Modern Kazak Hikȃyeciliğinde Kültürel Söz Varlığı: Muhtar Magavin Örneği

Yıl 2025, Sayı: 86, 483 - 508, 25.10.2025

Gülmira Ospanova

Öz

Bir dilin kültürel söz varlığı, kültürü oluşturan tüm unsurları içeren bir söz hazinesidir. O dili konuşan halkın dünyaya bakışının, kültürel kodlamalarının saklı olduğu bir hazine hükmündedir. Kazak Türkçesinin kültürel söz varlığının yazar Muhtar Magavin’in bazı eserleri ekseninde ele alındığı bu çalışmada, Kazak halkının kültürel belleğinde günümüze kadar ulaşan gelenek, göreneklerine yer verilmiştir. Bu bağlamda, modern Kazak hikâyeciliğinde öncü isimlerden biri olan Muhtar Magavin’in kısa ve uzun hikâyelerinden bazıları taranmıştır. Eserlerde Kazak kültürel yaşamını ve kültürel değerleri yansıtan unsurlar tespit edilerek ele alınmıştır. Bunlardan bazılarının unutulmuş bazılarının ise unutulmaya yüz tutan maddi ve manevi değerler olması, yazarın eserlerine değer katan özelliklerden biridir. Eserlerde tespit edilerek alfabetik sıraya göre verilen kültürel motifler, Kazak halkının avcılık sanatı, hayvancılık kültürü, halk hekimliği, ölüm ritüelleri, aile hayatı, günlük ve sosyal hayatı ile ilgili dikkate değer bilgiler vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkçesi , Kazak hikâyesi , Kültürel söz varlığı , Kültürel motifler

Cultural Vocabulary in Modern Kazakh Storytelling: The Example of Muhtar Magavin

Öz

The cultural vocabulary of a language is a lexicon that encompasses all elements forming the culture. It serves as a treasure trove that contains the worldview and cultural codes of the people who speak that language. This study examines the cultural vocabulary of the Kazakh language through the lens of selected works by the writer Muhtar Magavin. It explores the traditions and customs that have endured to the present day in the cultural memory of the Kazakh people. In this context, several short and long stories by Muhtar Magavin, one of the leading figures in modern Kazakh storytelling, have been reviewed. The study identifies and analyzes elements that reflect Kazakh cultural life and values. Some of these elements represent forgotten or nearly forgotten tangible and intangible values, which add depth and significance to the author's works. The cultural motifs identified in the stories and listed in alphabetical order provide valuable insights into Kazakh hunting practices, livestock culture, folk medicine, death rituals, family life, and daily and social life.

Anahtar Kelimeler

Kazakh language , Kazakh short story , Cultural vocabulary , Cultural motifs

Kaynakça

• Aksan, D. (2017). Dil, şu büyülü düzen. 4. Basım. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2018). Türkçenin sözvarlığı. 2. Basım. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Alimbay, N. (ed.) (2011). Qazaqtıŋ etnografiyalıq kategoriyalar, uğımdar men atawlarınıŋ dästürli jüyesi. C. 1, A-D. Almatı: DPS.
• Alimbay, N. (ed.) (2012). Qazaqtıŋ etnografiyalıq kategoriyalar, uğımdar men atawlarınıŋ dästürli jüyesi. C. 2, E-İ. Almatı: RPK “Slon”.
• Artıkbayev, J. O. (2006). Jeti jarğı. Almatı: Zan Edebiyatı.
• Çelik, A. (2022). Türk folkorunda levirat. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Durbilmez, B. (2013a). Halk Bilimi araştırmalarının 100. Yılında “Halk Bilimi” ile “Edebiyat”ın ortak alanları ve “Halk Edebiyatı” üzerine bir değerlendirme. Millî Folklor, 13/99, 101-112.
• Durbilmez, B. (2013b). Tatar Hatını Niler Kürmiy’de evlenme kültürü. Türk Dünyası Araştırmaları, 207, 1-34.
• Durbilmez, B. (2017a). Türk dünyası kültürü-1. İstanbul: Ötürken Neşriyat Yayınları.
• Durbilmez, B. (2017b). Gelenekli Türk anlatıları-1. İstanbul: Ötürken Neşriyat Yayınları.
• Durbilmez, B. (2019). Türk kültür coğrafyası, halk bilimi ve edebiyat araştırmaları. İstanbul: Ötürken Neşriyat Yayınları.
• Grodekov, N. İ. (1889). Kirgizı i karakirgizı Sır-Dar’inskoy oblasti. T. 1, Yuridiçeskiy bıt. Taşkent: Tipo-Litografiya S. İ. Lahtina.
• Gümüş, Ş. (2025). Türk mitolojisinde koruyucu iye-ruh inancı. Türk Edebiyatı Dergisi, 618, 22-29.
• Hazbulatov, A. R., Sultanova, M. E. ve Şaygozova, J. N. (2017). Animalistiçeskaya vselennaya kazahskoy kul’turıy v diagramme epoh. Astana: KazNİİK.
• Iskakov, A. ve Veli, N. (ed.) (2011). Qazaq ädebiy tiliniŋ sözdigi, On bes tomdıq. C. II, IV, V, VI, VIII, IX, X, XI, XIII, XIV, XV. Almatı: Til Bilimi İnstitutı.
• Januzakov, T. (2008). Qazaq tiliniŋ tüsindirmeli sözdigi. Almatı: Dayk-Press.
• Jünisov, A. (1992). Babalar dästüri. Almatı.
• Kaplan, M. (2019). Kültür ve dil. 36. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karabulut, F. ve Ospanova, G. (2013). Örtmece sözlerin mantığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde karşılaştırmalı model analizi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (Teke), 2(2), 122-146.
• Kenjeahmetulı, S. (2013). Qazaqtıŋ salt-dästürleri men ädet-ğurıptarı. 2. Baskı. Almatı: Atamura.
• Keykin, J. (2002). Qazaqtıŋ 7777 maqalı men mäteli. Almatı: Ölke.
• Korkmaz, E. (2008). Eski Türk inançları ve şamanizm terimleri sözlüğü. 2. Basım. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınları.
• Kunanbay, K. ve Kabden, M. (2008). Qazaq halqınıŋ urpaq ösirüw ulttıq salt-dästüri. Türkologiya, 5-6, 71-80.
• Kuralulı, A. (1997). Qazaq dästürli mädeniyetiniŋ entsiklopediyalıq sözdigi. Almatı: Sözdik-Slovar’.
• Magavin, M. (1973). Bir atanıŋ balaları. https://magauin.com [Erişim tarihi: 01.04.2023].
• Magavin, M. (2004). Kökbalaq. Almatı: Atamura.
• Magavin, M. (2006). Besinşi tülik. https://magauin.com [Erişim tarihi: 01.04.2023].
• Magavin, M. (2007). Qıpşaq aruwı. Almatı: Atamura.
• Magavin, M. (2023). Eğri ağaç. (akt. Ospanova, G.). Ankara: Bengü.
• Magavin, M. (2023). Beşinci mal. (akt. Ospanova, G.). Kardeş Kalemler Aylık Avrasya Edebiyat Dergisi, 200, 41-52.
• Magavin, M. (2025). Bir Ecdadın Evlatları. (akt. Ospanova, G.). Kardeş kalemler Aylık Avrasya Edebiyat Dergisi, 224, 75-85; 225, .68-77; 226, 59-74.
• Matıjanov, K. İ. (ed.) (2021). Ulı dala oyındarı. Oyındıq folklor. Almatı: Service Press.
• Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R. ve Şçerbak, A. M. (ed.) (1969). Drevnetyurskiy slovar’. Leningrad: İzdatel’stvo Nauka, Leningradskoye Otdeleniye.
• Orozobayev, M. (2014). Kırgızcadaki İslam öncesi geleneksel inanç ve inanışlarla ilgili söz varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ospanova, G. (2021). Kazak yazar Muhtar Magavin’in hayatı ve edebî kişiliği. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 5(2), 298-312.
• Ötemisova, G. J. (2012). Qazaq tilindegi könergen atalımdar Luğatı. Almatı: MAB.
• Samoyloviç, (1915). Zapretniye slova v yazıke kazak-kirgizskoy zamujney jenşçinıy. Jivaya Starina. Periodiçeskoye İzdaniye Otdeleniya Etnografii İmperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşçestva. Petrograd: Tipografiya V. D. Smirnova, Yekaterinskiy kan. No: 45, Vıp. I-II, 161-168.
• Staseviç, İ. V. (2011). Sotsial’nıy status jenşçinı u kazahov: traditsii i sovremennost’. Sankt-Peterburg: Nauka.
• Tavulı, A. (2017). Qazaq salt-dästürleri. Almatı: Balavsa Baspası.
• Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-russkiy slovar’. Kırgızça-orusça sözdük. C. 1, A-K. Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii.