TURKEY'S APPROACH TO THE VIOLATION OF THE MONTREUX STRAITS CONVENTION IN THE FIRST YEAR

Yıl 2022, , 876 - 907, 20.12.2022

Gültekin K. Birlik

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2022.62.2.2

Öz

As a result of the struggle between revisionist and anti-revisionist states due to the Spanish civil war, in August 1937, two Republican Spanish ships, one in Turkish territorial waters, were sunk by submarines in front of Bozcaada, and a foreign submarine was detected in the Sea of Marmara. With the Decree of the Board of Ministers on August 24, 1937, no measures were taken except for the Dardanelles Strait, and the foreign submarine in the Sea of Marmara, which violated the Montreux Straits Convention that was signed a year ago, was requested to surrender, and an order was given for its destruction if it resisted. After the foreign submarine was seen again in the Sea of Marmara, on 9 September 1937, with the Decree of the Board of Ministers, it was decided that the submarines that would enter the Sea of Marmara without permission should be destroyed if they objected to the surrender call.
As a result of the high frequency of piracy activities resulting from the civil war in the Mediterranean, the Mediterranean Agreements, of which Turkey was also a participant, were signed on 14 and 17 September 1937 against piracy. Turkey took measures against submarines on September 30, 1937, both to fulfill the Mediterranean Agreements and to prevent violations of the Montreux Straits Convention. While Turkey was required to take measures against piracy in all territorial waters in accordance with the Mediterranean Agreements, it took measures only at the exit of the Dardanelles, with the first Directive accepted by the Board of Ministers on September 30, 1937, taking into account its current naval power. With the Second Directive, she took measures for the safety of maritime transportation in the Sea of Marmara and the Straits.
The reason why two Republican Spanish ships were sunk in front of Bozcaada and foreign submarines were seen in the Sea of Marmara was to prevent the Soviet Union from helping the Republican Spaniards. In 1937, due to increased piracy, the Soviet Union gave up using the Mediterranean route and had to send its aid via France. Both this situation and the measures taken by Turkey caused the piracy to end at the exit of the Dardanelles Strait and the end of submarine activities in the Sea of Marmara.

Anahtar Kelimeler

Montreux Straits Convention, World War II, Turkish foreign policy, Nyon Agreement, Piracy, Istanbul and Dardanelles Straits, Marmara Sea, the Mediterranean

MONTREUX BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ’NİN BİRİNCİ YILINDAKİ İHLALİNE TÜRKİYE’NİN YAKLAŞIMI

Öz

Revizyonist ve anti-revizyonist devletlerin İspanya iç savaşı üzerinden karşılıklı olarak yürüttükleri mücadele sonucu, Ağustos 1937’de biri Türk karasularında olmak üzere iki Cumhuriyetçi İspanyol gemisi Bozcaada önünde denizaltılarca batırılmış ve Marmara Denizi’nde yabancı denizaltı tespit edilmiştir. 24 Ağustos 1937’deki Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle, Çanakkale Boğazı dışında herhangi bir tedbir alınmazken, bir yıl önce imzalanmış olan Montreux Boğazlar Sözleşmesi’ni ihlal eden Marmara Denizi’ndeki yabancı denizaltının teslim olması istenmiş, karşı koyması halinde imhası için emir verilmiştir. Marmara Denizi’nde yabancı denizaltının tekrar tespiti sonrasında, 9 Eylül 1937’deki Kararnameyle, izinsiz olarak Marmara Denizi’ne girecek yabancı denizaltıların teslim teklifine karşı çıkmaları halinde imha edilmeleri gerektiği kararı tekrar alınmıştır.
İç savaştan kaynaklanan deniz haydutluğu eylemlerinin Akdeniz’de yoğun olarak yaşanması sonucunda, 14 ve 17 Eylül 1937 tarihlerinde deniz haydutluğuna karşı, Türkiye’nin de katıldığı Akdeniz Anlaşmaları imzalanmıştır. Türkiye, hem Akdeniz Anlaşmalarını yerine getirmek hem de Montreux Boğazlar Sözleşmesi ihlallerini önlemek için denizaltılara karşı 30 Eylül 1937’de tedbirler almıştır. Türkiye Akdeniz Anlaşmaları gereğince bütün karasularında deniz haydutluğuna karşı tedbir alması gerekirken, mevcut deniz gücünü dikkate alarak, 30 Eylül 1937’de Bakanlar Kurulunca kabul edilen ilk Talimatname ile sadece Çanakkale Boğazı çıkışında tedbir almıştır. İkinci Talimatname ile de Marmara Denizi’nde ve Boğazlarda deniz ulaşımının emniyeti için tedbirler almıştır.
Marmara Denizi’ne yabancı denizaltının girmesinin ve İki Cumhuriyetçi İspanyol gemisinin Bozcaada önünde batırılmasının nedeni, Sovyetler Birliği’nin Cumhuriyetçi İspanyollara yardımını engellemekti. 1937’de artan deniz haydutluğu nedeniyle, Sovyetler Birliği Akdeniz yolunu kullanmaktan vazgeçmiş ve yardımını Fransa üzerinden göndermek zorunda kalmıştır. Gerek bu durum, gerekse Türkiye’nin aldığı tedbirler, Çanakkale Boğazı çıkışında deniz haydutluğunun sona ermesine ve Marmara Denizi’nde denizaltı faaliyetlerinin son bulmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Montreux Boğazlar Sözleşmesi, İkinci Dünya Savaşı, Türk dış politikası, Nyon Anlaşması, Deniz haydutluğu, İstanbul ve Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi, Akdeniz

Kaynakça

• BCA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi). Fon Kodu: 30.10, Kutu No: 45, Dosya No: 290, Sıra No: 52, s. 8, 10.
• BCA. Fon Kodu: 30.18, Kutu No: 78, Dosya No: 77, Sıra No:14.
• BCA. FK: 30.18, K: 78, D: 77, Sıra No: 15.
• BCA. Fon Kodu: 30.18, Kutu No: 79, Dosya No: 83, Sıra No: 1.
• BCA. FK: 30.18, K: 79, D: 83, S: 1, s. 2-4, 5, 6, 8, 14, 15, 16, 17, 35.
• BCA. FK: 30.18, K: 79, Dosya No: 84, Sıra No: 4.
• BCA. Fon Kodu: 30.18, Kutu No: 79, Dosya No: 85, Sıra No: 9, s. 15, 16, 18, 19, 21.
• British Documents of Foreign Affairs Part:II, Series:B, Volume:34 (Turkey, January 1936-December 1937). (2012). Bethesda US: ProQuest LLC.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), Devre: 5, Cilt: 19, İçtima: 2. (1937). Ankara: TBMM Matbaası.
• Akşam, Ayın Tarihi (Sayı:41, 45, 46), Cumhuriyet, Ulus.
• Akşin, A. (1991). Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Alpert, M. (2013). The Republican Army in the Spanish Civil War 1936-1939. New York: Cambridge University Press.
• Armaoğlu, F. (1992). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980 Cilt:1, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Büyüktuğrul, A. (1973). Türkiye Cumhuriyeti Donanmasının 50. Yılı. Belleten, 37/148, 502, 504-506, 511, 521.
• Büyüktuğrul, A. (1969). Büyük Atamız ve Türk Denizciliği. Künyesiz: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Büyüktuğrul, A. (1967). Cumhuriyet Donanması (1923-1960). İstanbul: Deniz Basımevi.
• Casanova, J. (2010). The Spanish Republic and Civil War, Translated by Martin Douch. Cambridge: Cambridge University Press.
• Cortada, J. W. (1972). Ships, Diplomacy and The Spanish Civil War: Nyon Conference, September, 1937. II Politico, 37/4, 673-689.
• Cumhuriyet Dönemi Türk Deniz Kuvvetleri. (2002). Ankara: Dz.K.K.lığı Karargahı Basımevi.
• DeLuca, A. R. (1975). Montreux and Collective Security. The Historian, 38/1, 1-20.
• Eden, A. (1962). Earl Of Avon Facing The Dictators. Cambridge: The Riverside Press.
• Gretton, P. (1975). The Nyon Conference-The Naval Aspect. The English Historical Review, 90/354, 103-112.
• Gönlübol, M. ve Kürkçüoğlu, Ö. Yay. Haz. Berna Türkdoğan. (2000). Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gönlübol, M. ve diğerleri. (1993). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1990). Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Metel, R. (1960). Türk Denizaltıcılık Tarihi. İstanbul: Deniz Basımevi.
• Montreux Boğazlar Konferansı Tutanaklar Belgeler. Çev: Meray, S. L. ve Olcay, O. (1976). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Nadi, Y. (27 Ağustos 1937). Meçhul Denizaltı Gemisi Karşısında Hükûmetimizin Hassasiyeti. Cumhuriyet, 1.
• Payne, S. G. (2012). The Spanish Civil War. New York: Cambridge University Press.
• Payne, S. G. (2011). Revolutin and Civil War. New York: Cambridge University Press.
• Atatürk’ün Nöbet Defteri (1931-1938). Haz. Şahingiray, Ö. (1955). Ankara: Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Vincent, M. (2007). Spain 1933-2002. Oxford, New York: Oxford University Press.