TWO ARTICLES ON THE HISTORY OF PHYSICS OF DARULFUNUN'S LECTURER SALİH ZEKİ

Yıl 2023, , 542 - 572, 20.06.2023

Ayşe Kökcü

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.1.22

Öz

Newtonian physics needed an absolute space, an absolute time, and three-dimensional Euclidean geometry that always remained motionless and the same. As the 19th century ended, new theories such as non-Euclidean geometries in mathematics and electric and electromagnetic field theory in physics emerged. On the other hand, developments such as the discovery of radioactivity, x-rays and radio waves could not be explained by existing classical mechanics. Therefore, at the beginning of the 20th century, in the focus of the discussions on the laws of mechanical physics, the basic concepts of physics; There was the question of what the nature of light, matter, heat and energy was. The period in question can be called the transition period from classical physics to modern physics. In this article, the question of what the attitude of Ottoman intellectuals on the principles of mechanical physics in the years before the First World War was, when the polarization and disintegration among physicists was at an extreme, was discussed within the framework of two conferences that Salih Zeki gave in 1916 in Darulfunun. Salih Zeki, who passed away in 1921, was the head of both mathematics and physics departments at Darulfunun, the first university of the Ottoman Empire opened in a modern sense.In this regard, Salih Zeki comes first among the names to be consulted about the reflections of the discussions on mechanical physics in the Ottoman Empire. First, brief information will be given about the physics problems discussed at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century. It will be tried to determine the nature, source and finally the value of Salih Zeki's conferences in terms of Ottoman science history.

Anahtar Kelimeler

Salih Zeki, Dârülfünûn, Bilim Tarihi, Fizik Tarihi ve Felsefesi, Mekanik Tarihi, History of Science, History and Philosophy of Physics, History of Mechanics

DÂRÜLFÜNÛN HOCASI SALİH ZEKİ’NİN FİZİK TARİHİ KONULU İKİ MAKALESİ

Öz

Newton fiziği; daima hareketsiz ve aynı kalan mutlak bir mekâna, mutlak bir zamana ve üç boyutlu Öklid geometrisine ihtiyaç duymaktaydı. 19. yüzyıl sona ererken matematik alanında Öklid dışı geometriler, fizik alanında elektrik ve elektromanyetik alan teorisi gibi yeni teorilerin ortaya çıktı. Diğer taraftan; radyoaktivite, x-ışınları ve radyo dalgalarının keşfi gibi gelişmeler mevcut klasik mekanikle açıklanamıyordu. Dolayısıyla 20. yüzyılın başında mekanik fizik yasalarının üzerine yapılan tartışmaların odağında, fiziğin temel kavramları olan; ışık, madde, ısı ve enerjinin mahiyetinin ne olduğu sorusu bulunmaktaydı. Söz konusu dönem, klasik fizikten modern fiziğe geçiş dönemi olarak adlandırılabilir. Bu makalede fizikçiler arasında kutuplaşmanın ve ayrışmanın had safhada olduğu 1. Dünya Savaşı öncesi yıllarda, mekanik fizik ilkeleri konusunda Osmanlı aydınlarının tutumunun ne olduğu sorusu Salih Zeki’nin 1916 yılında Dârülfünûn’da vermiş olduğu iki konferans çerçevesinde ele alınmıştır. Osmanlı’nın modern anlamda açılmış ilk üniversitesi olan Dârülfünûn’da hem matematik hem de fizik bölümlerinin başında olan isim, 1921 yılında vefat eden Salih Zeki’dir. Bu münasebetle mekanik fizik üzerine tartışmaların Osmanlı’da yansımaları hakkında başvurulacak isimler arasında ilk sırada Salih Zeki gelmektedir. Öncelikle 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı itibariyle tartışılan fizik problemleri hakkında kısaca bilgi verilecektir. Sonrasında Salih Zeki’nin konferanslarının mahiyeti, kaynağı ve son olarak Osmanlı bilim tarihi açısından değeri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Salih Zeki, Dârülfünûn, Bilim Tarihi, Fizik Tarihi ve Felsefesi, Mekanik Tarihi, History of Science, History and Philosophy of Physics, History of Mechanics

Kaynakça

• Frank, Ph. (2017). Bilim Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
• Hocking, T. D. (2005). The History Of Modern Physics. Berkeley.
• Logunov, A. A. (2004). Henri Poincaré And Relativity Theory.
• Matthews, R. M. (2017). Fen Öğretimi Bilim Tarihinin ve Felsefesinin Katkısı. İstanbul: Boğaziçi Üniveristesi Yayınevi.
• Poincaré, H. (1927). İlim ve Faraziye, İstanbul: Milli Matbaa.
• Poincaré, H. (1928). İlim ve Usûl. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Poincaré, H. (2019). Bilim ve Hipotez (F. Yücel, Çev.). Ankara: Fol Yayınları.
• Ronan, C. A. (2005). Bilim Tarihi, Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi. Ankara: Tübitak Yayınları.
• Salih Zeki (1331). Darülfünun Konferansları. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Salih Zeki (1332a). Bir Cismin Kütlesi, Cevher mi ‘Araz mı?. Dârülfünûn Fünûn Fakültesi Mecmuası Riyâziyyât Şubesi, 3, 253–72.
• Salih Zeki (1332b). Kütle-i Mâddiyye Cehver mi ‘Araz mı?”. Darü’l-Fünûn Fünûn Fakültesi Mecmuası Riyâziyyât Şubesi, 4, 365–72. Torretti, R. (1984). Relativity And Geometryç Oxford. New York Etc.: Pergamon Press. Uçman, A. (1999). Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni. DİA, 19, 207–209. Yıldırım, C. (2005). Bilim Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.