard would need to build armoured ships, and to eliminate foreign dependence by supplying iron from its own resources. To this end, the state commissioned two layihas in 1864 and 1867 to determine the amount of iron in the mines of Samakov and Bosnia and to study the possibilities of transporting this iron to Istanbul. The Ottoman bureaucracy then engaged in lengthy negotiations on the basis of these layihas and concluded that transporting the iron mines to Istanbul would be very expensive and should be abandoned for the time being. The need for iron for the shipyards and the debate over the layihas emerged as a problem of industrialisation in the Ottoman Empire. The aim of this article is to examine the supply of iron to the navy during the reign of Sultan Abdülaziz and the policy of the Ottoman bureaucracy on this issue within the framework of these layihas.

Anahtar Kelimeler

Sultan Abdulaziz, Armoured ships, Iron mine, Samakov, Tersâne-i Âmire.

Kaynakça

• BOA, Sadaret Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM), 302-17;304-9; 314-90;334-53; 396-72;
• BOA, İrade Dosya Usulü (İ. DUİT), 185-86; 185-87.
• BOA, İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 532-23864; 532-23864.
• Akşahin, İ. E. (2022). Sultan Abdülaziz devrinde Tersâne-i Âmire’de zırhlı gemi inşa projeleri. Kadim, (4), 55–75.
• Batmaz, Ş. (2002). II. Abdülhamid devri Osmanlı donanması. [Yayımlanmamış doktora tezi].Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Beşirli, M. (2004). Sultan Abdülaziz’den Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı donanması. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 243–74.
• Bilgin, T. (2015), Milli mücadele döneminde Bilecik, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Bostan, İ. (2011). Tersâne-i Âmire. İslam Ansiklopedisi içinde (C.40, ss. 513–16). İstanbul: TDVİAM.
• Brown, D.K. (2010). Warrior to dreadnought: warship design and develeoppement 1869- 1905, Great Britain: Seafort Publishing, Pen& Sword Books Ltd.
• Dal, D. (2016). The modernization of the Ottoman navy during the reign of Sultan Abdülazı̇z (1861-1876). (Unpublished PHD Thesis). The University of Birmingham, Classics, Ancient History And Archaeology, Centre For Byzantine, Ottoman And Modern Greek Studies, Birmingham.
• Düzcü, L. (2017). Yelkenliden buharlıya geçişte Osmanlı denizciliği (1825-1855). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Gencer, A. İ. (2006). Abdülaziz donanması ve özellikleri, Donanma Komutanlığı Üçüncü Deniz Harp Tarihi Semineri (19-21 Nisan 2006) içinde (ss. 3-10), Ankara: Deniz Basımevi Amirliği.
• Gimpel, J. (1996). Ortaçağ endüstri devrimi. Çev: Nazım Özüaydın, Ankara: Tübitak.
• Hazar, E. (2024). Osmanlı devleti’nde demir madenciliği ve demircilik: Samakov demir madeni. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Eskişehir.
• Hobsbawn, E. J. (2003). Sanayi ve imparatorluk. Ankara: Dost Yayınevi Yayınları.
• Kiel, M. (2009). Samakov. İslam Ansiklopedisi içinde (C.36, ss. 62–64). İstanbul: TDVİAM.
• Langensiepen, B. (2000). 1828-1923 Osmanlı donanması the Ottoman navy 1828-1923. Çev: James Cooper, Renan Ahmet Güleryüz Mengü. İstanbul: Denizler Kitabevi.
• Örenç, A. F. (2017). Deniz kuvvetleri ve deniz harp sanayii. Ed: G. Yıldız, Dünya Savaş Tarihi Osmanlı Askeri Tarihi Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918 içinde (s. 173-228). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Panzac, D. (2009). 16-20. yüzyıl Osmanlı donanması. Uluslararası Türk Deniz Gücü Tarihi Sempozyumu (20-22 Ekim 2008) içinde (ss. I-26). İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı.
• Roubiçek, M. (1980). Ottoman navy. Jerusalem: Franciskan Printing Press.
• Smith, E. C. (1937). A short history of naval and marine engine. Cambridge: Cambridge University Press.
• Yıldırım, M. (2015). Osmanlı demir çelik sanayii’nde atölyeden fabrikaya geçiş (1830-1870). [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yüksel, M. 2016. Osmanlı’dan cumhuriyet’e donanma politikası. İstanbul: Dora Yayınları.