İSLAM SANATINDA GEOMETRİK DESENLERİN SEMBOLİK ANLAMLARI

Yıl 2024, Sayı: 8, 8 - 24, 29.09.2024

Behnaz Ebrahimi , Leyla Varlık Şentürk

Öz

İlkel insanın mağara duvarlarına yapmış olduğu çizimlerde de görülen geometrik şekillerden günümüz sanatına kadar süre gelmiş olan örnekler ve bu şekillerden oluşan düzenlemelerin yer aldığı sanat eserlerinde, bunların ne anlama geldiği ve bunu destekleyen düşünce biçimlerinin neler olduğu sorusuna aranan cevap, bu araştırmanın amacını ortaya koymaktadır. Sanatta geometrinin neden ve nasıl kullanıldığına dair yanıtlar bulunmaya çalışılmış olan araştırmada; İslam sanatında görülen geometrik şekillerin karşılık geldiği kavramlar ve sembolik anlamlar üzerinde durularak analiz yöntemiyle bulunmaya çalışılmıştır. Kompozisyon ve estetikten bağımsız olarak daha çok kavram odaklı görsel işlev üstlenen bu motifler, İslam sanatında kavram ve anlamı öne çıkartan iki önemli unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Desen ya da motiflerden türeyen sembollerin İslam sanatında özel bir yeri vardır. Bu nedenle araştırmada yöntem olarak; İslam sanatında kullanılan geometrik şekillerin üstlendiği anlamları, içerdiği kavramları ve sembolik olarak işlevlerinin ne olduğuna yönelik çıkarımlarda bulunmak üzere konuya dair kaynakların incelenmesiyle birlikte, eserler üzerinden çıkarımda bulunmak tercih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Geometri, Resim Sanatı, İslam Sanatında Geometri, Sembol

Kaynakça

• Akbari, F., Nadarian, T. P., Shirazi, A. A., & Ayatollahi, H. O. (2010). Spiritual Insight & Geometric Symbols. (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Aslan, Y. (2021).” Daire Simgesi ve Kutsal Bağlantıları Üzerine: Manevi Temelde Aşkın Bir Üretim”. Sanat Tarihi Dergisi, 30(2), 1191-1219. DOI: https://doi.org/10.29135/std.937809,
• Bozkurt, Ö. (2012). “İhvân-ı Safâ’da Aritmetik, Geometri ve Felsefe İlişkileri”. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (18), 123-152,
• Brescan, M. (2009). “Mathematics and art”. Scientific Studies and Research, 19(2). (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Deveci, A. (2015). “Selçuklu Dönemi Resim Çalışmaları”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(09), 93-111,
• Doğan, H. (2021). “Mandala Desenlerinden İslâm i Süslemelere Dairesel Örüntüler ve Çağdaş Sanata Yansımaları”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 27(47), 463-479,
• Fadaei, F. (2016). Analysis of Hidden Geometry of the Persian Painting, Case Study: One Piece Miniature of Kamal Al Din Bihzad. (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Gharagozlu, B., & Hatam, G. (2015). “The Study of Three Primary GeometricCodes: Circle, Triangle, Square in Islamic Art”. SID. https://sid.ir/paper/184159/en (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Hosseini, S. H. (2011). The Conceptual and Decorative Application of “Shamse” (Khorshidi or Sun shaped design) in the Ornomentations of Sheikh Safi al-Din Ardebili Complex. (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• İrhan, A. (2013). Matematik ve Geometrinin Heykel Sanatına Etkisi (Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi (Türkiye),
• Karadeniz, K. (2019). Tezhip sanatında soyutlama (Master's thesis, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü),
• Moshabaki Isfahani, A., & Safaee, N. (2016). “The Genesis of Plant Artifacts in the Art of Islam (Special Decoration to the Arabesque and Khatay Designs)”. Negarineh Islamic Art, 3(10), 32-40. https://doi.org/10.22077/nia.2018.1279.1087 (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Öz Çelikbaş, E. (2018). “Türk Sanatında Mistik Bağlamda Geometrik Sembolizme Genel Bakış”. Safran Kültür Ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 55-66,
• Pourshabanian, Zahra. (2021). “Intellectual Foundations of Geometry in Islamic Art”. Quran, Culture And CivilizationI, 1(4 (4)), 6-33. SID. https://sid.ir/paper/1043629/en (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Savaşer, I. (2021). “İslâm Sanatında Minyatür”. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 8(66), 496–502. https://doi.org/10.26450/jshsr.2329,
• Shahkolahi, F., & Fahimifar, A. (2021). “The Study of the Geometric Motifs and Their Meanings in the Illustrated Manuscript of the Three Poems by Khwaju Kermani (British Library, add. 18113)”. Negareh Journal. (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Sönmeztürk, G., İşbilir, S., & Göçer, M. (2022). “Selçuklu yıldız motifinin Mersin Olgunlaşma Enstitüsünde sanatsal tasarımlara yansıması”. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 48-60,
• Tanındı, Z. (2008). “Sultanlar, Şairler ve İmgeler: Şehnâme-İ Firdevsi'nin Mukaddimesinin Resimleri”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(15), 267-296,
• Tercanlı, Akın. (2023). “Mühr-I Süleyman Motifli Bir Kaide: Kilis İbrahim Efendi Cami Minaresi”. Dini Araştırmalar 26/64 (Haziran 2023), 183-206. https://doi.org/10.15745/da.1246076,
• Tousian Shandiz, G., & Haji Ghafouri, M. (2022). “A Study on Mysticism of Light, Color and Geometry in Sashes (Orosies) of the Western Shabestan of the Nasir al-Molk Mosque in Shiraz”. Journal of Iranian Handicrafts Studies, 5(1), 101-110. (Çev. Behnaz Ebrahimi),
• Yaprak, T., (2022). “Minyatür Sanatının Temel Özellikleri Bağlamında Eskiz ve Desen Anlayışı”. (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.,
• Zekavat, S., & Ghazizadeh, K. (2021). “Analytical Study of Geometric Motifs in Zahak Dreaming Picture in Tahmasebi Shahnameh”. Paykareh, 9(22), 34-45. https://doi.org/10.22055/pyk.2021.16701 , (Çev. Behnaz Ebrahimi).