Strategic Environmental Assessment and its Implementation in Türkiye

Yıl 2025, Sayı: 85, 218 - 232, 20.07.2025

Hakan Olgun

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1631351

Öz

One of the most effective environmental policy instruments employed to eliminate or mitigate the adverse impacts of human activities on the environment is the Environmental Impact Assessment (EIA). Widely implemented across numerous countries for an extended period, this method entails a systematic process in which the potential environmental consequences of proposed projects are identified in advance, precautionary measures to minimize such impacts are formulated, and all assessments are formally documented. Nevertheless, a significant limitation of the EIA lies in its applicability being confined solely to the project level. This limitation has prompted the development of the Strategic Environmental Assessment (SEA) approach, which stems from the recognition that environmental protection must be addressed not only at the level of individual projects but also at broader decision-making levels such as policies, plans, and programs. The aim is to facilitate the implementation of a more integrated and comprehensive environmental governance framework. In Turkey, the SEA Regulation entered into force in 2017. This study -fundamentally based on a review of the relevant literature, including documents published by the Ministry of Environment, Urbanization and Climate Change- seeks to trace the implementation of SEA practices under the aforementioned Regulation. Within this context, it has been observed that nearly fifty plans in various sectors have been subjected to SEA processes thus far. Through these practices, it becomes feasible to address the deficiencies inherent in current EIA implementations, to promote synergy between the two instruments for more holistic environmental protection, and to extend environmental considerations beyond the scale of individual projects to encompass higher-order instruments such as plans and programs.

Anahtar Kelimeler

Strategic environmental assessment , Environmental ımpact assessment , Sustainability , Türkiye

Stratejik Çevresel Değerlendirme ve Türkiye Uygulaması

Öz

İnsan faaliyetlerinin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak yahut minimize etmek için kullanılan en etkili çevre politikası araçlarından biri ‘çevresel etki değerlendirmesi’dir (ÇED). Uzunca bir süredir dünyanın pek çok ülkesinde uygulanan bu yöntem, gerçekleştirilecek ‘projelerin’ çevreye olası etkilerinin önceden belirlendiği, bu etkileri en aza indirecek tedbirlerin alındığı ve tüm bu değerlendirmelerin raporlandığı bir süreci içermektedir. Ancak ‘çevresel etki değerlendirmesi’nin yalnızca proje düzeyindeki faaliyetler için söz konusu olması onun zayıf yanını oluşturmaktadır. Bu nedenle, çevre korumanın sadece projeler düzeyinde değil, politikalar, planlar ve programlar düzeyinde de ele alınması ve böylece bütüncül bir çevre koruma anlayışının hayata geçirilmesi gerektiği düşüncesi, ‘stratejik çevresel değerlendirme’ (SÇD) yaklaşımının doğmasına yol açmıştır. Türkiye’de ise SÇD Yönetmeliği 2017’de yürürlüğe konmuştur. İşte, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın konuya ilişkin olarak yayımladığı dokümanlar da dâhil olmak üzere, esasen literatür taramasına dayanan bu çalışma, ilgili Yönetmelik uyarınca hayata geçirilen SÇD uygulamalarının izini sürmektedir. Bu bağlamda bugüne kadar çeşitli sektörlerde elliye yakın planın SÇD’ye konu olduğu görülmektedir. Bu uygulamalar vasıtasıyla mevcut ÇED uygulamalarının eksiklerinin giderilmesi, her iki enstrümanın birbirini tamamlayarak daha kapsamlı bir çevre korumanın sağlanması ve çevre korumanın ‘projelerin’ ötesinde ‘plan ve programlar’ gibi daha üst ölçekte ele alınması mümkün olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Stratejik çevresel değerlendirme , Çevresel etki değerlendirmesi , Sürdürülebilirlik , Türkiye

Kaynakça

• Bilgin, A. (2015). Analysis of the environmental impact assessment (EIA) directive and the EIA decision in Turkey. Environmental Impact Assessment Review, 53, 40-51.
• Bozkurt, Y. (2016). Çevre sorunları ve politikaları. Ekin.
• ÇŞB (2024a). İlk ÇED Yönetmeliği’nin yayımlandığı 1993 yılından 2023 yılı sonuna kadar verilen ÇED kararları. Erişim adresi: https://ced.csb.gov.tr/ced-istatistikleri-i-111186.
• ÇŞB (2024b). Stratejik çevresel değerlendirme süreci tamamlanan plan/program listesi. Erişim adresi: https://scd.csb.gov.tr/scd-sureci-tamamlananlar-i-88842.
• ÇŞB (2024c). Stratejik çevresel değerlendirme süreci yürütülen plan/programlar. Erişim adresi: https://scd.csb.gov.tr/scd-sureci-yurutulenler-i-88863.
• ÇŞB (2024d). Stratejik çevresel değerlendirme eleme süreci yürütülen plan/program listesi. Erişim adresi: https://scd.csb.gov.tr/eleme-sureci-yurutulenler-i-91511.
• Dikmen, A. Ç. (2019). Stratejik çevresel değerlendirme (SÇD) yönetmeliğinin Türkiye’nin çevre politikasına katkısı. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 15, 535-541.
• EC (2024). Environmental impact assessment. Erişim adresi: https://environment.ec.europa.eu/law-and-governance/environmental-assessments_en.
• Ertaş, Ş. (1997). Çevre hukuku. DEÜHF.
• Gökalp-Alıca, S. S. (2019). İdari yargı kararları kapsamında çevresel etki değerlendirmesi. Adalet.
• Gökçe, G. C. & Barış, M. E. (2015). Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED)-stratejik çevresel değerlendirme (SÇD) ilişkisi ve peyzaj planlama sürecinde stratejik çevresel değerlendirmenin önemi. International Journal of Science Culture and Sport, 3, 782-792.
• Güneş, A. M. (2010). Çevre hukuku açısından stratejik çevresel değerlendirme. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 91, 33-66.
• Güneş, A. M. (2023). Çevre hukuku. Adalet.
• Güneş, Ş. (2020). Environmental impact assessment in Turkey: A principal environmental management tool. Z. Savaşan & V. Sümer (Eds.), Environmental Law and Policies in Turkey (s. 83-97). Springer.
• Holder, J. & Lee, M. (2007). Environmental protection, law and policy. Cambridge University Press.
• Keleş, R. & Ertan, B. (2002). Çevre hukukuna giriş. İmge.
• McIntyre, O. (2013). The principle of “integration” in international law relating to sustainable development: Sobering lessons for European Union law. L. Westra et al. (Eds.), Confronting Ecological and Economic Collapse (s. 104-119). Routledge.
• Resmi Gazete (1983). Çevre kanunu. 18132, 11 Ağustos.
• Resmi Gazete (2002). Çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği. 31907, 29 Temmuz.
• Resmi Gazete (2006). Çevre kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun. 26167, 13 Mayıs.
• Resmi Gazete (2017). Stratejik çevresel değerlendirme yönetmeliği. 30032, 8 Nisan.
• Resmi Gazete (2018). Cumhurbaşkanlığı teşkilatı hakkında cumhurbaşkanlığı kararnamesi. 30474, 10 Temmuz.
• Official Journal (2001). Directive 2001/42/EC of the European Parliament and of the Council of 27 June 2001 on the assessment of the effects of certain plans and programmes on the environment. Erişim adresi: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32001L0042.
• Olcay, S. (2021). İdare hukuku boyutuyla çevresel etki değerlendirmesi. Seçkin.
• Olgun, H. & Işık, V. (2017). Bir ‘insan hakkı’ olarak ‘çevre hakkı’ ve Türk hukukundaki yeri. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 3(1), 33-52.
• Şahin-Hamamcı, N. (2024). Türkiye’de stratejik çevresel değerlendirme yönetmeliği ve uygulamaları. Etkinlik 6.3, SÇD Eğitim Çalıştayı. Ankara.
• Şengül, M. (2002). Türkiye’de ÇED ve çevresel etki değerlendirmesi yönetmeliği içerik çözümlemesi. Detay.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı AB Başkanlığı (2022). Stratejik çevresel değerlendirme (SÇD) yönetmeliğinin uygulanmasının desteklenmesi projesi. Erişim adresi: https://ab.gov.tr/stratejik-cevresel-degerlendirme-scd-yonetmeliginin-uygulanmasinin-desteklenmesi-projesi_53002.html.
• Therivel, R. (2004). Strategic environmental assessment in action. Earthscan.
• Turan, E. S. & Güner, E. D. (2017). Türkiye’de çevresel etki değerlendirme mevzuatındaki değişimler. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 3(1), 39-47.
• Yılmaz-Turgut, N. (2009). Çevre politikası ve hukuku. İmaj.