ATATÜRK DÖNEMİNDE KÖYLÜYÜ SAĞLIK KONUSUNDA BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI VE DR. REŞİT GALİP'İN BU KONUDAKİ FAALİYETLERİ

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 1, 118 - 146, 24.06.2021

Halil Özcan

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.1.5

Cited By: 1

Öz

20. yüzyılın başında, Türk toplumun ana omurgasını oluşturan, Türk köylüsünün
çözülmesi gereken öncelikli iki temel sorunundan birisi eğitim, diğeri de sağlıktı. Köylünün
sorunlarına çözüm önerileri aslında, II. Meşrutiyet'in ilânı ile tartışılmaya başlanmıştı. Bu
öneriler incelendiğinde, köylünün eğitiminin öncelikli bir sorun olarak ele alındığı ve çözüm
olarak köye öğretmen gönderilmesi üzerinde durulduğu görülür. Köyün ve köylünün
sağlık konusunda bilinçlendirilmesi ve bulaşıcı hastalıklardan korunması sorunlarını da
köye gönderilen eğitimcilerin çözmesi kabul ediliyordu. Bu durum, şüphesiz başta doktor
olmak üzere sağlık personelinin ve sağlık kurumlarının yetersiz olması ve eğitimcinin köye
ve köylüye sağlık personelinden daha kolay ulaşabilecek olmasının bir sonucuydu.
Millet Egemenliğine dayalı Büyük Millet Meclisinin (BMM) açılmasıyla yeni bir dönem
başlamıştı ve ülke işgal altındaydı. Buna rağmen sağlık sorunlarının BMM'nin kurduğu ilk
hükûmette sağlık ve sosyal yardım olarak bakanlık düzeyine çıkarılması önemliydi.
Çünkü Osmanlı Devletinde sağlık sorunları, İçişleri Bakanlığı bünyesinde yönetiliyordu ve
dünyada sadece birkaç ülke sağlık sorunlarını bakanlık düzeyine çıkarmıştı. Millî
Mücadelenin zor şartlarında bile halkın ve köylünün sağlık sorunlarıyla sosyal devlet
anlayışı kapsamında ilgilenen Atatürk, Cumhuriyetin ilânını beklemeden köylünün sağlık
sorunlarını daha hızlı çözebilmek için bir yandan öğretmenlerden ve eğitimcilerden
yararlanmayı diğer taraftan da nitelikli sağlık personeli yetiştirmeyi, aşı üretmeyi ve
sağlık, sosyal yardım kurumları oluşturmayı gerekli gördü. Cumhuriyetin ilânıyla sağlık
konusundaki çalışmalara hız verilerek sağlıklı bireylerin sağlıklı milleti oluşturması ilkesi
kabul edildi. Atatürk'ün meclis açış konuşmalarında sağlık politikalarını belirlemekle
kalmadığı, belirlenen programların yıllık takibini yaptığı gibi gelecek yılın hedeni
açıkladığı görülür.
Sağlık personelinin ve kurumlarının köylere ulaşması zaman ve sermayeye bağlıydı.
Ancak bulaşıcı hastalıkların artarak devam etmesi nedeniyle köye ve köylüye bir an evvel
ulaşabilmek için köy öğretmenleriyle eğitmenlerinden ve Türk Ocağı ile Halkevlerinden
yararlanılmak gerekiyordu. Cumhuriyetin köye ve köylüye sağlık konusunda ulaşması
gayretlerinin en çarpıcı örneklerinden birisini, köylü dostu hekim olarak da bilinen Millî
Eğitim Bakanı Dr. Reşit Galip'in bakanlığı döneminde ikinci baskısını 10.000 adet yapan
Köy Muallimlerile Sağlık Konuşmaları kitabı oluşturmaktadır. Bu çalışmada, yeni
kurulan Cumhuriyetin köylüye yönelik sağlık politikasıyla, köylü dostu Dr. Reşit Galip ile
köy öğretmen ve eğitmenleriyle Millet Mektepleri ve Halkevlerinin köye ve köylüye yönelik
sağlık bilincini oluşturma çabaları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Köylü, Sağlık, Reşit Galip

Kaynakça

• Afet İnan. Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler. 9. Baskı. Yeni Baskıyı Hazırlayan: Arı İnan. İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2011.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Alfa, 2001.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 1997.
• Aydın, Erdem. “Atatürk’ün Sağlık Kavramı ve Anlayışı.” Ankara Tıp Fakültesi Mecmuası 48.1 (1995): 43-54.
• Dilek, Hızır. “1927 Köy Muallim Mektepleri ile Köy Okulları Müfredat Programının Analizi ve Yurttaşlık Bilgisi.” Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6.11 (Haziran 2016): 92-110.
• Erdem, Çiğdem. “Cumhuriyet Yönetiminin 1930’lu Yıllarda Köyde ve Köylülükte “Dönüşüm”ü Gerçekleştirme İsteğinin Bir Aracı Olarak “Köye Eğitmen Kursları.” Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 10.3 (2008):187-200.
• Güneş, Günver. “Türk Devrimi ve İzmir Türk Ocağı.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 3.8 (1998):115-135.
• Güneş, İhsan. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler Programları ve Meclisteki Yankıları (1908-1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası, 2012. Halkevleri Talimatnamesi. Ankara: Hakimiyeti Milliye Matbaası,1932.
• İnan, Arı. Tarihe Tanıklık Edenler. İstanbul: Çağdaş, 1997.
• Karaca, Coşkun ve Yeşim Çam. “Türkiye’de Sosyal Devlet Anlayışının Değerlendirilmesi.” Maliye Dergisi 176 (2019): 72-97.
• Karaömerlioğlu, Asım. Orada Bir Köy Var Uzakta Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem. 3. Baskı. İstanbul: İletişim, 2014.
• Kaşıkçı, Sabrina. “Cumhuriyet’in Kuruluşundan Günümüze Kadar Köye Ve Köylüye Yönelik Olarak İzlenen Politikaları.” Türk İdare Dergisi 45 (2005): 1-22.
• Kaysılı, Barış. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Sağlık Eğitimi Üzerine Bir Araştırma (1839-1938). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Millet Mektepleri Talimatnamesi. Ankara: T.C. Maarif Vekâleti, 1929.
• Millet Mektepleri Teşkilâtında Maarif Memurlarının Vazifeleri. Ankara: T.C. Maarif Vekâleti, 1929.
• Özer, Sevilay. “Ülkü Mecmuasına Göre Köy Eğitimi.” Tarih Okulu Dergisi (TOD) 8.XXII (2015): 295-321.
• Özkaya, Hilal. “Cumhuriyet Döneminde Bulaşıcı Hastalıklara Mücadele.” Türk Aile Hekimliği Dergisi 20.2 (2016): 77-84.
• Reşit Galip. Köy Muallimlerile Sağlık Konuşmaları. İstanbul: Devlet Matbaası, 1933.
• Sabri Cemil. Millet Mektepleri Kıraati. İstanbul: İkdam Kitap Matbaası, 1929.
• Şahin, Mustafa. “Bir Halk Eğitim Çalışması Örneği Olarak Millet Mektepleri.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 1.2 (1992): 213-234.
• Şanal, Mustafa ve Karagöz, Savaş. “Türk Eğitim Tarihi İçerisinde Kayseri Zincidere Köy Muallim Mektebi ve Faaliyetleri.” Milli Eğitim Dergisi 172 (2006): 183-202.
• Tekin, Saadet. “Dr. Reşit Galip ve Üniversite Reformu.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (1992):179-211.
• Tuna, Ezgi. Batı Anadolu Türk Ocakları 1923-1931. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2015.
• Tunaya, Tarık Zafer. “Türkiye Büyük Meclisi Hükümeti’nin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri.” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 23 (1957): 227-247. Web. 05.09.2019.
• Turan, Şerafettin. “Dr. Reşit Galip’in Atatürk’e Yakınmaları.” Tarih Araştırmaları Dergisi 25. 39 (2006):1-25. Web.15.10.2019.
• Turgut, Ertuğrul. Dr. Reşit Galip’in Millî Eğitim Bakanlığı ve Millî Eğitim Düşüncesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2007.